Czy w ciąży można pić alkohol?

Alkohol etylowy to jedyna na rynku, powszechnie dostępna i niestety najbardziej popularna legalna używka o działaniu odurzającym. Siła toksycznego efektu alkoholu zależy od wagi, płci, wieku, oraz historii spożycia. Uwaga! Organizm kobiety wykazuje niższą tolerancję na alkohol. Po spożyciu przez kobietę dawki etanolu, odpowiadającej jednemu drinkowi, efekt zatrucia alkoholem będzie wyższy niż u mężczyzny. Jest to związane z mniejszą zawartością wody w organizmie w porównaniu do mężczyzny o tej samej masie ciała.  Prowadzi to do osiągania wyższych stężeń alkoholu u kobiet niż u mężczyzn. Dalszym skutkiem jest większe narażenie na uszkodzenie narządów oraz upośledzenie funkcji psychomotorycznych. Efektywność enzymatycznych szlaków metabolizujących etanol u płci żeńskiej jest gorsza.

Uwaga! Szacunkowe dane wskazują, że aż 80% kobiet w wieku reprodukcyjnym spożywa etanol lub napoje alkoholowe. Od 17 % do 50 % wszystkich ciąż w Europie i Stanach Zjednoczonych nie jest planowanych. Dlatego ryzyko niezamierzonej, wewnątrzmacicznej ekspozycji płodu na alkohol etylowy w populacji aktywnych seksualnie kobiet jest szczególnie wysokie. Co druga ciężarna we wczesnej ciąży była pod wpływem alkoholu, nie wiedząc jeszcze o tym fakcie. Na szczęście zdecydowana większość kobiet świadomych bycia w ciąży unika spożywania alkoholu.

Wpływ alkoholu na ciążę

Alkohol etylowy i jego główny metabolit aldehyd octowy z łatwością  przenikają przez łożysko do płodu. Są substancjami o działaniu teratogennym. Już po 30-40 minutach od spożycia alkoholu przez kobietę ciężarną jego stężenie we krwi płodu jest zbliżone do odnotowanego we krwi matki. Płód nie wytwarza kluczowego enzymu metabolizującego alkohol, przez co  jest znacznie wolniej metabolizowany przez płód niż przez organizm matki, co może doprowadzić do sytuacji, kiedy organizm matki zdąży zmetabolizować alkohol, a nienarodzone dziecko jeszcze będzie przez wiele godzin wystawione na jego działanie. Co więcej, droga, przez którą jest metabolizowany przez płód (układ enzymatyczny P450) sprzyja wzrostowi toksyczności konsumpcji alkoholu przez matkę ze względu na uwalnianie dużych ilości wolnych rodników i reakcje utleniania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych do toksycznych pochodnych aldehydów. U płodu stężenie alkoholu jest najwyższe w tkankach dobrze uwodnionych. Z tego powodu na uszkodzenie poalkoholowe najbardziej jest narażona substancja szara mózgu.

Alkohol przenika do płodu już od początków jego życia wewnątrzmacicznego, a najsilniejsze działanie teratogenne wykazuje pomiędzy pierwszym a ósmym tygodniem ciąży, powodując więcej uszkodzeń w rozwijającym się organizmie niż marihuana, kokaina lub heroina. Stopień  poalkoholowego uszkodzenia tkanek płodu zależy od dawki etanolu oraz częstości  jego spożywania.  Nawet pojedyncza, niewielka dawka alkoholu etylowego może spowodować  nieodwracalne uszkodzenia somatyczne płodu. Nie istnieje żadna “bezpieczna” ilość alkoholu, jaką może spożyć kobieta w ciąży bez szkody dla płodu, potwierdzona wiarygodnymi danymi. Każda, nawet najmniejsza ilość alkoholu jest potencjalnie niebezpieczna dla rozwijającego się życia. Alkohol może uszkodzić płód na każdym etapie rozwoju.  Nie trzeba pić ryzykownie czy szkodliwie, by powodować ryzyko dla zdrowego rozwoju płodu. Wiele kobiet nieuzależnionych od alkoholu rodzi dzieci z deficytami wynikającymi z płodowej ekspozycji na alkohol. Fakt ten jest wynikiem braku wiedzy o teratogennym działaniu alkoholu na płód.

