Obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka

Czym jest obniżone napięcie mięśniowe?

Obniżone napięcie mięśniowe, zwane także hipotonią, to stan nieprawidłowości w mięśniach, które nie są w stanie przezwyciężyć działającej na nie grawitacji. Maluszek nie kontroluje swojej postawy, co znacznie utrudnia mu np. dźwiganie główki, podpieranie się na rękach czy samodzielne siedzenie (bez wsparcia poduszek lub szelek w foteliku), a w późniejszym okresie – raczkowanie czy chodzenie.

Obniżone napięcie mięśniowe nie jest jednak chorobą, a zespołem objawów wynikających np. z zaburzeń okołoporodowych, wcześniactwa czy wad wrodzonych. Czasem symptomy ustępują same i dochodzi do automatycznej normalizacji napięcia, zdarza się jednak, że maluszek musi zostać poddany rehabilitacji.

Obniżone napięcie mięśniowe – przyczyny

Przyczyny obniżonego napięcia w mięśniach mają zazwyczaj podłoże neurologiczne. Niekiedy za jego pojawienie się odpowiedzialne są geny (choroby genetyczne), w innych przypadkach napięcie spada np. w trakcie porodu. Pochodzenie obniżonego napięcia można jednak usystematyzować, dzieląc je na kilka rodzajów: 

• obniżone napięcie pochodzenia ośrodkowego – jest ono zwykle wynikiem niedotlenienia, krwawienia śródczaszkowego, encefalopatii (czyli uszkodzenia mózgu wywołanego różnymi czynnikami, np. toksynami czy metalami ciężkimi), zakażenia ośrodkowego układu nerwowego,
• obniżone napięcie pochodzenia obwodowego –  to choroby układu nerwowo-mięśniowego (neuropatie, miopatie wieku niemowlęcego, rdzeniowy zanik mięśni),
• choroby tkanki łącznej, tj. elastopatie pierwotne (np. zespół Ehlersa i Danlosa) lub elastopatie wtórne, będące wynikiem chorób metabolicznych,
• zaburzenia genetyczne, w tym zespół Downa, zespół Pradera-Williego.

Dla wielu rodziców diagnoza obniżonego napięcia mięśniowego brzmi jak wyrok i jest powodem wielu zmartwień. W rzeczywistości jednak nie oznacza to nic groźnego. Jeśli dziecko rozwija się prawidłowo (nie urodziło się z wadami/wrodzonymi chorobami), ale jest np. wolniejsze, mniej sprawne od rówieśników – nie należy się obawiać. Obniżone napięcie może spowodować jedynie niewielkie zaburzenia w rozwoju, opóźnienie lub pominięcie pewnych etapów (raczkowania czy samodzielnego siadania). Jednak, dzięki wczesnemu rozpoznaniu stanu napięcia w mięśniach już od pierwszych miesięcy życia dziecka można pracować nad wyeliminowaniem tej przypadłości.

Obniżone napięcie mięśniowe – objawy

Jak rozpoznać, że dziecko zmaga się ze zbyt niskim napięciem mięśniowym? Są pewne schematy zachowań maluszka, które powinny zwrócić naszą uwagę. Nie warto jednak panikować. Obserwujmy dziecko, a jeśli coś nas niepokoi, warto zgłosić się do fizjoterapeuty dziecięcego lub  lekarza pediatry, który – w przypadku potwierdzenia naszych wątpliwości – skieruje nas do poradni rehabilitacyjnej.

Zasada jest prosta: im szybsza reakcja, tym krótsza i łatwiejsza rehabilitacja. 

Niemowlę w wieku około 3 miesięcy z obniżonym napięciem mięśniowym:

• leżąc na plecach, niechętnie unosi nóżki nad ziemię, te najczęściej leżą na podłożu w pozycji żaby,
• nie łączy nóżek i rączek symetrycznie (np. nie potrafi złapać stopy czy zabawki i skierować jej do buzi),
• ma trudności z utrzymaniem się w pozycji na brzuchu – leżenie na brzuchu jest dla niego kłopotliwe i nieprzyjemne przez brak umiejętności podparcia się na przedramionach,
• nie jest w stanie przewrócić się z pleców na brzuch i odwrotnie,
• jest wiotkie, brakuje mu mobilizacji mięśniowej, przelewa się przez ręce, dlatego ciężko je np. ubrać,
• ma problemy ze ssaniem piersi lub smoczka butelki,
• nie reaguje na bodźce, twarze, głos rodzica.

