Zapalenie zatok. Jakie mogą być skutki?
Ucisk i ból głowy, nawracające infekcje, zalegająca wydzielina w jamie nosowej, utrata energii... To tylko niektóre dolegliwości, jakie odczuwają osoby z zapaleniem zatok. Jakie są jego przyczyny i skutki?

Po co nam zatoki?
W twarzoczaszcze znajdują się przestrzenie wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Są to zatoki przynosowe, które ze względu na umiejscowienie nazywane są: czołowymi, klinowymi, sitowymi oraz szczękowymi.
Zatoki biorą udział w nawilżaniu i ogrzewaniu wdychanego powietrza, wyrównują ciśnienie czaszkowe, pełnią funkcję termoizolacyjną, stanowią przestrzeń rezonacyjną w procesie przewodzenia dźwięku w czaszce oraz chronią ją przed urazami. Jeśli dojdzie do zmian chorobowych i stanu zapalnego w obrębie błony śluzowej zatok lub pogorszona zostanie ich drożność, odczuwamy to jako zespół przykrych i uciążliwych dolegliwości.
Zapalenie zatok – objawy
W trakcie zapalenia zatok występują:
- specyficzne uczucie bólu i ucisku w czole,
- utrudniona drożność nosa i zaleganie wydzieliny (często ropnej),
- osłabienie węchu,
- gorączka,
- łzawienie oczu,
- przykry zapach z ust,
- ogólne złe samopoczucie.
Mogą wystąpić również: powiększenie węzłów chłonnych, opuchnięcie powiek oraz spływanie wydzieliny po tylnej części gardła, bez możliwości wcześniejszego wydmuchania jej przez nos.
Zapalenie zatok – przyczyny
- Zakażenia wirusowe, które zazwyczaj podaje się jako pierwotną przyczynę występowania choroby;
- zakażenia bakteryjne;
- zakażenia grzybicze;
- utrata odporności związana z ogólnym osłabieniem organizmu, przeziębieniem i infekcjami;
- wady anatomiczne w budowie przegrody nosowej, wpływające na złą drożność jamy nosowej;
- przerost błony śluzowej zatok;
- nieprawidłowa higiena górnych dróg oddechowych i jamy ustnej;
- alergie i astma;
- przerost migdałka gardłowego (u dzieci);
- problemy z uzębieniem, wynikające z zakażeń bakteryjnych, próchnicy czy nieprawidłowo przeprowadzonego lub powikłanego leczenia kanałowego zęba;
- suche powietrze w pomieszczeniu, np. w zimowym okresie grzewczym;
- zanieczyszczenia środowiska;
- dym papierosowy;
- choroba refluksowa przełyku i refluks krtaniowo-gardłowy.
Ile trwa zapalenie zatok?
Zapalenie zatok może mieć formę ostrą, trwającą do 12 tygodni. Po tym czasie choroba przyjmuje postać przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych.
Zapalenie zatok a polipy
W kontekście zapalenia zatok, dużą uwagę poświęca się występowaniu polipów w jamie nosowej. Są to miejscowe przerosty błony śluzowej, które pojawiają się prawdopodobnie nawet u 5% populacji. Polipy nie mają charakteru nowotworu, jednak zaburzają drożność nosa i przyczyniają się do zalegania wydzieliny. Ponadto mogą powodować utratę lub osłabienie węchu i uciążliwe bóle głowy. Zmiany te powstają prawdopodobnie jako efekt przenikania się czynników immunologicznych i genetycznych. Rozwiązaniem jest zabieg operacyjny (endoskopowa chirurgia zatok), który umożliwia usunięcie nadmiaru błony śluzowej, utrudniającej odpływ nosowej wydzieliny. Niestety rokowania po takim zabiegu nie są zbyt optymistyczne. Istnieje aż 50% ryzyka, że w przyszłości polipy pojawią się ponownie.
Przewlekłe zapalenie zatok
O przewlekłym zapaleniu zatok mówimy, gdy objawy choroby utrzymują się przez dłuższy czas, zazwyczaj ponad 12 tygodni. W trakcie przewlekłego zapalenia zatok obrzęk błony śluzowej zakłóca normalne funkcjonowanie zatok. Utrudniony jest drenaż śluzu, co powoduje uczucie zatkanego nosa oraz utrudnia oddychanie. Przewlekły obrzęk wywołuje ból, najczęściej głowy i gardła. Zaburzone może być odczuwanie smaku i zapachu.