Przeczytaj również:
Alkoholowy Zespół Płodowy (FAS)

Kiedy kobieta dowiaduje się, że jest w ciąży?

Kobieta dowiaduje się o swoim stanie około 6-8 tygodnia ciąży. Dlatego tak ważne jest, aby ciąża była planowana, a nie przypadkowa. Poniższa tabela przedstawia możliwość  uszkodzenia płodu przez alkohol  w poszczególnych tygodniach ciąży.

Źródło: GinPolMedProject 2 (32) 2014

Jak alkohol wpływa na płód?

Zdecydowana większość dzieci (ponad 85%) eksponowanych na działanie alkoholu w życiu płodowym nie ma wrodzonych wad fizycznych, tylko deficyty poznawcze i/lub problemy z zachowaniem. Spektrum zaburzeń wywołanych alkoholem jest bardzo szerokie, dlatego też większość deficytów poznawczych czy problemów z zachowaniem rzadko diagnozowana jest jako pochodna działania alkoholu w życiu płodowym. Alkohol w życiu płodowym dziecka może doprowadzić do nieodwracalnych zmian strukturalnych i funkcjonalnych mózgu. Pewne obszary mózgu są szczególnie wrażliwe na działanie alkoholu i ulegają największym uszkodzeniom pod jego wpływem. Wśród nich należy wymienić:

Jądra podstawne – odpowiedzialne za motorykę i procesy poznawcze, w tym zdolności przyswajania wiedzy i funkcje wykonawcze (zdolność przełączania się z zadania na zadanie, hamowania niestosownych zachowań, pamięć przestrzenną).

Ciało modzelowate przekazuje informacje między prawą i lewą półkulą, stanowi rolę „łącznika” między półkulami. Zaburzenia funkcjonowania ciała modzelowatego wiążą się z:

• deficytami uwagi,
• problemami z koncentracją,
• problemami z funkcjonowaniem intelektualnym,
• problemami z pisaniem i czytaniem,
• problemami z pamięcią werbalną,
• problemami z funkcjami wykonawczymi,
• problemami z funkcjonowaniem psychospołecznym.

Móżdżek odpowiada zarówno za funkcje motoryczne – rozwój dużej motoryki (na przykład: skakanie, chodzenie) i równowagę, jak również uczestniczy w  procesach poznawczych. Zaburzenia funkcjonowania móżdżku przekładają się na problemy w nauce (przyswajania wiedzy), jak również zaburzenia równowagi i koordynacji. Hipokamp bierze udział w procesach uczenia się i pamięci i jest strukturą szczególnie wrażliwą na działanie alkoholu. Jego uszkodzenia decydują o kompleksowych problemach w przyswajaniu wiedzy. Pod wpływem działania alkoholu może dojść do zmian w płatach czołowych, co wiąże się z:

• problemami w uczeniu się,
• deficytami w zakresie funkcji wykonawczych (zdolność przełączania się z zadania na zadanie, hamowania niestosownych zachowań, pamięci przestrzennej),
• trudnościami w funkcjonowaniu społecznym (zaburzony osąd i kontrola impulsów),
• zaburzeniami językowymi i emocjonalnymi.

Nawet umiarkowane spożywanie alkoholu podczas ciąży zwiększa ryzyko poronienia  lub zahamowania wewnątrzmacicznego rozwoju płodu. Nałogowe spożywanie alkoholu w okresie przedkoncepcyjnym trzydziestokrotnie  zwiększa ryzyko trisomii  21 chromosomu (Zespół Downa) u dzieci z zespołem FAS. W kilku badaniach odnotowano wyższy odsetek dzieci z autyzmem urodzonych przez ciężarne spożywające alkohol. Płodowy zespół alkoholowy to zespół wad wrodzonych, obejmujących zaburzenia fizyczne i neurologiczne. FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) to najpoważniejsza konsekwencja picia przez kobietę alkoholu w ciąży. Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu wywołuje płodowy zespół alkoholowy (FAS), ale już jednorazowe picie alkoholu może wywołać FAE, czyli lżejszą odmianę FAS.

