Waga

Co to jest BMI?  

BMI (Body Mass Index) to powszechnie stosowany wskaźnik wzrostowo-wagowy ciała. Został on opracowany w XIX wieku przez matematyka, astronoma i statystyka Adolphe’a Quételeta. Jego nazwa pochodziła początkowo od nazwiska uczonego, lecz wraz z rozpowszechnieniem się zaczęła funkcjonować jako wskaźnik BMI. Ten prosty parametr pozwala na szybką diagnozę otyłości, informuje o stanie odżywienia i ryzyku wystąpienia chorób lub zgonu związanego z wagą. 

Jak obliczyć BMI?  

Licznik BMI jest prostym narzędziem, które polega na ustaleniu proporcji między masą ciała a wzrostem. Obliczanie BMI odbywa się przy pomocy poniższego wzoru: 

BMI = masa ciała (kg) / wzrost*2 (m) 

Otrzymaną wartość BMI przyrównuje się do odpowiedniego zakresu. Określonym wartościom BMI przypisana została odpowiednia interpretacja wyników: 

• <16,00 – III stopień szczupłości, 
• 16,00–16,99 – II stopień, 
• 17,00–18,49 – I stopień szczupłości, 
• 18,50–24,99 – zakres normy,  
• 25,00–29,99 – nadwaga,  
• 30,00–34,99 – I stopień otyłości, 
• 35,00–39,99 – II stopień otyłości, 
• ≥40,00 – III stopień otyłości. 

Internetowy licznik BMI jeszcze bardziej upraszcza jego obliczanie. Po wpisaniu wartości wagi i wzrostu sam przyporządkowuje wynik do odpowiedniego zakresu.  

Obliczanie BMI jest popularnym i ogólnodostępnym narzędziem, które odgrywa znaczącą rolę w profilaktyce zdrowotnej. Nie bierze jednak pod uwagę takich zmiennych jak płeć czy wiek.  

BMI a wiek  

Kalkulator BMI jest przeznaczony dla osób dorosłych i uwzględnia wartości uogólnione dla całej populacji – osób młodych i w podeszłym wieku, kobiet i mężczyzn. Grupy te różnią się choćby średnim udziałem tkanki tłuszczowej – kobiety posiadają jej więcej niż mężczyźni.  

Wskażnik Cole’a 

Przy diagnostyce nieprawidłowej wagi u dzieci wykorzystuje się wskaźnik Cole’a (LMS – Last Mean Squere), którego działanie jest bardzo podobne do wskaźnika opracowanego przez Quételeta, ale dodatkowo uwzględnia różne dla obu płci siatki centylowe. Wzór do jego obliczania przedstawia się w następujący sposób: 

 gdzie: 

MR – masa rzeczywista, 

WS – standardowa wysokość dla wieku i płci dziecka, 

WR – rzeczywista wysokość, 

MS – standardowa masa dla wieku i płci dziecka. 

Podobnie jak w przypadku kalkulatora wagi dla dorosłych, wyniki przyporządkowuje się do przedziałów pozwalających na ich interpretację: 

• <75 – ciężkie niedożywienie,  
• 75-85 – umiarkowane niedożywienie,  
• 85-90 – łagodne niedożywienie,  
• 90 -110 – waga prawidłowa,   
• 110- 120 – otyłość I stopnia.  
• >120 – otyłość II stopnia,  
• 140 i powyżej – otyłość III stopnia. 

Pełniejsza ocena stanu odżywienia dzieci możliwa jest po jednoczesnym wykonaniu pomiarów antropometrycznych: obwodu głowy, obwodu klatki piersiowej, obwodu ramienia, obwodu pasa, grubości fałdów skórno-tłuszczowych na brzuchu, pod łopatką, z tyłu ramienia, a także badań pomiaru składu ciała przy wykorzystaniu impedancji bioelektrycznej.  

Wskaźnik BMI a masa mięśniowa i kostna

Wskaźnik BMI ma szereg zalet – pozwala na szybkie i proste określenie stanu odżywienia, z którego może skorzystać każdy. Jego wyniki, które wykraczają poza wskazane przedziały normy, powinny nas skłonić do wykonania bardziej szczegółowych badań. Zwykle w diagnostyce otyłości kalkulator BMI wspomagany jest przez inne pomiary, m.in. badanie składu ciała – w tym zawartości masy mięśniowej i kostnej. Okazuje się bowiem, że ich udział w całkowitej wadze ciała jest uzależniony od płci, trybu życia, wieku czy indywidualnych cech organizmu.  