Starsze niemowlę z obniżonym napięciem mięśniowym:

• ma problemy z utrzymaniem pozycji siedzącej – maluch bez podparcia przewraca się na boki lub jego ciało „leci” do przodu, dlatego preferuje siedzenie w leżaczku/krzesełku/wózku,
• niechętnie zmienia pozycję, w której czuje się bezpiecznie –  często pomija etap raczkowania, poddaje się, gdy nie może czegoś dosięgnąć (np. wyciągnąć ręki po zabawkę), jeśli siedzi – woli nie wstawać,
• ma kłopot z podniesieniem i utrzymaniem zabawki w górze,
• zamiast raczkować woli przemieszczać się na pośladkach lub wybiera pełzanie (brzuszek na podłodze), ma problem z naprzemienną pracą nóżek,
• jeśli dziecko stoi lub zaczęło chodzić, układa stopy na zewnątrz, w trakcie chodzenia buja się na boki, wypina pupę, a jego brzuszek odstaje.

Dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym są zwykle bardzo spokojne, wręcz apatyczne i często określa się je jako leniwe. W innych przypadkach mogą być ciągle wystraszone, rozdrażnione i płaczliwe. Trudno zwrócić ich uwagę, nie lubią zmian i domagają się pomocy ze strony mamy lub taty we wszystkich czynnościach (siedzenie, stanie, chodzenie, ciągłe „wiszenie” na rękach rodzica). 

Kiedy i jak sprawdzić, czy dziecko ma obniżone napięcie mięśniowe?

Najlepszym momentem na rozpoznanie, czy nasze dziecko zmaga się z niskim napięciem mięśniowym, jest wiek około 3-4 miesięcy. To optymalny czas ze względu na rozwój dziecka – już wówczas widać np. tendencje maluszka do asymetrii czy problemy ze zmianą pozycji. Wówczas też  samoczynnie mogą wyrównać się nieprawidłowości, które obserwowaliśmy w okresie noworodkowym. 

Fizjoterapeuta dziecięcy, do którego najlepiej udać się na kontrolę, sprawdzi stan napięcia mięśni za pomocą specjalnych testów. Jeśli zostaną wykluczone objawy typowo neurologiczne lub inne, zwykle wystarczy seria zabiegów rehabilitacyjnych, które wyrównają napięcie mięśniowe. Najczęściej stosuje się metody NDT Bobath oraz metodę Vojty, mające na celu wzmocnienie mięśni oraz wypracowanie prawidłowych wzorców postawy. Dużym wsparciem może być także terapia czaszkowo-krzyżowa, normalizująca przepływ płynu rdzeniowo-mózgowego oraz likwidująca napięcia emocjonalne (np. traumy z czasu porodu). 

Spotkania z fizjoterapeutą to jednak nie wszystko. O powodzeniu terapii decyduje zaangażowanie rodziców, którzy podczas najprostszych czynności, takich jak ubieranie czy zabawa, mogą mobilizować mięśnie maluszka do pracy. Ćwiczenia te nie są trudne, a w ich wykonywaniu pomogą wskazówki udzielone przez specjalistę.

Najtrwalsze efekty można osiągnąć na wczesnym etapie życia dziecka, czyli w okolicach 4-6. miesiąca. Im szybsza interwencja, tym łatwiej osiągnąć efekty. W przypadku maluszków czasami wystarczy dosłownie kilka spotkań w połączeniu ze współpracą rodziców. Jeżeli obniżone napięcie mięśniowe zostanie zdiagnozowane u starszego dziecka (około roku, a nawet 2 czy 3 lat), proces wyrównania napięć jest nieco dłuższy. 

Podsumowując, ważnym zadaniem rodzica jest obserwacja dziecka, ponieważ nierozpoznane obniżone napięcie mięśniowe we wczesnym etapie życia może doprowadzić do wad postawy czy koślawienia nóg w przyszłości (np. gdy dziecko chodzi już do szkoły). Jeżeli zauważymy niepokojące objawy, udajmy się do specjalisty. 

Przeczytaj również:
Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka