Nerwica lękowa. Jak sobie radzić z ciągłym lękiem?

Nerwica lękowa – co to jest?

Pojęcie nerwicy jest coraz rzadziej spotykane w publikacjach naukowych. Zastępuje się je terminem „zaburzenia lękowe”. Z czego to wynika? Specjaliści uznali, że „nerwica” jest zbyt szerokim pojęciem. Psychiatrzy czy psychologowie nie zaprzestali jednak jego używania. Stosują je jako nazwę kategorii zaburzeń psychicznych, dla których charakterystyczne jest występowanie silnego lęku. 

Nerwica lękowa to określenie, pod którym kryją się zaburzenia ze współwystępującym lękiem (uświadomionym lub nieuświadomionym). Jest on źródłem wszystkich symptomów i nieadaptacyjnych wzorców zachowań. Lęk ten może być uogólniony. Towarzyszy nam wówczas niemal przez cały czas i jest związany z codziennymi sytuacjami, np. chodzeniem do pracy/szkoły, załatwianiem spraw w urzędzie, poznawaniem nowych osób. Lęk i zmartwienia w nerwicy lękowej mogą dotyczyć zarówno życia rodzinnego, jak i zawodowego, finansów czy stanu zdrowia. 

Częstotliwość i nasilenie lęku oraz towarzyszące objawy są na tyle uporczywe i bolesne, że zaburzają zdolność do normalnego funkcjonowania, odbierają radość z życia i obniżają jego jakość.

Odpowiednikiem nerwicy lękowej we współczesnych klasyfikacjach medycznych są zaburzenia lękowe, zaburzenia dysocjacyjne oraz zaburzenia z symptomami somatycznymi: 

• zaburzenia lękowe – w skład tej grupy zaburzeń wchodzą m.in. fobia społeczna, mutyzm wybiórczy, zespół lęku uogólnionego i zaburzenie lękowe z towarzyszącymi atakami paniki; poszczególne zaburzenia różnią się rodzajem sytuacji/obiektem, które wywołują lęk; wszystkie te zaburzenia mają pewne cechy wspólne: 
  • obecność lęku – nieproporcjonalny do zagrożenia, uświadomiony (osoba, która go odczuwa, zdaje sobie sprawę, że towarzyszy jej lęk i wie, co go wywołuje, np. sytuacje społeczne w fobii społecznej), 
  • zachowania unikowe – mają na celu „ochronę” przed bodźcami wywołującymi lęk poprzez ich unikanie;  
• zaburzenia dysocjacyjne – charakterystyczną cechą tego rodzaju zaburzeń jest utrata integracji w zakresie świadomości, tożsamości, emocji, obrazu własnej osoby i ciała oraz procesów poznawczych (pamięci, percepcji, funkcji motorycznych); do grupy tych zaburzeń zaliczamy np. dysocjacyjne zaburzenia osobowości, depersonalizację/derealizację i amnezję dysocjacyjną; w przypadku zaburzeń z tej grupy lęk przeważnie jest nieuświadomiony i często związany z przebytą wcześniej traumą (np. w dzieciństwie); 
• zaburzenia z symptomami somatycznymi – są to zaburzenia, w których dominują objawy fizyczne stresu; lęk objawia się wówczas pod postacią somatyczną, np. jako objawy ze strony układu pokarmowego, bóle i zawroty głowy czy zaostrzenie objawów istniejących chorób, np. egzemy; pacjenci cierpiący na zaburzenia z tej kategorii częściej zgłaszają się po pomoc do lekarza rodzinnego lub innych specjalistów niż psychiatra; jest to spowodowane faktem, że lęk w przypadku pacjentów z tej grupy jest często nieuświadomiony i są oni przekonani, że objawy są wywołane schorzeniem somatycznym. 

Nerwica lękowa – przyczyny

Wyróżniamy kilka czynników predysponujących do rozwoju nerwicy lękowej. Ich obecność oczywiście nie daje jednoznacznej pewności, że u danej osoby wystąpią objawy zaburzenia.  

Źródło zaburzeń psychicznych, w tym nerwicy lękowej, jest zwykle bardzo złożone. Zazwyczaj jej wystąpienie wiąże się z obecnością kilku czynników ryzyka.  

