Szpik i komórki macierzyste – dlaczego warto być dawcą?

Mimo ogromnego postępu medycyny wciąż jesteśmy daleko od zastąpienia prawdziwych organów “owocami” myśli biotechnologicznej. W przypadku szpiku sprawa jest niestety  jeszcze bardziej skomplikowana.

Czym jest szpik?

Szpik w wieku dziecięcym zajmuje wnętrze większości kości, natomiast u osób dorosłych znajduje się głównie w kościach płaskich, takich jak:

• łopatki,
• czaszka
• kości biodrowe.

Tkanka ta, nazywana nieraz tkanką krwiotwórczą, stanowi „fabrykę” elementów morfotycznych krwi – krwinek czerwonych, leukocytów (komórek odpornościowych krwi) oraz płytek krwi. W szpiku obecne są komórki macierzyste, z których biorą początek wszystkie wymienione wyżej składniki krwi. Komórki macierzyste są obecne również we krwi, dlatego większość procedur przeszczepu komórek macierzystych polega na pobraniu ich z krwi obwodowej.

Dlaczego komórki macierzyste się przeszczepia?

Istnieje wiele chorób, w których szpik funkcjonuje nieprawidłowo. Należą do nich:

1. nowotwory, m.in.:

• białaczki,
• chłoniaki,
• szpiczaki,
• glejaki,
• guzy wieku dziecięcego.

2. choroby nienowotworowe:

• wrodzone niedobory odporności,
• choroby autoimmunologiczne,
• wrodzone niedokrwistości,
• anemia aplastyczna,
• mielodysplazja,
• inne.

W większości z wymienionych chorób przeszczep komórek macierzystych jest leczeniem ostatniej szansy bądź leczeniem jedynym. Pacjent z nieprawidłowo funkcjonującym szpikiem nie jest w stanie bronić się przed najłagodniejszym zakażeniem, a kontakt z wszechobecnymi drobnoustrojami może zakończyć się dla niego śmiercią. Małopłytkowość spowodowana dysfunkcją szpiku prowadzi do niepoddających się opanowaniu krwawień – zadrapanie bądź uderzenie może spowodować wykrwawienie się pacjenta.

Uwaga! Ogromną grupę pacjentów wymagających przeszczepu szpiku stanowią dzieci.

Pobranie komórek macierzystych – procedura

Decyzja o tym, jaką metodą zostaną pobrane komórki macierzyste, zostaje podjęta na podstawie wskazań ze strony biorcy i dawcy. Jednakże dawca może nie wyrazić zgody na którąś z metod, bez podawania powodu. W niektórych chorobach przeszczep komórek macierzystych pobranych ze szpiku wiąże się z większym prawdopodobieństwem powodzenia terapii.

Pobranie komórek macierzystych z krwi

Pobranie komórek macierzystych z krwi obwodowej (wkłucie dożylne) stanowi ok. 80% wszystkich procedur. Przez 4 dni przed pobraniem dawca będzie przyjmował 2 razy dziennie czynnik wzrostu (G-CSF – granulocyte colony stimulating factor), pobudzający komórki krwiotwórcze do podziału oraz powodujący wyrzut tych komórek ze szpiku do krwi. G-CSF podawany jest w formie iniekcji. Następnie komórki pobiera się metodą zwaną aferezą. Polega ona na „odwirowaniu” części krwi pobieranej z jednego wkłucia (wenflonu) i odseparowaniu jej. Pozostała krew powraca do organizmu dawcy drugim wkłuciem. Taki zabieg trwa około 5 godzin. Czasami trzeba go powtórzyć również następnego dnia.
Warto wiedzieć, że w związku z przyjmowaniem czynnika wzrostu granulocytów mogą wystąpić przejściowe objawy grypopodobne:

• bóle stawów,
• gorączka,
• uczucie osłabienia.

Nie zaobserwowano jednak żadnych długotrwałych działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem wspomnianego leku.

Pobranie komórek macierzystych ze szpiku

Metoda stosowana zdecydowanie rzadziej. Pacjent hospitalizowany jest przez 3 dni, z których pierwszy dzień obejmuje przygotowanie do zabiegu, drugi to zabieg w znieczuleniu ogólnym (narkozie), a trzeci dzień polega na obserwacji pacjenta. Podczas znieczulenia u pacjenta leżącego na brzuchu do kości biodrowych wbijane są igły, przez które pobierany jest szpik. Zabieg trwa około godziny, w całości pod opieką anestezjologiczną. Pobiera się szpik w objętości 1-1,5 l (co stanowi ok. 5% całego szpiku człowieka), który regeneruje się w ciągu 2-3 tygodni. Czas rekonwalescencji jest różny – od 1 do 10 dni. Dawca na cały czas powrotu do zdrowia otrzymuje zwolnienie lekarskie.

Kiedy zostajesz dawcą szpiku?

Od momentu otrzymania telefonu z informacją o znalezieniu biorcy do oddania komórek macierzystych mija zwykle kilka miesięcy. W tym czasie potwierdzana jest zgodność genetyczna tkanek biorcy i dawcy, zdrowie dawcy (badania obejmują między innymi USG brzucha, zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej, badania na obecność wirusa HIV, wirusów zapalenia wątroby).

UWAGA! Ważne jest, aby raz już podjętej decyzji o zostaniu dawcą nie zmieniać. Przygotowanie chorego do transplantacji komórek macierzystych wiąże się z koniecznością przeszczepu. Jeśli dawca w trakcie przygotowania biorcy zmieni decyzję, wiązać się to będzie najprawdopodobniej ze śmiercią chorego.

Podjęcie decyzji o pozostaniu honorowym dawcą komórek macierzystych i szpiku wiąże się z pewnym poświęceniem. Jednak wartości nagrody za to poświęcenie nie da się zmierzyć żadną miarą – chodzi bowiem o ludzkie życie. Jeśli dotychczas nie miałaś/eś okazji zapisać się do rejestru DKMS, zrób to teraz. Wszystkie informacje znajdziesz na stronie internetowej organizacji.