Prawdopodobieństwo rozwoju przewlekłego zapalenia zatok jest wyższe u osób cierpiących na alergie i astmę, u osób starszych oraz palaczy.
Przewlekłe zapalenie zatok może prowadzić do:
- osłabienia lub utraty węchu,
- pogorszenia wzroku,
- zakażenia kości,
- zakażenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Jeśli masz skłonności do przewlekłego zapalenia zatok, wprowadź działania profilaktyczne. Unikaj przebywania w zanieczyszczonym otoczeniu i nie narażaj się na kontakt z alergenami. Ważne jest też zachowanie odpowiedniej higieny zatok. Pomocne będą tutaj irygacje czy oczyszczanie nosa za pomocą wody morskiej. W przypadku pojawienia się oznak infekcji, najlepiej wdrożyć leczenie od razu, nie czekając na rozwój choroby.
Zapalenie zatok a alergia i astma
Specyficzną grupą pacjentów cierpiących na zapalenie zatok, są osoby ze zdiagnozowaną alergią i astmą. Mechanizmy immunologiczne wywoływane przez alergeny prawdopodobnie wyzwalają też reakcję zapalną prowadzącą do zapalenia zatok. Dowodem na współistnienie chorób jest podobne stężenie histaminy, prostaglandyny i leukotrienów, rozpoznawane zarówno u osób z zapaleniem zatok, jak i u pacjentów ze zdiagnozowanym alergicznym nieżytem nosa. Wspomniane substancje są wydzielane w czasie nadmiernego pobudzenia układu odpornościowego i wystąpienia stanu zapalnego.
W literaturze fachowej opisywane są badania potwierdzające występowanie pozytywnych alergicznych testów skórnych nawet u 70% osób z nawracającym zapaleniem zatok. Dostępne są także dane odnośnie niskiej skuteczności leczenia i częstych nawrotów zapalenia zatok u osób ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową.
Zapalenie zatok – diagnostyka
Rozpoznania zapalenia zatok dokonuje się przede wszystkim na podstawie objawów zgłaszanych przez pacjenta i szczegółowego wywiadu lekarskiego. Możliwe jest także przeprowadzenie rynoskopii przedniej, polegającej na ocenie stanu zatok za pomocą specjalnego wziernika. W zaawansowanym stadium choroby lekarz może zlecić wykonanie tomografii komputerowej. Pomocne bywa też przeprowadzenie posiewu mikrobiologicznego materiału pobranego z zatok, szczególnie jeśli stosowana farmakoterapia nie przynosi spodziewanych skutków.
Co na zapalenie zatok?
Niestety pojawienie się zapalenia zatok wiąże się z wysokim ryzykiem nawrotu objawów. Tylko dobrze przeprowadzone leczenie farmakologiczne oraz odpowiednia profilaktyka mogą na długi czas pozwolić nam zapomnieć o tej przykrej chorobie.
Przy toczącym się zapaleniu zatok udaj się do swojego lekarza rodzinnego, który przepisze odpowiednie lekarstwa lub skieruje nas do specjalisty, z reguły do laryngologa, w celu przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki.
Obecnie w leczeniu zapalenia zatok stosowane są:
- leki obkurczające błonę śluzową jamy nosa, np. oksymetazolina;
- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, np. ibuprofen;
- roztwory do inhalacji i płukania zatok (np. sól fizjologiczna);
- nawilżające i regenerujące spraye do nosa (np. roztwory soli morskiej);
- steroidy donosowe, np. dwupropionian beklometazonu, budezonid, cyklezonid, furoinian mometazonu;
- kortykosteroidy doustne, np. prednizon.
Antybiotyk na zapalenie zatok
Antybiotyki mogą zostać wprowadzone do leczenia, jeśli zapalenie zatok zostało wywołane infekcją bakteryjną. Antybiotyków nie stosuje się w przypadku infekcji wirusowych.
W przypadku zakażeń bakteryjnych charakterystycznymi objawami są:
- gwałtowny przebieg choroby i pogorszenie w ciągu 5-10 dni,
- silny ból i obrzęk,
- wysoka gorączka,
- ropny katar.
Lekarz zazwyczaj decyduje o wprowadzeniu antybiotykoterapii na podstawie objawów choroby. W przypadku objawów nietypowych można wykonać wymaz z nosa, aby określić rodzaj bakterii, które wywołały infekcje.
