Krople do oczu – skład, działanie i zastosowanie

Rola łez w funkcjonowaniu narządu wzroku 

Aby oczy mogły właściwie funkcjonować, muszą być stale nawilżane przez film łzowy. W optymalnych warunkach oczy produkują taką ilość łez, aby stworzyć na swojej powierzchni film o grubości 6-10 mikrometrów. Jest to wbrew pozorom skomplikowana struktura składająca się z trzech warstw pełniących odrębne funkcje – lipidowej, wodnej i śluzowej. Powierzchniowa warstwa lipidowa zapobiega wysychaniu łez. Środkowa warstwa wodna, która stanowi aż 98% grubości filmu, magazynuje tlen i substancje antybakteryjne. Najbliższa oku warstwa śluzowa utrzymuje łzy na jego powierzchni. Podczas każdego mrugnięcia, które wykonujemy średnio 15 razy na minutę, dochodzi do odnowienia filmu łzowego. W niesprzyjających warunkach i przy podrażnieniach oczu produkcja łez może nasilić się nawet 100-krotnie.  

Łzy spełniają swoją funkcję poprzez: 

• zmniejszanie tarcia między gałką oczną a powieką, 
• zapobieganie złuszczaniu się nabłonka rogówki, 
• ochronę przed infekcjami (lizozym zawarty we łzach ma właściwości bakteriobójcze), 
• działanie odżywcze i dostarczanie tlenu, 
• usuwanie zanieczyszczeń i alergenów, 
• zapewnienie poprawnego procesu widzenia poprzez odpowiednie zwilżenie oka. 

Zespół suchego oka 

Niewystarczające nawilżenie oczu prowadzi do wystąpienia szeregu nieprzyjemnych objawów, które w literaturze medycznej nazywane są zespołem suchego oka (ZSO). Najczęściej wymieniane dolegliwości to: 

• pieczenie i kłucie,  
• uczucie ciała obcego pod powieką,  
• ból, 
• zmęczenie wzroku przejawiające się falowaniem lub zamazywaniem się obrazu, 
• przekrwienie spojówek, 
• światłowstręt. 

Oprócz ogólnego dyskomfortu nadmierna suchość oczu może prowadzić do mikrouszkodzeń powierzchni oka i osłabienia bariery immunologicznej, co zwiększa ryzyko stanów zapalnych, reakcji alergicznych, owrzodzeń rogówki i nadkażeń bakteryjnych. ZSO to najczęściej zgłaszane zaburzenie okulistyczne, które może być spowodowane zarówno nieprawidłową funkcją wydzielniczą gruczołu łzowego, jak i wpływem negatywnych czynników zewnętrznych.

Przeczytaj również:
Zespół suchego oka – jak go leczyć?
Zespół oka biurowego – jak dbać o wzrok, pracując przy komputerze?

Czynniki wpływające niekorzystnie na narząd wzroku 

W dzisiejszych czasach codziennie narażeni jesteśmy na szereg czynników, które bardzo niekorzystnie wpływają na narząd wzroku. Do najpopularniejszych przyczyn zespołu suchego oka należą: 

• niska wilgotność powietrza – zwłaszcza zimą za sprawą ogrzewania, jak również latem w pomieszczeniach klimatyzowanych; 
• długa praca przy komputerze – wytężanie wzroku zmniejsza częstotliwość mrugania, co powoduje wysuszanie powierzchni oczu; 
• niewłaściwe oświetlenie – najczęściej zbyt słabe, punktowe oświetlenie jest niekorzystne podczas pracy przed monitorem; 
• smog – wśród cząsteczek zawieszonego pyłu znajdują się m.in. siarka, metale ciężkie, alergeny oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), które mogą powodować ZSO, a nawet infekcje i stany zapalne; 
• promieniowanie ultrafioletowe – emitowane przez słońce promienie UV podrażniają oczy i stymulują produkcję wolnych rodników. W słoneczne dni narząd wzroku musi radzić sobie ze znacznym nadmiarem światła, co przyspiesza procesy starzenia; 
• wysoka temperatura; 
• noszenie soczewek kontaktowych – utrudniają skuteczne rozprowadzanie łez po powierzchni oka; 
• stosowanie niektórych leków – np. benzodiazepiny, antyhistaminowe, diuretyki, środki znieczulające, ß-adrenolityki, środki antykoncepcyjne; 
• wybrane choroby – jaskra, cukrzyca, reumatyzm; 
• palenie tytoniu i przebywanie w zadymionych pomieszczeniach. 