Tkanka mięśniowa i tłuszczowa znacznie różnią się swoją budową. Pierwsza z nich jest cięższa, bardziej zbita, druga jest lżejsza. Osoby o takiej samej wartości BMI, która interpretowana jest jako nadwaga, mogą znacznie różnić się udziałem masy mięśniowej i tłuszczowej. Wśród nich znajdzie się wysportowany, dobrze zbudowany mężczyzna oraz ten, który prowadzi siedzący tryb życia. Wskaźnik BMI dla obu pozostanie taki sam, jednak ryzyko wystąpienia chorób wynikających z nadwagi będzie zupełnie inne.  

Dodatkowo wraz z wiekiem maleje masa mięśniowa i kostna, jednocześnie rośnie udział tkanki tłuszczowej w organizmie. Nieuwzględnienie zmian w organizmie zachodzących wraz z wiekiem sprawia, że obliczane BMI osób starszych może być interpretowane jako lepsze, niż jest w rzeczywistości. U osób starszych często diagnozuje się osteoporozę, która zmniejsza gęstość kości, i tym samym zaniża ich masę ciała. W związku z tym zaleca się 2 interpretacje wskaźników BMI dla osób starszych: 

• prawidłowa masa ciała dla osób w wieku 55-65 lat: 23-28 kg/m2, 
• prawidłowa masa ciała dla osób w wieku > 65 lat: 24-29 kg/m2. 

W trakcie oceny stanu odżywiania osób starszych obok wieku należy uwzględnić występowanie chorób przewlekłych, historię zamiany masy ciała, a także inne pomiary antropometryczne, m.in. rozpiętość ramion, wysokość kolan, obwód łydki.  

Kalkulator BMI online – w czym pomoże?  

Kalkulator BMI jest ogólnodostępnym narzędziem, z którego może skorzystać każdy. Otrzymany wynik wskazuje na interpretację wagi ciała poprzez jej odpowiednie określenie oraz ocenę ryzyka wystąpienia chorób i zgonu u dorosłych kobiet i mężczyzn. Wygląda ona w następujący sposób: 

• III stopień szczupłości – poważnie zwiększone ryzyko innych klinicznych schorzeń, 
• II stopień szczupłości – umiarkowane zwiększone ryzyko, 
• I stopień szczupłości – niewiele zwiększone ryzyko, 
• zakres normy – najmniejsze ryzyko chorób niezakaźnych, 
• nadwaga – nieznacznie zwiększone ryzyko chorób niezakaźnych, 
• I stopień otyłości – umiarkowanie zwiększone ryzyko, 
• II stopień otyłości – poważnie zwiększone ryzyko, 
• III stopień otyłości – bardzo poważnie zwiększone ryzyko. 

Wynik poza zakresem normy jest wskazówką do podjęcia odpowiednich działań związanych ze zmianą nawyków żywieniowych i trybem życia. Jest zatem bardzo ważny w profilaktyce rozwoju otyłości oraz niedożywienia, zwłaszcza u osób starszych. Istnieje wiele chorób, w których przebiegu monitorowanie składu ciała jest wskazane. Należą do nich np. choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca czy zaburzenia odżywiania.   

BMI – profilaktyka 

Profilaktyka w odniesieniu do wskaźnika BMI ma kilka zastosowań. Po pierwsze pozwala na wychwycenie odchyleń od zakresu normy masy ciała i przeciwdziałanie zmianom, które mogą w trwały sposób upośledzić zdrowie. Regularna kontrola masy ciała ułatwia zachowanie wagi zmniejszającej ryzyko wystąpienia przewlekłych chorób, np. miażdżycy.  

Łatwość samokontroli wagi działa motywująco i pomaga utrzymać zdrowy styl życia, a także monitorować jego efekty. Zmiany związane ze zdrowym odżywianiem się oraz zwiększoną aktywnością fizyczną nie tylko zbliżają wskaźnik BMI do normy, ale również pozytywnie wpływają na dobre samopoczucie.  

Szczupłość, nadwaga, a zwłaszcza otyłość w różnym stopniu zwiększają ryzyko wystąpienia chorób. Zbędne kilogramy są czynnikiem sprzyjającym chorobie niedokrwiennej serca, cukrzycy, nadciśnieniu, chorobom zwyrodnieniowym stawów i niektórym nowotworom złośliwym. Badania epidemiologiczne wskazują, że nadmierna masa ciała jako druga po paleniu tytoniu ma wpływ na ryzyko rozwoju nowotworów. Wynik BMI mieszczący się w zakresie powyżej 25 km/m2 jest wskazaniem do wizyty u lekarza oraz wykonania badań profilaktycznych w zakresie chorób, których wystąpieniu sprzyja nadmierna masa ciała.  

