Anizokoria. Czy nierówne źrenice świadczą o chorobie?

Anizokoria – co to jest? 

Anizokoria to różnica wielkości pomiędzy źrenicami. Jej przyczyny mogą być zarówno okulistyczne, jak i neurologiczne. U podłoża anizokorii leży nieprawidłowość odruchu źrenicy na światło.  

Źrenica jest otworem w tęczówce, który umożliwia i reguluje wprowadzenie optymalnej ilości światła do wnętrza gałki ocznej. Dzięki impulsom nerwowym, które sterują mięśniami, źrenice mogą się zwężać (w odpowiedzi na światło) i rozszerzać (w warunkach słabego oświetlenia). Badanie źrenic powinno się zatem odbywać przy różnym oświetleniu. Lekarz ocenia wówczas, która źrenica jest nieprawidłowo poszerzona lub zwężona. 

Anizokoria fizjologiczna – co to jest? 

W prawidłowych warunkach źrenice są równej wielkości. Jeśli jednak różnią się od siebie o nie więcej niż 1 mm, stan ten nazywamy anizokorią fizjologiczną. Szacuje się, że występuje ona nawet u 20% populacji.  

Jeżeli różnica wielkości między źrenicami jest większa lub anizokoria powstała nagle, przyczyną może być choroba. 

Anizokoria – objawy 

Anizokoria sama w sobie często nie powoduje objawów.  

Przy większej różnicy wielkości źrenic mogą pojawić się jednak:  

• nadwrażliwość na światło,  
• wrażenie złego widzenia,  
• ból gałki ocznej, 
• niespecyficzne bóle głowy. 

Jeśli zgłaszasz się do lekarza z bólem głowy, specjalista zawsze powinien ocenić źrenice, aby wykluczyć anizokorię. 

Anizokoria – przyczyny

Niektóre przyczyny anizokorii mogą zagrażać życiu pacjenta. 

Należą do nich: 

• Zespół Hornera – klasyczna triada objawów to: zwężenie źrenicy, opadająca powieka i zapadnięcie gałki ocznej. Gdy do obrazu klinicznego dołącza się ból głowy i szyi występujący po tej samej stronie, istnieje duże podejrzenie rozwarstwienia tętnicy szyjnej lub kręgowej. 
• Wgłobienie haka zakrętu hipokampa – może do niego dojść w wyniku obrzęku mózgu np. przy masywnym udarze czy guzie mózgu. Podwyższone ciśnienie śródczaszkowe, które może się rozwinąć w przebiegu m.in. krwiaków śródmózgowych i przymózgowych (np. w wyniku urazu), może prowadzić do przemieszczenia się struktury mózgu – haka hipokampu. Poszerzona źrenica ze znacznie osłabioną reakcją na światło u pacjenta z narastającymi zaburzeniami świadomości zawsze wymaga natychmiastowego działania. 
• Uszkodzenie nerwu okoruchowego – oprócz patologicznie poszerzonej źrenicy, nieprawidłowo ustawionej gałki ocznej i opadającej powieki porażone mięśnie gałkoruchowe zaopatrywane przez nerw okoruchowy dają podwójne widzenie. Nagle powstałe porażenie nerwu okoruchowego zawsze powinno budzić podejrzenie zagrażającego życia tętniaka tętnicy łączącej tylnej. Przyczyną izolowanego porażenia nerwu okoruchowego może być także uraz czaszki, w tym oczodołu oraz olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic.  

Inne przyczyny anizokorii to: 

• Zespół Adiego – chora źrenica jest szeroka i nieregularna; powoli reaguje na światło. Schorzenie dotyka zwykle młodych ludzi. W zespole tym mówi się o „źrenicy tonicznej Adiego”, gdyż u większości pacjentów dotyczy tylko jednego oka. Jego przyczyna leży w uszkodzeniu zwojowych włókien nerwowych zaopatrujących zwieracz źrenicy, najczęściej w wyniku infekcji wirusowej. Różnica wielkości źrenic jest większa przy badaniu w warunkach dobrego oświetlenia. Objawami towarzyszącymi mogą być osłabione odruchy ścięgniste w badaniu neurologicznym. 
• Migrena – nieprawidłowo poszerzona źrenica powraca do normalnej wielkości po ustąpieniu bólu głowy. 
• Leki – podanie w kroplach do worka spojówkowego leku rozszerzającego lub zwężającego źrenicę do jednego oka powoduje anizokorię i zaburza fizjologiczną odpowiedź na akomodację oraz reakcję na światło.  
• Anizokoria fizjologiczna – charakterystycznym objawem jest długo utrzymująca się, stała różnica wielkości źrenic niezależnie od oświetlenia. 

Ponadto anizokoria może pojawić się: 

• po operacjach okulistycznych (jest wówczas objawem utrwalonym), 
• w przebiegu chorób tęczówki, 
• przy urazach i stanach zapalnych w obrębie gałki ocznej, 
• w niektórych rzadkich zespołach bólowych głowy. 

Anizokoria u dziecka 

Po stwierdzeniu anizokorii u małego dziecka lekarz zawsze powinien wdrożyć diagnostykę.  

U niemowląt mogą przyczynić się do niej m.in.: 

• uraz okołoporodowy,  
• infekcja okołoporodowa, 
• wrodzony zespół Hornera. 

Anizokoria – leczenie 

Leczenie zależy od postawionej diagnozy.  

Jeśli anizokoria pojawi się u Ciebie nagle, jak najszybciej zgłoś się do lekarza lub na szpitalny oddział ratunkowy.  

Lekarz może rozpoznać stan zagrożenia życia, np. tętniak tętnicy łączącej tylnej lub zespół Hornera, sugerujący rozwarstwienie tętnicy domózgowej. Przy pierwszym z rozpoznań czeka Cię operacja, w przypadku drugiego lekarz może zastosować leczenie trombolityczne lub wewnątrznaczyniowe. Zespół Hornera może mieć również wiele innych przyczyn (np. nowotwór szczytu płuca), które również wymagają pilnej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniej terapii. 

Po rozpoznaniu anizokorii fizjologicznej oraz zespołu Adiego konieczna będzie dalsza obserwacja pacjenta. Leczenia nie wymaga również anizokoria wywoływana działaniem leków (wycofa się samoistnie), ani ta będąca wynikiem urazu czy operacji okulistycznych.