Wstrząśnienie mózgu u dziecka – objawy, leczenie, powikłania

Wstrząśnienie mózgu określane potocznie wstrząsem mózgu to rodzaj łagodnego, urazowego uszkodzenia mózgu (mTBI – Mild Traumatic Brain Injury) spowodowanego uderzeniem w głowę, ale również w ciało, w wyniku którego dochodzi do nagłych, niekontrolowanych ruchów głowy. W zależności od działających na organizm sił zewnętrznych głowa przemieszcza się gwałtownie w przód i tył lub w bok. Mózg w wyniku takiego zdarzenia „obija się” o ściany czaszki, czasem dodatkowo rotując względem własnej osi. Wiąże się to z możliwością powstania zmian w obrębie mózgowia.

Wstrząśnienie mózgu w większości przypadków nie zagraża życiu, jednak może nieść ze sobą liczne konsekwencje, dlatego żadnego urazu głowy nie należy bagatelizować [1, 3, 5, 6, 9, 10]. 

Wstrząśnienie mózgu – dlaczego dzieci są szczególnie narażone? 

Stawianie pierwszych kroków czy próby wdrapywania się na krzesła albo schody przez małe dzieci wymaga od rodziców i opiekunów ciągłej czujności i uwagi. Zdarza się czasami, że próby zdobywania nowych umiejętności kończą się upadkiem, podczas którego może dojść do urazu głowy.  

Wśród dzieci szkolnych i młodzieży dodatkowym zagrożeniem pojawienia się wstrząśnienia mózgu są gry zespołowe – trenerzy i opiekunowie powinni być przeszkoleni z zasad pierwszej pomocy przedmedycznej, aby w razie potrzeby właściwie pomóc poszkodowanemu dziecku. Przez wiele lat bagatelizowano skutki wstrząśnień mózgu powstających w wyniku urazów związanych z uprawianiem sportów zespołowych przez zawodowców, ale również przez dzieci i młodzież.  

Obecnie badania pokazują, że wielokrotne, nawet niewielkie wstrząśnienia mózgu niosą za sobą konsekwencje neurologiczne.  

Nie oznacza to, że należy dzieciom zabronić uprawiać sportu. Wręcz przeciwnie, należy je do tego zachęcać. Trzeba jednak podjąć dyskusję o tym, jak zniwelować zagrożenia powstawania urazów głowy, wyedukować trenerów, rodziców, opiekunów, a przede wszystkim dzieci i młodzież. Często brawura i brak przewidywania możliwych konsekwencji przez młodych sportowców pociąga za sobą poważne skutki [3, 9].  

Wstrząśnienie mózgu u dziecka – objawy 

Do podstawowych objawów wstrząśnienia mózgu należy utrata przytomności – m.in. w zależności od tego jak długo się ona utrzymuje, rozróżniamy różne stopnie wstrząśnienia mózgu. Zazwyczaj trwa ona krócej niż godzinę. U dzieci rzadko dochodzi do utraty przytomności, więc po urazie głowy należy je bacznie obserwować, gdyż objawy wstrząśnienia mózgu mogą się u nich pojawić nawet po 2 dobach. Często jest tak, że bezpośrednio po urazie czy kontuzji nie występują żadne objawy, ale dolegliwości stopniowo nasilają się po kilku / kilkunastu godzinach. Często zwłaszcza małe dzieci nie potrafią opisać tego, co się z nimi dzieje, dlatego czujność rodziców i opiekunów jest taka istotna. 

Drugim podstawowym objawem jest niepamięć. Może się ona objawiać jako niepamięć wsteczna obejmująca moment wypadku, a nawet sięgająca wydarzeń sprzed urazu. W przypadku cięższych urazów głowy może pojawić się niepamięć następcza obejmująca wydarzenia od momentu urazu do czasu odzyskania pełnej świadomości. Czas trwania i zakres niepamięci dają wskazówki o stopniu uszkodzenia układu nerwowego.   

Pozostałe objawy wstrząśnienia mózgu można podzielić na kilka grup. 

Objawy somatyczne:   

• nudności i wymioty – u dzieci występują dosyć często, nawet do 48 godzin po urazie, który na pozór wydawał się niegroźny; pojawienie się wymiotów u dziecka po urazie głowy to znak, że mogło dojść do wstrząśnienia mózgu i należy udać się niezwłocznie do lekarza; 
• ból głowy – małe dzieci często manifestują go płaczem, rozdrażnieniem, zniecierpliwieniem; przedłużający się ból głowy, który mimo odpoczynku nie przemija, to wskazanie do udania się lekarza;  
• splątanie – stan, w którym poszkodowany jest przytomny i na pierwszy rzut oka wszystko jest w porządku, ale jego mowa jest nielogiczna, chaotyczna i nieadekwatna do rzeczywistości; 
• niewyraźna mowa,    
• nadwrażliwość na światło;  
• zaburzenia świadomości;  
• podwójne widzenie, zaburzenia widzenia;  
• zmęczenie, u dzieci często „słanianie się na nogach”;  
• spowolnienie;  
• trudności z utrzymaniem równowagi i koordynacji ruchów, np. niezdarne poruszanie się po boisku w czasie meczu.

Objawy poznawcze: 

• zaburzenia koncentracji, 
• zaburzenia pamięci, 
• trudności w uczeniu się i zapamiętywaniu. 

Objawy emocjonalne: 

• nerwowość,  
• nadpobudliwość,  
• zaburzenia lękowe, 
• stany depresyjne. 