Krople do oczu – działanie 

Podstawą leczenia zespołu suchego oka jest przywrócenie właściwego nawilżenia i odżywienia gałki ocznej. W tym celu najczęściej stosuje się krople podawane bezpośrednio do oka lub worka spojówkowego. Krople nawilżające nazywane są często „sztucznymi łzami”. Ich działanie polega na: 

• tworzeniu ochronnej warstwy na powierzchni oka zapobiegającej nadmiernemu wysychaniu, 
• poprawie stabilności filmu łzowego, 
• nawilżeniu, odżywieniu i regeneracji komórek nabłonka oka, 
• przedłużaniu kontaktu nawilżającego płynu z błoną śluzową dzięki właściwościom mukoadhezyjnym, 
• zmniejszaniu dyskomfortu podczas noszenia soczewek, 
• ułatwieniu usuwania drobnych cząstek stałych i zanieczyszczeń z powierzchni oczu. 

Krople do oczu – zastosowanie 

Dostępne bez recepty preparaty mogą być stosowane: 

• przy objawach zespołu suchego oka, 
• podczas zapalenia spojówek,  
• przy przebiegu alergicznych stanów zapalnych oczu, 
• po zabiegach okulistycznych, 
• profilaktycznie, gdy jesteśmy narażeni na długotrwałą pracę przed monitorem komputera lub przebywanie w niekorzystnych dla oczu warunkach.  

Skład kropli do oczu 

W zależności od składu krople do oczu są klasyfikowane jako wyroby medyczne, leki dostępne bez recepty oraz leki przepisywane wyłącznie na receptę. Preparaty, które możemy samodzielnie zakupić w aptece, można podzielić na: 

Krople wodne – sterylne roztwory wodne o fizjologicznym pH, mogą być wzbogacone w wyciągi wodne ziół o działaniu łagodzącym – np. rumianku, świetlika, zielonej herbaty. Krople wodne wielokrotnego użytku wymagają zastosowania konserwantów. Dobrym rozwiązaniem jest uniknięcie ich dodatku poprzez korzystanie ze specjalnych jednodawkowych opakowań lub buteleczek zachowujących sterylność po dozowaniu. 

Krople olejowe – do ich sporządzenia używa się olejów mineralnych lub jałowych olejów roślinnych, np. rycynowego, arachidowego czy sezamowego, a także półsyntetycznych trójglicerydów nasyconych kwasów tłuszczowych. Dodatek konserwantów nie jest konieczny, ale często zawierają przeciwutleniacze chroniące przed jełczeniem.  

Krople zawierające wiskoelastyki – są to substancje o dużej lepkości, które długo utrzymują się na powierzchni gałki ocznej, np. kwas hialuronowy, hialuronian sodu, metyloceluloza, trehaloza, siarczan chondroityny, poliakrylamid, alkohol poliwinylowy i kolagen. Wśród nich najbardziej popularny jest kwas hialuronowy, który jest naturalnie występującym składnikiem tkanki łącznej. Krople mogą zawierać dodatek łagodzącego D-pantenolu, witamin z grupy B czy wyciąg z borówki. 

Krople przeciwalergicznie – oprócz działania nawilżającego zawierają substancje o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym jak ektoina, zwężającym naczynia krwionośne oraz zmniejszającym przekrwienia i obrzęki jak chlorowodorek tetryzoliny i azotan nafazoliny. Należy jednak pamiętać, że substancje te mogą oddziaływać na cały organizm, ponieważ wchłaniają się do krążenia, dlatego nie można stosować ich dłużej niż kilka dni bez konsultacji lekarskiej. Działanie przeciwalergiczne i przeciwhistaminowe wykazują także preparaty zawierające w składzie: kromoglikan sodowy, azelastyna, chlorowodorek olopatadyny i ketotifen. 

Które krople do oczu wybrać? 