Zaliczamy do nich: 

• predyspozycje genetyczne – występowanie zaburzeń lękowych w rodzinie (szczególnie wśród bliskich krewnych – rodziców, rodzeństwa) zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych; oczywiście samo obciążenie genetyczne zwykle nie wystarczy do ujawnienia się zaburzenia; pojawienie się objawów często jest poprzedzone traumatycznymi doświadczeniami czy przewlekłym stresem; 
• sytuacje stresogenne – szczególnie takie, które oddziałują na nas długotrwale lub zmuszają nas do zaadaptowania się do zupełnie nowych warunków; do takich sytuacji należą np. wyprowadzka, zmiana szkoły, śmierć bliskiej osoby, bycie ofiarą mobbingu; 
• współwystępowanie zaburzeń psychicznych lub/i chorób somatycznych – obecność chorób somatycznych (cukrzyca, problemy z tarczycą, choroby układu krążenia, choroby autoimmunologiczne) oraz zaburzeń psychicznych (np. depresja) może nie tylko sprzyjać nasileniu objawów nerwicy lękowej, ale także stanowić czynnik prowokujący ich wystąpienie; 
• korzystanie z używek – substancje psychoaktywne (alkohol, narkotyki, leki uspokajające przyjmowane niezgodnie z zaleceniami lekarza) także mogą wywoływać i wzmagać lęk, prowadząc do rozwoju zaburzeń lękowych; często są one przyjmowane przez osoby już cierpiące na nerwicę lękową jako środek, który ma im „pomóc” poradzić sobie z objawami; używki dają co prawda chwilową ulgę i redukują lęk, jednak stosowane przez dłuższy czas nasilają objawy nerwicy lękowej i prowadzą do uzależnienia; 
• cechy osobowości – niektóre cechy osobowości (patologiczny perfekcjonizm, niskie poczucie własnej wartości, silna potrzeba sprawowania kontroli nad sobą i otoczeniem) sprzyjają pojawieniu się nasilonej lękliwości.  

Nerwica lękowa – objawy

Nerwica lękowa to bardzo ogólny termin. Może się pod nim kryć wiele zaburzeń psychicznych o zróżnicowanych objawach. Łączy je natomiast wspólna cecha – występowanie lęku. Możemy go rozpoznać po towarzyszących mu symptomach psychologicznych i fizycznych.  

Symptomy psychologiczne: 

• ciągłe poczucie niepokoju i zamartwianie się; 
• problemy z samoregulacją emocjonalną – opanowaniem własnych emocji, uspokojeniem się i wyciszeniem; 
• obawa przed utratą kontroli nad sobą lub otoczeniem, silne tendencje perfekcjonistyczne;  
• poczucie bycia stłamszonym i przytłoczonym, poczucie zagrożenia; 
• problemy ze snem, natłok myśli; 
• negatywne myśli i uczucia powodujące lęk i niepokój; 
• wzmożona czujność i gotowość, które powodują wewnętrzne napięcie; 
• pobudzenie psychoruchowe, potrzeba bycia w ciągłym ruchu i robienia czegoś; 
• problemy natury poznawczej (trudności ze skupieniem uwagi, zebraniem myśli, pamięcią, planowaniem i koordynowaniem własnych działań); 
• problemy natury emocjonalnej i społecznej: apatia, izolowanie się od innych ludzi, nerwowość, labilność emocjonalna, problemy z kontrolą impulsów. 

Symptomy fizyczne: 

• wzmożona potliwość; 
• tachykardia (przyspieszone bicie serca); 
• drgawki oraz tzw. gęsia skórka; 
• wrażenie suchości w ustach; 
• dolegliwości ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka); 
• bóle głowy; 
• osłabienie, zawroty głowy, a czasem nawet omdlenia; 
• poczucie ucisku w klatce piersiowej, trudności ze złapanie tchu, wrażenie braku powietrza. 

Nerwica lękowa a depresja 

Rozróżnienie nerwicy lękowej i depresji może w pierwszej chwili stanowić wyzwanie. Oba te zaburzenia mają pewne cechy wspólne. Objawy charakterystyczne dla nerwicy lękowej (lęk, zamartwianie się o swoją przyszłość, wycofanie się z relacji i życia społecznego) mogą wystąpić także u osób zmagających się z depresją. Z kolei apatia, obniżenie nastroju i drażliwość występujące w depresji mogą pojawić się u osób cierpiących na nerwicę lękową.  

