Opóźniony rozwój mowy u dziecka (ORM)

Czym jest opóźniony rozwój mowy?

O opóźnionym rozwoju mowy mówi się wówczas, gdy mowa dziecka (i jej kolejne etapy) pojawia się z około półrocznym (lub większym) opóźnieniem w porównaniu z innymi, prawidłowo rozwijającymi się dziećmi. Zasób słownictwa oraz znajomość pojęć (zarówno w mowie czynnej, jak i biernej) również są na niższym poziomie niż u rówieśników. Wyróżniamy kilka rodzajów opóźnionego rozwoju mowy:

• samoistny opóźniony rozwój mowy (inaczej określany prostym),
• niesamoistny opóźniony rozwój mowy – pojawia się z konkretnej przyczyny rozwojowej lub towarzyszy różnym zaburzeniom.

Opóźniony rozwój mowy dotyka około 3% dzieci w wieku przedszkolnym. Najczęściej cechuje się brakiem nadawania mowy przy zachowanym rozumieniu mowy innych osób. Dziecko z ORM ma prawidłowo rozwinięty aparat i narządy artykulacyjne, potrafi również wypowiedzieć wszystkie lub prawie wszystkie głoski (w zależności od wieku) lub sylaby, ale nie jest w stanie tworzyć z nich słów. Rozwój intelektualny dziecka jest na poziomie adekwatnym do wieku. 

Dzieci ze stwierdzonym samoistnym opóźnionym rozwojem mowy najczęściej zaczynają wypowiadać zdania około 3-4. roku życia (norma to 2-3 rok życia). Co ciekawe, ORM dotyka częściej chłopców niż dziewczynek (3:1). 

Przyczyny samoistnego opóźnionego rozwoju mowy

Samoistny ORM pojawia się z nieokreślonych jak dotąd przyczyn. Uważa się, że na rozwój mowy mają wpływ:

• czynniki związane z dziedziczeniem,
• zaniedbania ze strony rodziców lub opiekunów.

W literaturze można spotkać się ze stwierdzeniem, że za ORM odpowiada opóźniony proces mielinizacji włókien nerwowych narządów artykulacyjnych (włókna odpowiadające za ruch narządów mowy). Do innych przyczyn możemy zaliczyć również:

• słabą stymulację dziecka do wydawania dźwięków i mówienia,
• zaburzenia poznawcze lub emocjonalne.

Samoistny ORM dotyczy tylko procesu mówienia. Rozumienie jest na prawidłowym poziomie. Z tego względu jako podłoże ORM często uznaje się indywidualne tempo rozwoju dziecka lub słabą dojrzałość aparatu artykulacyjnego. 

Prosty opóźniony rozwój mowy z czasem samoistnie się wyrównuje, a dalszy proces jej rozwoju przebiega bez problemów i konsekwencji dla dziecka.

Przyczyny niesamoistnego opóźnionego rozwoju mowy

Niesamoistny opóźniony rozwój mowy jest objawem, który towarzyszy określonym zaburzeniom. Oznacza to, że można znaleźć medyczne wytłumaczenie jego występowania. Niesamoistny ORM pojawia się w przypadku:

• niedosłuchu,
• głuchoty,
• zaburzeń widzenia,
• niepełnosprawności umysłowej,
• uszkodzeń neurologicznych,
• zaburzeń psychicznych,
• jąkania,
• zaburzeń przemiany materii (choroby metaboliczne), do których zalicza się m.in.:
  • fenyloketonurię,
  • histydynemię,
  • homocystynurię. 

Terapia SORM i NORM

Każde dziecko, które ukończyło 3. rok życia i przejawia objawy opóźnionego rozwój mowy, powinno zostać objęte opieką specjalistyczną, dzięki której nastąpi stymulacja rozwoju mowy i jej usprawnienie. Co kryje się pod pojęciem stymulacji rozwoju mowy?

• Zachęcanie dziecka do mówienia i wyrażania siebie przy pomocy własnego głosu.
• Motywowanie dziecka do mówienia.
• Stworzenie i utrzymanie więzi emocjonalnej z dzieckiem.
• Zwracanie uwagi na poprawną dykcję, melodię i akcent.
• Zadawanie dziecku pytań i zachęcanie do udzielania odpowiedzi.
• Podtrzymywanie rozmowy z dzieckiem.
• Umożliwienie dziecku kontaktów z rówieśnikami.

Terapia dziecka z opóźnionym rozwojem mowy rozpoczyna się od wykorzystania tego, co dziecko już potrafi i zna. Duży nacisk kładzie się na ćwiczenia rozumienia mowy, a dopiero później na jej nadawanie.

W przypadku NORM (niesamoistnego opóźnienia rozwoju mowy) terapia wygląda nieco inaczej i zależy od zaburzeń, którym NORM towarzyszy.

• W niepełnosprawności umysłowej terapia skupia się na nauce werbalizowania własnych myśli i potrzeb, zadawania pytań, odpowiadania, a następnie korekcji zaburzeń artykulacji i doskonaleniu mowy.
• W zaburzeniach słuchu najważniejsze jest wcześniejsze zdiagnozowanie stopnia ubytku słuchu i zaopatrzenie dziecka w aparat słuchowy lub implant ślimakowy, a następnie nauka mowy, ćwiczenia głosowe, słuchowe i oddechowe.
• W uszkodzeniach narządów mowy (np. w rozszczepie podniebienia) najważniejszym elementem terapii jest przywrócenie odpowiednich warunków anatomicznych w jamie ustnej, które umożliwią prawidłowy rozwój mowy.
• W uszkodzeniach pochodzenia korowego (uszkodzenia mózgu), które miały miejsce przed zakończeniem rozwoju mowy, terapia logopedyczna powinna skupiać się głównie na rozwijaniu elementów mowy, które są niedokształcone.

Opóźniony rozwój mowy jest dość częstym zjawiskiem obserwowanym w przedszkolach. Jeśli ma on związek z indywidualnym tempem rozwoju dziecka, szybko wdrożona terapia logopedyczna powinna przynieść oczekiwane efekty. W razie wątpliwości, czy Twoja pociecha rozwija się prawidłowo, warto udać się do specjalisty.

Źródła:

• Tarkowski Z., Opóźniony rozwój mowy, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1992.
• Jastrzębowska G., Pelc-Pękala O., Diagnoza i terapia opóźnionego rozwoju mowy, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi, podręcznik akademicki, tom 2, Opole 2003.