Żałoba okiem psychologa

Czym jest żałoba? 

W psychologii za żałobę uznaje się stan po odejściu bliskiej osoby, który prowadzi do kryzysu psychicznego. Wywołuje on szereg przykrych emocji i myśli; stanowi dużą zmianę, do której trudno jest się przyzwyczaić. Stan żałoby i związane z nim duże napięcie emocjonalne zmuszają psychikę i cały organizm do wykorzystywania wszelkich dostępnych zasobów, by poradzić sobie z traumą. Żałoba wiąże się również z tęsknotą i napływającymi wspomnieniami wspólnych chwil, które mogą być źródłem dodatkowego cierpienia.  

Chociaż samo pojęcie żałoby zwykle utożsamiane jest z doświadczeniem śmierci bliskiej osoby, to nie jedyna jej definicja. Żałobę możemy przeżywać w każdej sytuacji, w której czujemy żal i tęsknotę po utracie kogoś lub czegoś dla nas ważnego, np. po rozwodzie rodziców, rozstaniu z partnerem, utracie pracy itp. 

Strata jest kwestią bardzo indywidualną. Dla jednej osoby coś będzie stratą, z którą trudno jest sobie poradzić, natomiast dla innej ta sama sytuacja nie będzie źródłem żadnych emocji. Musimy uszanować każdą żałobę, którą przeżywa druga osoba, nawet jeśli przyczyny ją wywołujące wydają się dla nas niezrozumiałe.  

Ile trwa żałoba? 

Bardzo trudno jest określić konkretne ramy czasowe trwania żałoby. Zwykle potrzebujemy kilku miesięcy, by oswoić się ze stratą i uspokoić emocje.  

Na długość żałoby może wpływać kilka czynników: 

• wrażliwość na stratę – osoby bardzo wrażliwe, które w przeszłości doświadczyły bolesnej, traumatycznej straty, z którą nie były w stanie sobie poradzić, mogą przechodzić bardzo ciężki czas po stracie bliskiej osoby; żałoba w tym przypadku może trwać bardzo długo i nabierać znamion patologicznych; 
• jakość relacji między osobami, poziom bliskości – trudniejsza i dłuższa może być żałoba po stracie osoby, z którą byliśmy w bardzo bliskich kontaktach, np. małżonek, rodzic, rodzeństwo;
• nagła utrata bliskiej osoby, np. na skutek wypadku czy niezdiagnozowanej wcześniej choroby; element zaskoczenia może wydłużać czas żałoby i być czynnikiem ryzyka rozwoju żałoby powikłanej (wydłużona żałoba, trudność przejścia z początkowych etapów do akceptacji straty); 
• niezgodność z naturalnym cyklem życia, np. utrata dziecka, śmierć młodej osoby, odejście małżonka krótko po zawarciu związku małżeńskiego. 

Etapy żałoby 

Chociaż żałoba jest sprawą indywidualną i każdy przeżywa ją na swój sposób, istnieją pewne podobieństwa pomiędzy ludźmi w kwestii przeżywania straty. Podobieństwa te skłoniły badaczy do przeprowadzenia badań i analiz, które zaowocowały stworzeniem i spisaniem tzw. etapów żałoby.  

Wyróżniamy następujące etapy (fazy) żałoby: 

1. Etap szoku i zaprzeczenia – faza, w której fakt straty jeszcze do nas „nie dociera”. Pojawia się niedowierzanie, zaprzeczanie. Odejście może wydawać się czymś nierealnym; możemy czuć, że to wszystko nie dzieje się naprawdę, jest tylko złym snem, z którego zaraz się obudzimy. Etap ten zwykle trwa od kilku godzin do kilku dni. Często kończy się w momencie pogrzebu. 
2. Etap chaosu i dezorganizacji – to uświadomienie sobie straty osoby i jej dotychczasowej roli w naszym życiu. Zauważamy jej brak w każdej chwili i czynności, którą wykonujemy, a przy których do tej pory uczestniczyła. Jest to etap bardzo trudny, w którym mogą pojawiać się bezsenność, utrata apetytu, uczucie napięcia.  
3. Etap złości i buntu – pojawia się złość na cały świat i siebie. Zadajemy sobie pytania: „Dlaczego? Czym sobie na to zasłużyliśmy?”. Złość może być także skierowana na osobę zmarłą. Na tym etapie bardzo ciężko jest sobie poradzić z widokiem osób szczęśliwych, niedoświadczających emocji, które my teraz przeżywamy.  
4. Etap rozpaczy – to najdłuższa faza żałoby. Pojawiają się pesymistyczne myśli, głęboki smutek, często apatia. Możemy odsuwać się od bliskich osób i stronić od kontaktów towarzyskich. Jeśli takie nastroje trwają bardzo długo lub towarzyszą im myśli/tendencje samobójcze, możemy mieć do czynienia z depresją wymagającą fachowej pomocy. 
5. Etap akceptacji – pogodzenie się ze stratą bliskiej osoby, reorganizacja życia. Jest to etap konieczny, aby móc wyjść z żałoby. Mamy prawo do szczęścia, co nie oznacza, że zapominamy o utraconej osobie i przestała ona być dla nas ważna.  

Jak poradzić sobie z żałobą? 

W poradzeniu sobie z żałobą pomagają przede wszystkim przyzwolenie sobie na nią, akceptacja własnych emocji i ich wyrażanie, szukanie i korzystanie ze wsparcia bliskich. Pomocne mogą okazać się także grupy wsparcia i możliwość rozmowy z osobami w podobnej sytuacji, przeżywającymi podobne uczucia.  

Z pomocy psychologa warto skorzystać w sytuacji, gdy okres żałoby znacznie się wydłuża (ponad rok) i/lub utrudnia nam powrót do normalnego funkcjonowania (np. pracy). Pomoc jest konieczna również w sytuacji, gdy żałobie towarzyszą silne poczucie winy, tendencje samobójcze, samookaleczenia i objawy depresji. Do psychologa można udać się również w sytuacji, w której żałoba przebiega w sposób “prawidłowy”, ale czujemy potrzebę i chęć skorzystania z pomocy.

Przeczytaj również:
Psychoterapia. Wszystko, co musisz wiedzieć