Gdy tęczówki różnią się kolorem. Heterochromia

Na czym polega heterochromia? 

Heterochromia (inaczej różnobarwność) tęczówki to występowanie różnicy pomiędzy kolorem dwóch tęczówek. Może dotyczyć ona całej tęczówki lub tylko jej części.  

Tęczówka wraz z ciałem rzęskowym tworzy przednią warstwę błony naczyniowej oka, a w swoim centrum zawiera otwór zwany źrenicą. Tęczówka składa się z dwóch warstw – zrębu i nabłonka barwnikowego, które zawierają barwnik (melaninę) produkowany przez melanocyty. Dzięki niemu tęczówka może przybierać wiele kolorów – od jasnoniebieskiego aż po ciemnobrązowy. Jej barwa zależy od ilości i typu obecnych w niej pigmentów. 

O dziedziczeniu koloru oczu decydują geny. Zmienia się on z jaśniejszego na ciemniejszy w pierwszym roku życia (głównie między 3. a 6. miesiącem życia). Wpływa na to tzw. współczulny układ nerwowy.  

Do zabarwienia tęczówki, w tym heterochromii, przyczyniają się także: 

• mutacje genetyczne, 
• zaburzenia unerwienia oka,  
• nieprawidłowości dotyczące melanocytów,
• urazy oka. 

Heterochromia – rodzaje  

Ze względu na to, jakiego obszaru tęczówki dotyczy odmienne zabarwienie, wyróżniamy: 

• hetrochromię całkowitą – tęczówki danej osoby mają różne kolory (np. jedna jest zielona, a druga brązowa), 
• heterochromię częściową (sektorową) – część jednej tęczówki ma inny kolor niż pozostały obszar, 
• heterochromię centralną – w tym przypadku jedna tęczówka wykazuje również dwa różne kolory, ale dotyczy to całego obwodu – wewnętrzny pierścień w pobliżu granicy źrenic ma odmienny kolor niż zewnętrzny obszar tęczówki. 

Inny podział heterochromii jest związany z czasem wystąpienia tego zjawiska: 

• heterochromia wrodzona – mówimy o niej w przypadku, gdy dziecko się z nią rodzi lub rozwija się ona wkrótce po urodzeniu, 
• heterochromia nabyta – ten stan rozpoznaje się w sytuacji, gdy heterochromia pojawia się w późniejszym okresie życia. 

Jakie są przyczyny heterochromii? 

Przyczyny heterochromii wrodzonej często wynikają z zaburzeń genetycznych.

Obejmują one m.in.: 

• łagodną heterochromię, 
• wrodzony zespół Hornera (patrz niżej), 
• nerwiakowłókniakowatość typu I lub chorobę von Recklinghausena (ciemnożółte lub brązowawe guzki Lischa w tęczówce, zmiany skórne i guzki podskórne, powikłania w postaci nowotworów m.in. guzów mózgu), 
• zespół Waardenburga (utrata słuchu, boczne przemieszczenie kątów wewnętrznych powiek, wydatna szeroka nasada nosa),  
• zespół Parry’ego-Romberga (postępujący zanik tkanek miękkich połowy twarzy), 
• zespół Sturge-Webera (naczyniak płaski twarzy typu plama czerwonego wina, naczyniakowatość opon mózgowo-rdzeniowych, jaskra po stronie naczyniaka, jednostronne deficyty neurologiczne),  
• nietrzymanie barwnika lub zespół Blocha-Sulzbergera (zmiany skórne, wady narządów), 
• znamię Oty – melanocytoza oczno-skórna,  
• wrodzone wywinięcie naczyniówki (ang. congenital ectropion uveae – CEU), 
• zespół tęczówkowo-rogówkowo-śródbłonkowy (ang. iridocorneal endothelial syndrome – ICE). 

Do przyczyn nabytej hetorochromii zaliczamy m.in.: 

• nabyty zespół Hornera (patrz niżej), 
• uraz, krwotok, zabieg operacyjny dotyczący oka,   
• heterochromiczne zapalenie tęczówki i ciała rzęskowego Fuchsa, 
• zespół rozproszenia barwnika, 
• choroby przebiegające z odkładaniem żelaza (hemosyderoza), 
• znamiona rozlane (naciek melanocytów), 
• czerniak (złośliwy nowotwór wywodzący się z melanocytów) i inne nowotwory tęczówki, 
• stosowanie niektórych kropli do oczu, np. z analogami prostaglandyn (leki przeciwjaskrowe), 
• używanie kolorowych soczewek kontaktowych. 

Czy heterochromię można leczyć? 

Heterochromia tęczówki jest objawem, a nie chorobą samą w sobie. Nie można jej zatem wyleczyć. W większości przypadków dzieci urodzone z heterochromią nie doświadczają żadnych innych objawów takich jak problemy ze wzrokiem ani ogólnym stanem zdrowia (łagodna heterochromia). Jednak w części przypadków heterochromia może być objawem innego stanu chorobowego – miejscowego dotyczącego oka, jak i ogólnoustrojowego. W takich przypadkach diagnostyka i leczenie (o ile istnieje taka możliwość) jest ukierunkowane na podstawową przyczynę.   

Zwróćmy uwagę na wspomniany już zespół Hornera, który występuje w postaci wrodzonej lub nabytej. Charakteryzuje się on jednostronnym zwężeniem źrenicy, opadaniem powieki, upośledzeniem potliwości twarzy, zapadnięciem gałki ocznej w oczodole i czasem również heterochromią (głównie w postaci wrodzonej lub dłużej trwającej postaci nabytej).  

Zespół Hornera wynika z zaburzenia unerwienia oka przez układ współczulny. Postać wrodzona może być uwarunkowana genetycznie lub wynikać z uszkodzeń splotu barkowego w czasie porodu, jak również złośliwego nowotworu – nerwiaka zarodkowego (neuroblastoma).  

Nabyty zespół Hornera jest spowodowany m.in.: 

• udarem mózgu,  
• guzami mózgu,  
• guzami szczytu płuca (tzw. guz Pancoasta),  
• tętniakiem tętnicy szyjnej wewnętrznej,  
• powiększeniem tarczycy lub węzłów chłonnych szyi.  

Za każdym razem, gdy wystąpi zespół Hornera, powinniśmy wykluczyć groźne stany chorobowe, które mogą być jego potencjalną przyczyną. 

Różnobarwność tęczówki a czerniak oka 

Czerniak to złośliwy nowotwór, który może dotyczyć skóry, błon śluzowych, a także oka (spojówki oraz błony naczyniowej). Bardzo wysoka śmiertelność wynika z przerzutów do innych narządów (m.in. wątroby), stąd tak ważne jest wczesne wykrycie choroby. Około 1/3 pacjentów z czerniakiem błony naczyniowej nie zgłasza żadnych objawów. Jeśli jakieś wystąpią, to są one niecharakterystyczne. 

Należą do nich zwykle: 

• zaburzenie ostrości widzenia,  
• zniekształcenie obrazu,  
• ból z powodu podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego. 

W przypadku czerniaka tęczówki (4-6% przypadków czerniaka błony naczyniowej) w postaci ograniczonej rozwija się on zwykle w dolnej połowie tęczówki. Rzadsza, rozlana forma przyjmuje obraz nadbarwliwej heterochromii.  

Jeśli zauważysz u siebie różnobarwność tęczówek, nie lekceważ tego objawu. Może on świadczyć o groźnej chorobie.