Aspektami, na które należy zwrócić uwagę przy wyborze odpowiednich kropli do oczu, są: 

• częstotliwość stosowania – jeśli krople stosujemy rzadko, lepszym wyborem będą produkty pakowane w jednodawkowych pojemnikach. Dzięki temu redukujemy ryzyko przeterminowania preparatu przed jego zużyciem, a często również takie rozwiązanie pozwala uniknąć dodatku konserwantów, które mogą wywołać podrażnienia u wrażliwszych osób. Wadą takich kropli jest zazwyczaj wyższa cena. Jeśli natomiast oczy zakrapiamy częściej, to w zależności od zapotrzebowania wybierajmy krople, których termin przydatności wynosi od 1 do nawet 6 miesięcy,  
• noszenie soczewek kontaktowych – niektóre konserwanty (np. chlorek benzalkoniowy) mogą niekorzystnie wpływać na strukturę miękkich soczewek, 
• stosowanie innych leków podawanych do oka – niektóre krople nawilżające mogą ograniczać ich wchłanianie, 
• skłonność do alergii – dla osób z wrażliwymi oczami lepszym rozwiązaniem będą krople bez konserwantów, z prostym, krótkim składem, 
• prowadzenie pojazdów – kierowcy w trakcie pracy powinni unikać kropli o gęstej strukturze, które mogą chwilowo zaburzać proces widzenia 

 Jak prawidłowo zakropić oczy? 

Wszystkie preparaty podawane do oka muszą być jałowe, ponieważ podrażnione oko jest wysoce podatne na zakażenia bakteryjne. Nieprecyzyjne dozowanie zwiększa ryzyko kontaktu końcówki zakraplacza z powieką, rzęsami lub dłonią, co może spowodować zakażenie preparatu. Przed podaniem kropli należy zapoznać się z instrukcją użycia załączoną do opakowania. W pierwszej kolejności trzeba umyć i osuszyć ręce. Głowę należy odchylić lekko do tyłu, skierować wzrok ku górze, patrząc w jeden punkt. Najczęściej krople oczne dozuje się do worka spojówkowego, odchylając lekko dolną powiekę. Po podaniu jednej kropli należy zamknąć na chwilę powiekę, unikając nadmiernego mrugania. W przypadku leków mogących przenikać do krwiobiegu (np. chlorowodorek tetryzoliny, azotan nafazoliny) dobrze jest bezpośrednio po zakropieniu ucisnąć opuszkiem palca wewnętrzne kąciki oczu, aby ograniczyć przechodzenie substancji do krążenia ogólnego. W sytuacji gdy nosimy soczewki kontaktowe, należy upewnić się, że dany preparat nawilżający nie zawiera konserwantów i może być stosowany bezpośrednio na soczewkę. Jeśli natomiast musimy podać inne krople lub lek, przed zakropieniem oczu soczewki należy zdjąć, a założyć je można dopiero po upływie 15-30 minut. 

Gdy odczuwamy dolegliwości określane mianem zespołu suchego oka, szybka reakcja w postaci sztucznego nawilżenia, oprócz poprawy komfortu życia, pomoże ustrzec się przed wtórnym nadważeniem bakteryjnym lub zapaleniem spojówek. Mimo że wybór preparatów bez recepty jest szeroki, warto przede wszystkim postarać się o poprawę warunków pracy i unikanie szkodliwych czynników. 

Przeczytaj również:
Jak dbać o dobry wzrok?

Źródła: 

• Czajkowski J., Grabowski R., Ochrona przed niekorzystnym działaniem smogu na oczy, Ophtha Therapy, 2019 
• Kasperek-Nowakiewicz R., Formy farmaceutyczne leków podawanych do oczu, Aptekarz Polski, 2020 
• Leonard A., Bogacka E., Fauquert J. L., Kowalski M. L., Groblewska A., Jędrzejczak-Czechowicz M., Doan S., Marmouz F., Demoly P., Delgado L., Alergie oczu: rozpoznawanie i diagnostyka chorób po-wierzchni oka wynikających z nadwrażliwości, Alergia Astma Immunologia, 2014 
• Matysik-Woźniak A., Weryszko-Chmielewska E., Rejdak R., Gdy nadejdzie wiosna – aktualne możliwości leczenia sezonowego zapalenia spojówek, Ophtha Therapy, 2015 
• Pas-Wyroślak A., Wągrowska-Koski E., Wpływ pracy wzrokowej na film łzowy i stopień zmęczenia oczu, Medycyna Pracy, 2010 
• Prost M. E., Jachowicz R., Nowak J. Z., Kliniczna Farmakologia Okulistyczna, Edra Urban & Partner, 2016 
• Woźniak P. A., Osęka M., Izdebska J., Ambroziak A. M., Zespół suchego oka – analiza podstawowych algorytmów diagnostyczno-terapeutycznych, Okulistyka, 2018.