Zaburzenia snu [1, 3, 7, 9, 10].  

Co zrobić, gdy podejrzewamy wstrząśnienie mózgu u dziecka? 

Wstrząśnienie mózgu jest zaliczane do łagodnych urazów głowy, ale zaniedbane może nieść ze sobą poważne konsekwencje. Jeśli masz jakieś wątpliwości co do stanu zdrowia dziecka, udaj się na wizytę lekarską do szpitalnego oddziału ratunkowego lub do lekarza rodzinnego.  

Dziecko, które prawdopodobnie doznało wstrząśnienia mózgu, powinno natychmiast zejść z boiska lub przerwać trening.  Jeżeli jesteś świadkiem ciężkiego urazu głowy, jak najszybciej wezwij pogotowie, a sam udziel poszkodowanemu pomocy przedmedycznej.  

Pamiętaj, że wystąpienie urazu głowy z nawet krótką utratą przytomności to bezwzględne wskazanie do wizyty lekarskiej, a często również hospitalizacji.  

Lekarz podczas badania zbiera wywiad na temat okoliczności wystąpienia urazu czy kontuzji, dlatego przygotuj najważniejsze informacje, np. czy dziecko straciło przytomność lub czy wymiotowało po urazie.  

Pacjenta po urazie głowy konsultuje zwykle neurolog i jeśli jest to konieczne zleca odpowiednie badania. Wstrząśnienie mózgu w tomografii komputerowej nie wykazuje zmian w obrębie mózgu, natomiast przy badaniu rezonansem magnetycznym obserwuje się niewielkie zmiany pourazowe. Rozpoznanie wstrząśnienia mózgu opiera się na analizie objawów pacjenta i jego stanu zdrowia.  Zwykle dziecko z rozpoznanym wstrząśnieniem mózgu pozostaje w szpitalu przez kilka dni pod obserwacją – monitorowany jest stan ogólny dziecka i podawane są leki łagodzące objawy (przeciwbólowe, łagodzące wymioty) [1, 2].   

Wstrząśnienie mózgu u dziecka – opieka w domu 

Przede wszystkim zapewnij dziecku odpoczynek fizyczny i psychiczny. Powinno ono zrezygnować z oglądania telewizji, grania w gry komputerowe, czy korzystania z telefonu komórkowego – tego typu bodźce mogą wywoływać bóle głowy. Dziecko powinno leżeć do momentu ustąpienia objawów wstrząśnienia mózgu, a dopiero później powoli siadać i chodzić.

Podczas rekonwalescencji w domu bacznie obserwuj dziecko, czy nie pojawiają się kolejne objawy i pozwól mu powracać do sprawności we własnym tempie. Obserwuj oddech dziecka podczas snu i jego zabarwienie skóry. Sprawdzaj, czy dziecko wybudza się prawidłowo i czy potrafi logicznie odpowiedzieć na proste pytania. W ciągu dnia wskazane są dodatkowe drzemki. Zadbaj o dobre warunki do snu w nocy i regularny harmonogram zasypiania i wstawania. To wszystko jest potrzebne, aby mózg maksymalnie odpoczywał. Odpowiednia dieta i nawodnienie organizmu mają również znaczenie przy powrocie do pełnej sprawności. 

Jeżeli objawy nie ustępują lub nasilają się, niezwłocznie udaj się z dzieckiem do lekarza w celu podjęcia dalszej diagnostyki. U większości pacjentów objawy wstrząśnienia mózgu ustępują po około 2 tygodniach po urazie [2, 3, 8].  

Powrót do sprawności po wstrząśnieniu mózgu  

Dziecko, które doznało wstrząśnienia mózgu powinno przez kilka dni, a w niektórych przypadkach nawet tygodni pozostać w domu. Badania pokazują, że młodzież w okresie dojrzewania wolniej dochodzi do siebie po wstrząśnieniu mózgu i jest bardziej narażona na wystąpienie powikłań.   

Na powrót do aktywności fizycznej, zwłaszcza w przypadku dzieci trenujących systematycznie czy wyczynowo, trzeba będzie trochę poczekać. Wdrażanie się w treningi, ale i podstawowe, szkolne zajęcia sportowe powinno odbywać się stopniowo po odzyskaniu pełnej sprawności po urazie. Przy zbyt szybkim powrocie do intensywnych treningów, obserwuje się przedłużający się czas pełnej rekonwalescencji, a powstanie kolejnego urazu głowy może nieść ze sobą poważne konsekwencje. Jak pokazują badania doznanie wielokrotnych wstrząśnień mózgu może prowadzić do rozwoju otępienia i choroby Alzheimera [3, 8, 9].  

Trudności po wstrząśnieniu mózgu u dzieci 

W około 80% przypadków wstrząśnień mózgu u dzieci w kilka tygodni następuje powrót do pełnej sprawności. Jest jednak grupa dzieci, które wymagają więcej uwagi i troski.  

Zaburzenia koncentracji i pamięci, które mogą utrzymywać się nawet kilka tygodni po urazie często stanowią problem u dzieci szkolnych. Również wahania nastroju czy nerwowość mogą niepokoić i tworzyć barierę w powrocie do szkoły. Dzieci mogą mieć problemy ze skupieniem uwagi, wymagać więcej czasu na opanowanie materiału, czy odrobienie lekcji. Odpowiednia współpraca rodziców i nauczycieli pomoże dziecku powrócić stopniowo i płynnie do zajęć szkolnych [4, 5].

Przeczytaj również:
Gorączka u dziecka – co może oznaczać?