Najczęstszymi antybiotykami stosowanymi na zapalenie zatok są amoksycylina, azytromycyna, klarytromycyna, lewofloksacyna.
Po wprowadzeniu antybiotyku poprawa stanu zdrowia następuje zazwyczaj po 3-4 dniach. Pamiętaj o stosowaniu probiotyku w trakcie antybiotykoterapii, aby uniknąć skutków ubocznych ze strony układu pokarmowego.
Czy zapalenie zatok jest zaraźliwe?
Zapalenie zatok samo w sobie nie jest zaraźliwe. Jednak powodujące je wirusy i bakterie mogą przenosić się drogą kropelkową z człowieka na człowieka. Największe ryzyko przeniesienia drobnoustroju jest w pierwszych dniach od zakażenia. U osoby zarażonej nie musi rozwinąć się zapalenie zatok, może to być np. przeziębienie.
Podjęto także próbę stosowania leków przeciwhistaminowych i antyleukotrienowych, jednak nie są one rutynowo stosowane w farmakoterapii zapalenia zatok. Rzadkością są też preparaty działające w oparciu o przeciwciała, np. przeciwko IgE, interleukinie-4 lub -13, które są czynnikami charakterystycznymi dla alergii i reakcji zapalnych. Przykładem takiego leku jest omalizumab, dopuszczony do obrotu w Polsce w 2018 roku. Daje on nadzieję na lepszy efekt leczenia i poprawę jakości życia wśród osób cierpiących na nawracające zapalenie zatok.
Zapalenie zatok u dzieci
Zapalenie zatok u dzieci ma podobne przyczyny i przebieg, co zapalenie zatok u dorosłych. Dzieci zarażają się bakteriami lub wirusami, które mogą wywołać objawy choroby.
Wśród symptomów zapalenia zatok u dzieci wyróżniamy:
- ból głowy i twarzy, które nasilają się w pozycji leżącej lub w pochyleniu,
- zatkany nos, gęsta wydzielina w nosie,
- gorączka,
- osłabienie.
U małych dzieci trudność może sprawić usunięcie wydzieliny z nosa, w której namnażają się patogeny. W udrożnieniu nosa pomocne może być stosowanie wody morskiej w aerozolu i aspiratora do nosa.
Powikłania po zapaleniu zatok
Zapalenie zatok skutecznie utrudnia normalne funkcjonowanie. Nieleczona choroba prowadzi także do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Do powikłań po zapaleniu zatok można zaliczyć:
- bóle i zawroty głowy,
- brak energii i uczucie ogólnego rozbicia,
- zaleganie wydzieliny w jamie nosowej;
- kaszel i nawracające anginy;
- rozdrażnienie,
- kłopoty ze snem,
- osłabioną koncentrację,
- zakażenia jamy ustnej, uszu i zębów,
- zapalenia kości szczęki,
- powikłania oczodołowe i wewnątrzczaszkowe.
Zapalenie zatok to zdecydowanie jedno z najczęściej diagnozowanych schorzeń górnych dróg oddechowych. Choroba ta potrafi skutecznie wyłączyć nas z normalnej aktywności na długie tygodnie, dlatego tak ważne jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki. Choć zapalenie zatok nie jest chorobą zagrażającą życiu, nie wolno jej bagatelizować i już przy pierwszych objawach należy rozpocząć stosowne leczenie. Pamiętajmy, że skutki zaniedbanego zapalenia zatok mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Przeczytaj również:
Domowe sposoby na zdrowe zatoki
- Bielecki P., Sieśkiewicz A., Garkowski M., Rogowski M., Kowal K., Przewlekłe zapalenie zatok obocznych nosa: spojrzenie alergologa i laryngologa, Alergologia Polska, 2017, s. 68-76.
- Collins M. M., Loughran S., Davidson P., Wilson J. A., Nasal polyposis: prevalence of positive food and inhalant skin tests, Otolaryngology – Head and Neck Surgery, 2006, s. 680-683.
- Georgitis J. W., Matthews B. L., Stone B., Chronic sinusitis: characterization of cellular influx, International archives of allergy and immunology, 1995, s. 416-421.
- Wachnicka-Bąk A., Lipińska-Opałka A., Będzichowska A., Kalicki B., Jung A., Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych–jedno z najczęstszych zakażeń górnych dróg oddechowych. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2014, s. 25-31.