Mimo pewnych cech wspólnych są to dwa odrębne zaburzenia.

Nerwica lękowa i depresja mają inne źródło rozwoju, przebieg i nasilenie poszczególnych objawów. Odmienne są także metody leczenia. Diagnozą i ich różnicowaniem zajmują się psycholog i psychiatra. 

Nerwica lękowa i depresja mogą współwystępować i wówczas mówimy o tzw. zaburzeniach depresyjno-lękowych. 

Nerwica lękowa – jak ją rozpoznać?

Nerwica lękowa występuje dość często.  

Według badań nerwica lękowa rozwinie się u około 20% populacji.

Zaburzenia lękowe, które najczęściej są utożsamiane z nerwicą lękową, występują u około 15-20% populacji.  

Nerwica lękowa jest częściej rozpoznawana u kobiet, ale może wiązać się to z częstszym sięganiem po pomoc psychiatryczną i psychologiczną w porównaniu do mężczyzn. 

Proces diagnozy przeprowadzają specjaliści na podstawie wywiadu, obserwacji pacjenta i testów psychologicznych. 

Nerwica lękowa – czy istnieje test, który pomoże nam ją wykryć?

W Internecie możemy natknąć się na wiele testów sprawdzających obecność objawów nerwicy lękowej, np. kwestionariusz lęku uogólnionego GAD-7 lub test skali zamartwienia/lęku PSWQ.  

Pamiętaj, że żaden test nie zastąpi fachowej diagnozy. Może on jednak pełnić funkcję „przesiewową”. Sprawdzisz w ten sposób, w jakim stopniu Twoje doświadczenia, odczucia i symptomy pasują do objawów poszczególnych zaburzeń.  

Wynik testu możesz potraktować jako przesłankę do wizyty u specjalisty, aby uzyskać specjalistyczną pomoc. 

Nerwica lękowa – leczenie 

Inaczej przebiega proces leczenia fobii społecznej, zespołu lęku uogólnionego i amnezji dysocjacyjnej czy zaburzeń z przewagą symptomów somatycznych. Specjalista przede wszystkim musi prawidłowo rozpoznać zaburzenie, którego źródłem jest lęk. Dopiero wówczas może opracować plan leczenia.  

Zwykle leczenie polega na połączeniu psychoterapii, psychoedukacji i farmakoterapii. Dużą popularnością i udokumentowaną skutecznością w leczeniu zaburzeń lękowych cieszy się psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. W połączeniu z psychoedukacją (na temat źródeł zaburzenia, objawów i sposobów radzenia sobie z nimi) i farmakoterapią (leki o działaniu przeciwlękowym) może przynieść pożądane rezultaty. 

Nerwica lękowa – wspomaganie terapii lekami bez recepty 

Istnieje wiele roślin, które posiadają udokumentowane działanie uspokajające, odprężające, przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. Nie są one w stanie zastąpić psychoterapii czy farmakoterapii, ale mogą stanowić uzupełnienie procesu leczenia i być elementem profilaktyki zdrowia psychicznego.  

Rośliny, które mogą wspomagać walkę z objawami nerwicy lękowej: 

• magnolia japońska, 
• pluskwica groniasta, 
• berberys zwyczajny, 
• chmiel zwyczajny, 
• dziurawiec zwyczajny, 
• męczennica jadalna, 
• lipa drobnolistna i szerokolistna, 
• pierwiosnek lekarski, 
• śliwa tarnina (tylko kwiat), 
• dzika róża, 
• głóg dwuszyjkowy i jednoszyjkowy, 
• nostrzyk żółty, 
• koniczyna łąkowa, 
• ruta zwyczajna, 
• eleuterokok kolczasty, 
• gorysz miarz, 
• jemioła pospolita, 
• goryczka żółta, 
• kozłek lekarski, 
• werbena pospolita, 
• lawenda wąskolistna, 
• melisa lekarska. 

Oprócz suplementacji pamiętaj o:  

• prawidłowej diecie,  
• właściwym nawodnieniu organizmu,  
• regularnej aktywności fizycznej, 
• odpowiedniej ilości snu.

Przeczytaj również:
Depresja u dorosłych. Zobacz, jak ją leczyć