Oksytocyna – jakie jest jej znaczenie?

Co to jest oksytocyna?

Oksytocyna jest ściśle związana z układem nerwowym, gdyż syntetyzowana jest w podwzgórzu, natomiast magazynowana i uwalniana z tylnego płata przysadki mózgowej. Pod względem budowy chemicznej jest nanopeptydem, czyli substancją, w skład której wchodzi 9 aminokwasów. Pełni szereg ważnych funkcji regulatorowych w naszym organizmie, co pozwala zaliczyć ją zarówno do grupy hormonów peptydowych, jak i peptydów biologicznie aktywnych. Warto zaznaczyć, że sama obecność oksytocyny we krwi nie powoduje jeszcze jej aktywności biologicznej. Musi najpierw połączyć się ze specyficznym dla siebie receptorem, by wywołać odpowiednią reakcję w organizmie. W wielu podręcznikach szkolnych i opracowaniach naukowych oksytocyna omawiana jest razem z innym nanopeptydem – wazopresyną. Oksytocyna i wazopresyna są syntetyzowane i uwalniane z tych samych struktur w układzie nerwowym, natomiast pod względem budowy różnią się zaledwie dwoma aminokwasami. Faktem jest jednak, że mimo tych podobieństw, ich funkcje biologiczne są zdecydowanie różne.

Rola oksytocyny podczas porodu i laktacji

Najbardziej znaną funkcją oksytocyny jest jej kluczowy udział w prawidłowym przebiegu porodu. Podrażnienie receptorów w szyjce macicy oraz jej rozciąganie w czasie akcji porodowej, powoduje wyrzut dużej ilości oksytocyny. W efekcie indukowane są silne skurcze macicy, co z kolei wpływa na szybkość urodzenia dziecka. Podobny mechanizm zauważono podczas aktu płciowego. Otóż mięśnie macicy i jajowodów kurczą się pod wpływem wydzielanej odruchowo oksytocyny, ułatwiając przemieszczanie się plemników do jajowodu, gdzie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej. Tym samym, oksytocyna staje się bardzo ważna nie tylko podczas narodzin dziecka, ale już podczas jego poczęcia.

Co ważne, to nadal nie koniec jej znaczenia w aspekcie posiadania potomstwa. Otóż powstawanie mleka w piersiach jest ściśle powiązane z okołoporodowym wyrzutem oksytocyny, co dodatkowo jest potęgowane przez stymulację brodawek sutkowych przez dziecko. Dzięki hormonowi kurczą się mięśnie przewodów mlecznych i wypływa nagromadzone w nich mleko. Proces ten jest dowodem na to, że prawidłowa laktacja i produkcja mleka zależna jest od stężenia oksytocyny. Z tego powodu panuje przekonanie, że poród naturalny, podczas którego dochodzi do wyrzutu oksytocyny, sprzyja szybkiemu pojawieniu się mleka i łatwemu karmieniu piersią już od pierwszych dni dziecka. Z kolei cesarskie cięcie uniemożliwia porodową stymulację szyjki macicy i fizjologiczny wyrzut oksytocyny, czego konsekwencją jest laktacja na początkowym bardzo niskim poziomie, która może ulec poprawie dopiero po stymulacji brodawek sutkowych przez dziecko. Mimo pewnego naukowego uzasadnienia tych poglądów, faktem jest, że karmienie piersią jest tak samo możliwe po porodzie siłami natury, jak i po cesarskim cięciu, co zależy głównie od woli i determinacji matki.

Indukcja porodu za pomocą oksytocyny

Podanie oksytocyny jest jednym ze sposobów indukcji porodu, który z medycznego punktu widzenia polega na sztucznym pobudzeniu mechanizmów, skutkujących porodem przed jego spontanicznym naturalnym rozpoczęciem. Oszacowano, że indukcja porodu dotyczy nawet 20% ciężarnych. Każdorazowa decyzja o rozpoczęciu tej procedury musi być uzasadniona względami medycznymi i poparta pisemną zgodą ciężarnej. Wskazaniami do indukcji porodu są m.in. ciąża po terminie, przedwczesne pęknięcie błon płodowych, podejrzenie dużej masy płodu, ciąża powikłana nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą lub cholestazą. Zastosowanie oksytocyny z reguły podyktowane jest potrzebą indukcji porodu w przypadku stwierdzenia dojrzałej szyjki macicy. Ilość podawanej oksytocyny jest ściśle określona przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, przy czym wykazano, że największą ilość hormonu z reguły podaje się pierwiastkom poniżej 36. tygodnia ciąży, przy rozwarciu macicy poniżej 2 cm. Indukcja porodu, oprócz uzasadnionych medycznie korzyści dla matki i dziecka, niesie ze sobą ryzyko powikłań, do których należą długotrwałe toniczne skurcze macicy, co z kolei może skutkować niedotlenieniem płodu.

