Czy wiek wpływa na odporność?

Uważa się, że układ immunologiczny to jeden z najbardziej skomplikowanych systemów ludzkiego organizmu. Jego zadaniem jest obrona przed patogenami oraz ich aktywne zwalczanie, ale również identyfikacja i niszczenie komórek nowotworowych. Funkcjonowanie układu immunologicznego zmienia się przez całe życie.

Jak odporność zmienia się wraz z wiekiem?

Odporność w okresie prenatalnym

Już w drugim miesiącu ciąży zaczyna kształtować się grasica i śledziona, a we krwi płodu pojawiają się limfocyty. Pod koniec pierwszego trymestru grasica wykazuje aktywność, limfocyty się różnicują, tworzą się także immunoglobuliny IgM, IgD, IgG i IgA – przeciwciała, które warunkują odpowiedź humoralną (niszczenie komórek patogennych z udziałem przeciwciał, które „oznaczają” komórki przeznaczone do usunięcia). Ponadto nienarodzone dziecko otrzymuje przeciwciała od matki poprzez łożysko. Mimo to układ immunologiczny malucha nie jest jeszcze w pełni ukształtowany i dlatego wszelkie infekcje u kobiet ciężarnych, zwłaszcza wirusowe, mogą być dla niego groźne. 

Odporność w okresie niemowlęcym

U noworodka przeważa wrodzona odporność, którą cechuje mniejsza precyzja, ale szybszy czas reakcji. W tym okresie znaczenia nabiera odporność nabyta bierna naturalna (przeciwciała od matki). A to za sprawą mleka kobiecego, które dostarcza dziecku:

• prolaktynę,
• czynniki wzrostu, 
• laktoferynę,
• immunoglobuliny, m.in. IgA.

Niezwykle istotną rolę odgrywa siara, czyli pierwsze mleko matki. Jest ono bogate w składniki odżywcze oraz komórki układu odpornościowego, których stężenie jest kilkukrotnie wyższe niż w mleku dojrzałym. Przeciwciała IgA występują w pokarmie kobiecym w postaci odpornej na działanie enzymów trawiennych oraz kwaśnego pH soku żołądkowego. W związku z tym mogą bez trudu dotrzeć do jelit, gdzie, przylegając do śluzówki, tworzą barierę ochronną przed patogenami i alergenami.

Immunoglobuliny IgG dostarczone przez łożysko w życiu płodowym, IgA z mleka oraz samodzielnie wyprodukowane przeciwciała klasy IgM zapewniają maluchowi czasową ochronę. Zanika ona około 6 miesiąca życia, gdy przeciwciała od matki przestają działać, a jego własne okazują się niewystarczające. Powstaje wówczas tzw. luka odpornościowa, która może trwać nawet do 12-18 miesiąca życia. Dlatego tak ważne w tym okresie są szczepienia ochronne i prawidłowa dieta. Zaleca się także wyłączne karmienie piersią niemowlęcia do ukończenia przez nie 6 miesiąca. 

Badania potwierdzają pozytywny wpływ naturalnego karmienia na obniżenie podatności na infekcje, zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii czy chorób cywilizacyjnych w dorosłym życiu.  

Odporność u dzieci i młodzieży

Z reguły u dziecka przed ukończeniem pierwszego roku wzrasta ilość wytwarzanych immunoglobulin. Około 12 miesiąca życia wykształca się zdolność do produkcji wystarczającej ilości przeciwciał IgM, w wieku szkolnym umiejętność ta dotyczy klasy IgG, a około 12 roku życia klasy IgA. 

Pełną dojrzałość i funkcjonalność układ odpornościowy osiąga dopiero pod koniec drugiej dekady życia. To właśnie dlatego dzieci, które rozpoczynają swoją przygodę ze żłobkiem czy przedszkolem, chorują nawet 8-10 razy w ciągu roku.

Ich układ immunologiczny nadal się rozwija, a są one w tym czasie narażone na przeróżne patogeny chorobotwórcze. Każda przebyta infekcja stymuluje wytwarzanie przeciwciał, a co za tym idzie – indukuje rozwój systemu odpornościowego.