Podobnie jak nadwaga i otyłość, także szczupłość sprzyja wystąpieniu niektórych schorzeń. Są one istotne zwłaszcza w kontekście leczenia niedożywienia u osób starszych i zaburzeń odżywiania u dorosłych – anoreksji i bulimii. Przeprowadzone badania wykazały, że młodzież krytycznie podchodzi do swojej masy ciała mimo mieszczenia się jej w zakresie normy BMI. Promowany ideał bardzo szczupłej sylwetki wpływa na negatywne postrzeganie swojego wyglądu i stosowanie diet odchudzających, co sprzyja rozwojowi zaburzeń odżywania. Kalkulator wagi jest mierzalnym wskaźnikiem, który pomaga obiektywnie ocenić masę ciała i działać profilaktycznie w zakresie rozwoju ww. chorób.  

Inne pomiary antropometryczne 

Pomiar obwodu głowy albo fałd skórno-tłuszczowych u dzieci to przykłady innych pomiarów antropometrycznych, które pomagają określić prawidłowość rozmiarów i proporcji ciała. Badacze wciąż poszukują równań, które mogłyby zniwelować wady badania masy ciała kalkulatorem BMI. Przykładami takich wskaźników do oceny odżywienia organizmu są BAI i WHR.  

Wskaźnik BAI 

Historia kalkulatora BMI sięga początku XIX wieku, a jego ograniczenia skłoniły badaczy do opracowania alternatywnego rozwiązania – kalkulatora BAI, który ma za zadanie dokładniejsze określenie zawartości tkanki tłuszczowej. Jest on obliczany, biorąc pod uwagę stosunek bioder do wysokości ciała według następującego wzoru: 

Wskaźnik BAI ma dużo zalet względem kalkulatora BMI – jest prostym narzędziem, a korzystanie z niego nie wiąże się z poniesieniem nakładów finansowych. Stwierdzono, że w odróżnieniu od wskaźnika BMI BAI uwzględnia takie czynniki jak styl życia, struktura ciała, przynależność etniczna i w bardziej precyzyjny sposób wskazuje zawartość tłuszczu w stosunku do tzw. ciała szczupłego.   

Wskaźnik WHR 

WHR, czyli Waist to Hip Ratio, to wskaźnik, który określa rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie i wyrażony jest stosunkiem odwodu talii do obwodu bioder.  

WHR = obwód talii [cm] / obwód bioder [cm] 

Wskaźnik WHR uwzględnia płeć i pozwala określić typ otyłości: brzuszną i pośladkowo-udową. U kobiet następujące wartości interpretowane są jako: 

• > 0,8 – otyłość brzuszna,  
• > 0,8 – otyłość udowo-pośladkowa. 

U mężczyzn: 

• >1,0 – otyłość brzuszna,  
• > 1,0 – otyłość udowo-pośladkowa. 

Wyniki wskazujące na otyłość u obu płci wskazują na ryzyko wystąpienia chorób związanych ze zbyt dużą masą ciała.  

Dostępne kalkulatory mają charakter pomocniczy i wspomagają profilaktykę zaburzeń odżywiania. W przypadku masy ciała, która odbiega od normy, warto skonsultować się z lekarzem, a wszelkie zmiany nawyków żywieniowych poprzeć wiedzą doświadczonego dietetyka, który wskaże najlepszą, najbezpieczniejszą i najzdrowszą drogę do pozbycia się zbędnych kilogramów.  

Źródła: 

• Brończyk-Puzoń A., „Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część pierwsza” [w:] Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2018; 8 (3), s. 217–222. 
• Lizak D., Budzowski A., Seń M., Czarny W., „Przegląd antropometrycznych mierników otłuszczenia ciała stosowanych w diagnozowaniu otyłości” [w:] Hygeia Public Health, 2016, 51(2), s. 124-133. 
• Radzikowski A., Wielowiejska A., Ocena stanu odżywienia dzieci [w:] Gastroenterologia dziecięca pod red. P. Albrechta, Lublin, 2014.  
• Wojtyła-Buciora P., Klimberg A., Wojtyła A., „Samoocena własnej sylwetki a wskaźnik masy ciała młodzieży w Polsce” [w:] Problemy Higieny i Epidemiologii, 2018, 99(2), s. 146-154. 
• Zielińska A., Badania antropologiczne w profilaktyce oraz terapii otyłości dzieci i młodzieży, Warszawa, 2014.