Objawy FAS (Fetal Alcohol Syndrome – Płodowy Zespół Alkoholowy):

• niski wzrost i małogłowie,
• dysmorfie twarzy,
• wady układu kostno-mięśniowego i zaburzenia czucia głębokiego, problemy z koordynacją,
• problemy ze słyszeniem, opóźnioną zdolność mówienia,
• zmniejszone pole widzenia, słabą pamięć wzrokowa (dziecko może się łatwo zgubić nawet w okolicy domu),
• anomalie w budowie wątroby, serca, nerek, narządów płciowych,
• podwyższony próg bólu lub nadwrażliwość na ból,
• nadpobudliwość,
• problemy z pamięcią i trudności w uczeniu się (dziecko będzie się skarżyć, że „nic mu nie wchodzi do głowy”, choć się uczy),
• zaburzenia zachowania, niedostosowanie społeczne, trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich zachowań (może np. uciekać z domu),
• niekontrolowane napady złości, agresja,
• skłonność do uzależnień,
• skłonności depresyjne i lękliwość.

Wtórne objawy FAS

Objawy wtórne występują u starszych dzieci i osób dorosłych. Charakteryzuje je:

• lęk,
• złość,
• wycofanie,
• gwałtowność,
• zamknięcie się w sobie,
• kłamstwa,
• ucieczki z domu,
• problemy szkolne,
• przyjmowanie roli ofiary lub prześladowcy,
• bezrobocie,
• bezdomność,
• zależność od innych,
• depresja,
• samookaleczanie się,
• kłopoty z prawem,
• tendencje samobójcze.

Na wystąpienie objawów wtórnych wypływa środowisko i sposób wychowania dziecka. Jeśli FAS zostanie wcześnie wykryte, a dziecko będzie prawidłowo leczone i zostanie otoczone właściwą opieką rodzicielską i psychologiczną, może wyrosnąć na spełnionego, szczęśliwego człowieka. Jednak osiągnięcie tego będzie dla niego trudniejsze niż dla osób zdrowych.

Podsumowując:

• Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny spożywać alkoholu w żadnej postaci.
• W okresie ciąży i laktacji każda dawka alkoholu jest niebezpieczna dla płodu/dziecka.
• Alkohol może uszkadzać płód na każdym etapie jego rozwoju.
• Konsumpcja alkoholu zwiększa ryzyko toksycznego uszkodzenia tkanek matki, zarodka oraz komórek rozrodczych w gonadach płodu.
• Intoksykacja alkoholem w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu poalkoholowego uszkodzenia płodu/noworodka.
• Alkohol może być przyczyną  poronienia, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu lub przedwczesnego zakończenia ciąży.
• Kobiety planujące ciążę powinny zachować abstynencję w okresie przedkoncepcyjnym oraz obligatoryjnie w sytuacji, gdy podejrzewają możliwość  zaistnienia nierozpoznanej ciąży.
• Personel medyczny powinien rutynowo zbierać  od ciężarnych wywiad ukierunkowany na informacje dotyczące profilu spożywania alkoholu oraz profesjonalnie informować o szkodliwym wpływie etanolu na płód i ciążę, zalecając jego całkowitą eliminację z diety.
• U kobiet w okresie rozrodczym aktywny skrining (w tym laboratoryjny) umożliwia identyfikację matek z grupy podwyższonego/wysokiego ryzyka nadużywania alkoholu w ciąży.
• Towarzystwa naukowe powinny opracować  wytyczne dla lekarzy, położnych, pielęgniarek i studentów medycyny dotyczące szkodliwości spożycia alkoholu przez ciężarne oraz kobiety w okresie reprodukcyjnym.
• Resort służby zdrowia oraz instytucje użyteczności publicznej powinny aktywnie propagować w społeczeństwie informacje dotyczące toksycznego/teratogennego działania etanolu na płód.