Łagodzenie lęku i wpływ na emocje, czyli nowe fakty dotyczące funkcji oksytocyny

Do niedawna uważano, że indukcja porodu i pobudzanie laktacji to jedyne funkcje oksytocyny. W efekcie badań prowadzonych nad tym hormonem, dziś już wiadomo, że pełni on także funkcję jako neuromodulator, czyli substancja regulująca działanie naszego układu nerwowego. Istnieje szereg prac opisujących wpływ oksytocyny na zachowania rodzicielskie, łączenie się w pary oraz akceptację innych w swoim otoczeniu. Rola oksytocyny polega także na regulowaniu szlaków charakterystycznych dla innych neuromodulatorów, np. dla dopaminy odpowiedzialnej m.in. za stany emocjonalne i prawidłowe wyższe stany psychiczne. W tym przypadku zarówno oksytocyna, jak i dopamina wpływają na tzw. ośrodek nagrody znajdujący się w mózgowiu, który jest odpowiedzialny za motywację i kontrolę zachowania. Co ciekawe, działanie oksytocyny jest regulowane przez inne hormony np. estrogeny, co sprawia, że wszelkie nieprawidłowości w układzie hormonalnym mogą skutkować zaburzeniem równowagi w funkcjonowaniu układu nerwowego człowieka. Obecnie prowadzone są liczne badania dotyczące roli oksytocyny w takich chorobach i schorzeniach jak autyzm, schizofrenia, depresja, psychozy i zaburzenia osobowości. W większości tych stanów zaobserwowano niższy poziom oksytocyny niż w grupie kontrolnej, co pozwala przypuszczać, że terapie z zastosowaniem omawianego hormonu mogą poprawić stan kliniczny pacjentów i wpłynąć korzystnie na ich komfort życia. Pewne nadzieje wiązane są także z wykorzystaniem oksytocyny w terapii uzależnień, jednak ten aspekt wymaga jeszcze wielu lat badań.

Ból? Stres? Rozwiązaniem może być oksytocyna!

Szczególnie ciekawy wydaje się związek oksytocyny z odczuwaniem bólu i umiejętnością radzenia sobie w stresie. Odkryto, że nieprawidłowe stężenie oksytocyny wzmaga produkcję kortyzolu, który jest tzw. hormonem stresu. W konsekwencji tych zaburzeń możliwe jest odczuwanie nadmiernego lęku, stresu i niepokoju. Efekt ten może zostać zniesiony poprzez przywrócenie prawidłowego stężenia oksytocyny, co tłumaczone jest jej wpływem na ciało migdałowate będące częścią układu limbicznego w układzie nerwowym, odpowiedzialnego za kształtowanie emocji. Zauważono także, że u pacjentów cierpiących na przewlekły ból występuje wysokie stężenie oksytocyny w płynie mózgowo-rdzeniowym, które może być fizjologiczną reakcją obronną przeciwko temu nieprzyjemnemu stanowi. Inny prawdopodobny mechanizm przeciwbólowego działania oksytocyny związany jest z aktywacją endogennego układu opioidowego, czyli tego samego szlaku, który warunkuje korzystne działanie endorfin w naszym organizmie. Nowe techniki laboratoryjne i poznawanie coraz to nowych szlaków metabolicznych w naszym organizmie to ważne narzędzie w walce z wieloma chorobami. Obecnie prowadzone badania dają możliwość nowego spojrzenia na poznane już wcześniej substancje, do których można zaliczyć oksytocynę. Niezwykłe jest to, że w świetle najnowszych badań, hormon kojarzony głównie z laktacją i porodem, okazał się być także kluczowy w zachowaniach społecznych, odczuwaniu stresu i reakcji na ból. Jest to dowód na to, jak złożona i jeszcze nieodkryta jest biochemiczna strona naszego organizmu, co daje nadzieję na znalezienie nowych możliwości w walce z chorobami i lepsze poznanie mechanizmów odpowiedzialnych za zdrowie człowieka.

Źródła:

• Bomba-Opoń, D., Drews, K., Huras, H., Laudański, P., Paszkowski, T., & Wielgoś, M. (2017). Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące indukcji porodu. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2(2), 58-71.
• Kania, B. F., Wrońska, D., & Blachuta, M. (2014). Neurobiologiczne znaczenie oksytocyny u ludzi i zwierząt. Życie Weterynaryjne, 89(07).
• Kania, B. F., Wrońska, D., & Błachuta, M. (2015). Rola oksytocyny w stanach stresowych u zwierząt i ludzi. Medycyna Weterynaryjna, 71(03).
• Traczyk, W. Z. (2010). Fizjologia człowieka w zarysie. Państ. Zakład Wydawnictw Lekarskich.
• Wójciak, P., Remlinger-Molenda, A., & Rybakowski, J. (2012). Rola oksytocyny i wazopresyny w czynności ośrodkowego układu nerwowego iw zaburzeniach psychicznych. Psychiatr. Pol, 46(6), 1043-1052.