Zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Jak rozpoznać je u dziecka?

Co to są zaburzenia opozycyjno-buntownicze? 

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD – Oppositional Defiant Disorder) są zaliczane do grupy zaburzeń związanych z zachowaniem w wieku dziecięco-młodzieżowym. 

Dzieci z ODD są nieposłuszne, negatywnie nastawione do świata i innych ludzi, ale rzadko kiedy zachowują się w sposób bardzo agresywny i niebezpieczny dla otoczenia. Zaburzenia opozycyjno-buntownicze diagnozowane są zwykle u młodszych dzieci. 

Jakie są przyczyny zaburzeń opozycyjno-buntowniczych? 

Atmosfera panująca w rodzinie i negatywny stosunek rodzica do dziecka wpływają niekorzystnie na jego funkcjonowanie. Zachowanie dziecka nieodłącznie związane jest z relacjami panującymi w rodzinie, więc wszelkie nieprawidłowości mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń opozycyjno-buntowniczych.  

Wpływ mają na to m.in.: 

• trudności rodzica w okazywaniu uczuć i dawaniu dziecku potrzebnej bliskości i oparcia, 
• nadmierna kontrola i surowa dyscyplina (w tym częste stosowanie kar fizycznych), 
• brak otwartej komunikacji, niechęć do rozmowy o uczuciach i przeżyciach, 
• nadopiekuńczość, 
• doświadczenie traumy (np. przemoc, uzależnienie rodzica), 
• czynniki genetyczne, 
• współwystępowanie innych zaburzeń, np. ADHD, zaburzeń ze spektrum autyzmu. 

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze – objawy 

Każde dziecko doświadcza ODD na swój sposób.  

Istnieją jednak pewne podobieństwa:  

• widoczna w postawie i zachowaniu buntowniczość (niewykonywanie poleceń, „pyskowanie”), upartość; 
• powtarzające się wybuchy złości nieadekwatne dla etapu rozwojowego dziecka; 
• popadanie w konflikty z dorosłymi i rówieśnikami, prowokowanie kłótni z błahych powodów; 
• frustracja, niecierpliwość; 
• nieposzanowanie norm i tradycji;  
• silna potrzeba zemsty, nieadekwatna do rzeczywistej szkody dziecka; 
• trudności w dostrzeżeniu własnej winy, tendencja do obwiniania innych; 
• celowe sprawianie przykrości innym; 
• zachowania o charakterze agresywnym (częściej agresja słowna); 
• manipulowanie i kłamanie dla osiągnięcia własnych celów; 
• nadwrażliwość na krytykę; 
• brak umiejętności współpracy z innymi, nastawienie na rywalizację; 
• problemy z koncentracją, impulsywność; 
• nieumiejętność powstrzymania się przed zrobieniem lub powiedzeniem czegoś; 
• niskie poczucie własnej wartości; 
• nieustępujące poczucie irytacji; 
• pesymistyczne spojrzenie na świat, innych ludzi, relacje. 

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze – diagnoza 

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze mogą być zdiagnozowane wyłącznie przez wykwalifikowanego specjalistę (psychiatrę dziecięcego, psychologa) na podstawie obserwacji i wnikliwego wywiadu. Rozpoznanie ODD następuje, jeśli u dziecka w ciągu min. 6 miesięcy często występują co najmniej 4 z wymienionych powyżej objawów. 

Najważniejsze jest wnikliwe obserwowanie zachowania dziecka i jak najszybsze zgłoszenie się po pomoc do specjalisty. Nie tylko rodzice, ale również nauczyciele mogą zauważyć niepokojące, wczesne objawy ODD.  

Dziecko z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi w szkole:  

• nie wykonuje poleceń nauczyciela,  
• nie potrafi współpracować z innymi dziećmi, 
• okazuje wrogość nauczycielowi i rówieśnikom (agresja słowna, ignorowanie, wyśmiewanie), 
• wagaruje i otrzymuje złe oceny, 
• nie odrabia lekcji, 
• popada w nałogi. 

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze – jak reagować? 

Specjalistyczna pomoc powinna obejmować: 

• psychoterapię,  
• udział w zajęciach TUS (Trening Umiejętności Społecznych), 
• farmakoterapię (gdy ODD współwystępuje z innymi zaburzeniami, np. ADHD), 
• ścisłą współpracę specjalistów (psycholog, psychiatra, pedagog w szkole), 
• terapię rodzinną, Terapię Interakcji Rodzic-Dziecko. 

Jako rodzic zadbaj o prawidłową i otwartą komunikację z dzieckiem, wspólnie rozwiązujcie problemy i rozmawiajcie o emocjach.

Przeczytaj również:
Dojrzewanie. Jak pomóc dziecku przetrwać ten trudny okres?