Czym jest nosowanie?

 Termin medyczny (ale też logopedyczny) nosowanie, określany również mianem rynolali, rynofonii, czy rynizmu (choć rzadziej) oznacza zaburzenie nie tylko samej artykulacji, ale również nieprawidłowej barwy głosu. Przyczyną takiego stanu jest wadliwe rezonowanie jamy nosowej, co daje efekt mówienia przez nos, z tak zwanym poszumem nosowym. W języku polskim podczas wymawiania większości głosek podniebienie miękkie zakończone języczkiem unosi się, oddzielając od siebie jamę nosową i nosogardziel, dając głoskom ustne i czyste zabarwienie. Proces ten jest wynikiem zwarcia podniebienno-gardłowego. Najmocniejsze zwarcie badacze zanotowali przy wymowie głosek s, i, zaś najsłabsze przy a, w. Istnieją jednak głoski, które są wymawiane z poszumem nosowym. Wśród nich znajdują się takie dźwięki jak ą, ę, m, n, m’ (mi), n’ (ni), a ich nosowe zabarwienie jest jak najbardziej prawidłowym zjawiskiem. Podczas ich wymowy jama nosowa i nosogardziel nie są od siebie oddzielone. 

Kiedy jest mowa o nosowaniu? 

O zjawisku nosowania mówi się w momencie, gdy realizując głoski ustne (czyli te, które nie powinny mieć zabarwienia nosowego) nabierają one wydźwięku nosowego, a odległość między ścianą gardła a tylną powierzchnią podniebienia przekracza 6 milimetrów. Najprościej mówiąc, osoba mówi przez nos, choć nie powinna.  

Jakie są przyczyny nosowania? 

Przyczyny nosowania mają zróżnicowane podłoże, mogą być na tle organicznym lub funkcjonalnym. Równie dobrze może być ono spowodowane wadami wrodzonymi (np. rozszczepami podniebienia) lub nabytymi (dźwięk głosu był prawidłowy, ale nabrał nosowości w wyniku jakiegoś wydarzenia). 

Postaci nosowania 

Wyróżnia się trzy rodzaje nosowania: 

• nosowanie otwarte, 
• nosowanie zamknięte, 
• nosowanie mieszane. 

Nosowanie otwarte (hiperhinophonia, rhinophonia aperta, rhinolalia aperta) polega na pojawianiu się zabarwienia nosowego podczas wymawiania głosek ustnych, nie zamyka się przejście pomiędzy jamą nosową, jamą ustną i nosogardzielą. Skutkuje to wywołaniem nadmiernego rezonansu nosowego, zniekształceniem wielu głosek, szczególnie tych, przy których wymagane jest ścisłe zwarcie wymienionych jam. Przyczyny nosowania otwartego mogą być zarówno organiczne, jak i czynnościowe: 

• organiczne nabyte: zmiany powypadkowe i pourazowe np. blizny po wycięciu migdałków czy po porażeniu podniebienia  
• organiczne wrodzone: różne postacie rozszczepów podniebienia twardego i miękkiego (rozszczep podśluzówkowy, perforacje, niewykształcony języczek itp.) 
• czynnościowe: nerwice, niedbałość o jakość wypowiedzi, brak kontroli słuchowej, złe wzorce do naśladowania, zaburzona czynność podniebienia miękkiego. 

Logopeda, chcąc zweryfikować, czy ma do czynienia z nosowaniem otwartym, poleca pacjentowi wykonanie prostych ćwiczeń np. 

• Wymowę samogłosek a-i, podczas których logopeda delikatnie zaciska skrzydełka nosa pacjenta. Jeżeli dźwięk tych głosek jest taki sam (podczas zaciskania i puszczania skrzydełek), oznacza to, że nosowania nie ma. Przy nosowaniu otwartym dźwięk samogłosek przy uciśnięciu skrzydełek nosa nabiera ciemniejszej barwy, wyczuwalne również są delikatne drgania. 
• Logopeda podkłada pod nos zimne lusterko i poleca pacjentowi wymawiać kolejno sylaby ta-ta, pa-pa, ba-ba. Jeżeli na lusterku pojawi się para, oznacza to nosowanie otwarte. 

Nosowanie zamknięte (hyporhinophonia, rhinophonia clausa, rhinolalia clausa) charakteryzuje się występowaniem zmniejszonego poszumu nosowego w trakcie wymowy głosek nosowych. W jego efekcie powstają zniekształcone głoski: 

• m brzmi jak b, 
• m’ (mi) brzmi jak b’ (bi), 
• n brzmi jak d, 
• ą brzmi jak a, 
• ę brzmi jak e. 

Dodatkowym zjawiskiem jest zmiana barwy głosek ustnych (tych, w których nie powinno występować nosowanie). Dzieje się tak ze względu na budowę jamy nosowej.  

Przyczyny nosowania zamkniętego również dzielone są na organiczne i czynnościowe, przy czym: 

• organiczne mają ścisły związek z budową jamy nosowej, jej chorobami lub nieprawidłową (krzywą) przegrodą nosową, co ma wpływ na drożność nosa, 
• czynnościowe mają związek z nieprawidłową pracą podniebienia miękkiego, mogą się pojawić także w przypadkach zaburzeń słuchu. 

Nosowanie mieszane (rhinophonia mixta, rhinolalia mixta) związane jest z brakiem bądź osłabieniem nosowania (rezonansu nosowego) w przypadku tych głosek, u których nosowanie prawidłowo występuje, ale również jednoczesnym poszumem nosowym podczas artykulacji głosek ustnych. Nosowanie mieszane pojawia się w momencie, gdy zachodzą czynniki sprzyjające niedrożności nosa, z jednoczesnym nieprawidłowym zwieraniem podniebienia miękkiego i ściany gardła. 

W zależności od przyczyny nosowania logopeda opracowuje odpowiedni plan terapii. Najważniejsze jest jednak znalezienie i wyeliminowanie jego przyczyny. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości co do swojego stanu mowy lub mowy Twojego dziecka, warto wybrać się logopedy lub laryngologa.