W okresie intensywnego wzrostu oraz nieustannego kontaktu z czynnikami chorobotwórczymi należy pamiętać o:

• szczepieniach zgodnie z aktualnymi wytycznymi,
• zbilansowanej diecie bogatej w witaminy i kwasy DHA,
• hartowaniu poprzez przebywanie na świeżym powietrzu,
• ubraniu dostosowanym do warunków pogodowych,
• dbaniu o prawidłowe nawilżenie i odpowiednią temperaturę w pomieszczeniach,
• unikaniu kontaktu z dymem papierosowym oraz smogiem, 
• ochronie przed nadmierną ekspozycją na stres,
• zapewnieniu dziecku odpowiedniej ilości snu.

Odporność u dorosłych

Osoby dorosłe mają w pełni ukształtowany i dobrze działający układ immunologiczny. Niezmieniony pozostaje wpływ diety na funkcjonowanie tego systemu. Dlatego warto dbać o różnorodność potraw, mając na uwadze regularne spożywanie owoców i warzyw, nabiału i ryb, unikając jednocześnie żywności wysokoprzetworzonej. Należy też zapewnić organizmowi codzienny odpoczynek w postaci 7-8 godzin nieprzerwanego snu.

Poza zmęczeniem i nieodpowiednią dietą stres jest największym winowajcą obniżonej odporności u dorosłych. Długotrwałe narażenie na ten czynnik powoduje przewlekłe zwiększone wydzielanie kortyzolu i adrenaliny. W efekcie spada ilość limfocytów, modyfikacji ulega funkcjonowanie komórek układu odpornościowego oraz poziom wydzielanych cytokin i przeciwciał, hamowane są reakcje immunologiczne. Stan ten zwiększa ryzyko infekcji, sprzyja nasileniu objawów alergii czy pojawienia się chorób autoimmunologicznych.

Odporność u osób starszych

Organizm osób w podeszłym wieku jest zmęczony przebytymi infekcjami i ekspozycją na stres. Odczuwa też skutki zanieczyszczonego środowiska oraz niehigienicznego trybu życia.

Astma, niewydolność krążenia, choroby neurologiczne i autoimmunologiczne wiążą się z występowaniem przewlekłego stanu zapalnego. Ten natomiast powoduje ciągłą aktywację układu immunologicznego do produkcji czynników regulujących mechanizmy odpornościowe. W efekcie system odpornościowy zostaje nadwyrężony, a co za tym idzie – niewydolny.

Dodatkowo około 50-60 roku życia zanika grasica, zmniejsza się zatem ilość limfocytów biorących udział w odpowiedzi komórkowej, czyli bezpośrednim ataku patogenów przez limfocyty. Zmienia się też stosunek procentowy różnych rodzajów limfocytów oraz spada aktywność limfocytów NK, czyli natural killers. Zabijają one komórki zainfekowane wirusami i komórki nowotworowe, działają niezależnie i szybciej od innych limfocytów. W efekcie osoby w podeszłym wieku są bardziej narażone na choroby, szczególnie te, z którymi nie miały dotychczas styczności, a także na wystąpienie nowotworów. 

Układ immunologiczny jest niezwykle istotnym i skomplikowanym systemem, który rozwija się i kształtuje w początkowym okresie życia, by z upływem lat zestarzeć się wraz z całym organizmem. Nie mając wpływu na pewne fakty, warto zadbać o te aspekty naszej odporności, które od nas zależą, czyli odpowiednią dietę, eliminację stresu oraz szczepienia ochronne.  

Źródła:

• Mękal A., Tokarz-Deptuła B., Deptuła W., Wiek a komórki układu odpornościowego – wybrane dane, Geriatria 2011; 5: 134-138,
• Jabłońska M. K., Immunostarzenie – wpływ procesu starzenia na komponenty układu immunologicznego, Gerontologia Polska 2013, 4, 143-147,
• Witkowski J. M., Mechanizm starzenia się a niektóre choroby wieku podeszłego, Postępy Biochemii 60 (2) 2014,   
• Kościej A., Skotnicka-Graca U., Ozga I., Rola wybranych czynników żywieniowych w kształtowaniu odporności u dzieci, Problemy higieny i epidemiologii 2017, 98(2): 110-117.