Czym jest dyslalia i jak sobie z nią poradzić?

Jakie znaczenie kryje w sobie dyslalia?

Termin dyslalia pochodzi z języka greckiego, a jego człony oznaczają dys – zaburzenie,  lalia – mowa, co pozwala na ogólne stwierdzenie, że pod postacią dyslalii kryją się po prostu zaburzenia (wady) wymowy. Posiłkując się dodatkowo słownikiem logopedycznym, dyslalia występuje zamiennie z terminem bełkot, który brzmi niezbyt przyjemnie. Wady wymowy wynikają z bardzo różnych przyczyn, które nie zawsze można łatwo określić. Dyslalię dzielimy w zależności od ilości nieprawidłowo realizowanych głosek, stąd też można spotkać się z terminami:

• dyslalia jednoraka – wadliwa realizacja jednej głoski,
• dyslalia wieloraka – wadliwa realizacja więcej niż jednej głoski (dwóch i więcej),
• dyslalia prosta – jedna z cech dystynktywnych głoski jest zaburzona (cechy dystynktywne to te, dzięki którym rozróżniamy konkretny dźwięk, np. jeśli w wyrazie domek użyjemy bezdźwięczności, wyjdzie nam Tomek),
• dyslalia złożona – więcej niż jedna cecha dystynktywna jest zmieniona.

Dyslalia, poprzez swoje szerokie znaczenie, obejmuje takie wady wymowy jak:

• seplenienie (sygmatyzm),
• reranie (rotacyzm, inaczej nieprawidłowa wymowa głoski r),
• kappacyzm (nieprawidłowa wymowa głoski k),
• gammacyzm (nieprawidłowa wymowa głoski g),
• lambdacyzm (nieprawidłowa wymowa głoski l),
• betacyzm (nieprawidłowa wymowa głosek p, b),
• mowę bezdźwięczną, polegająca na zastępowaniu głosek dźwięcznych, takich jak b, d, g, z, dz bezdźwięcznymi odpowiednikami, czyli p, t, k, s, c.

Jak dziecko z dyslalią może realizować dźwięki?

Dziecko zmagające się z dyslalią próbuje się komunikować na tyle, na ile potrafi. Stworzono więc charakterystyczny podział wskazujący realizację dźwięków:

• opuszczanie dźwięku (dziecko nie wymawia danej głoski – takie zjawisko nazywane jest elizją),
• zastępowanie dźwięku innym (paralalia, substytucja) – polega na zastępowaniu dźwięku innym, prawidłowo wymawianym, np. zamiast sz dziecko wymawia s;
• zniekształcanie dźwięku (deformacja) – polega na tym, że dziecko realizuje głoskę, ale w sposób wadliwy np. międzyzębowo lub bocznie;

Skoro już wiadomo, jak mogą być realizowane dźwięki, należy zaznaczyć, że każda z wyżej wymienionych wad wymowy, tj. seplenienie, rotacyzm itd. również ma różne postacie. Zaczynając od powszechnienie znanego seplenienia, na karcie diagnostycznej dziecka, rodzic może znaleźć: seplenienie międzyzębowe, przyzębowe, wargowo-zębowe, boczne, krtaniowe, świszczące, podniebienne i wiele innych. Rodzice oczywiście nie muszą znać tych wszystkich pojęć, ale dobrze by mieli świadomość, że seplenienie seplenieniu nierówne. To samo dotyczy rotacyzmu, kappacyzmu i tak dalej.

Jakie są przyczyny dyslalii?

Jak wiele wad wymowy, tak wiele może być ich przyczyn. Wśród polskich badaczy są dwa stanowiska na temat przyczyn dyslalii. Pierwsze z nich zakłada, że wady wymowy są efektem różnych zaburzeń strukturalnych lub ich dysfunkcji, znacznie zawężając przy tym ilość przyczyn wad wymowy. Drugie stanowisko zakłada zupełnie odwrotnie do poprzedniego, wielorakie przyczyny dyslalii:

1. zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy – nieprawidłowa budowa języka, wady zgryzu, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, nieprawidłowa budowa podniebienia np. wysokie podniebienie gotyckie, nieprawidłowości w budowie zębów (diastemy, zbyt mocne wychylenie zębów do przodu (protruzja) lub do tyłu (retruzja)), krzywa przegroda nosowa, a także przerost trzeciego migdałka;
2. sprawność narządów mowy – niska sprawność warg, języka, brak pionizacji języka, połykanie niemowlęce (podczas połykania język wsuwany jest między zęby), zaburzona praca mięśni, nieprawidłowe funkcjonowanie pierścienia zwierającego gardło;
3. wady słuchu lub nieprawidłowa budowa narządu słuchu – niedosłuch, głuchota, zaburzenia słuchu fonematycznego, zaburzona analiza i synteza słuchowa, a także wybiórcze upośledzenie słuchu (np. niektóre częstotliwości);
4. uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Należy zauważyć, że dyslalia może być nie tylko wynikiem nieprawidłowości ujawniających się u dziecka. Może być też spowodowana czynnikami społecznymi, do których zalicza się brak stymulacji do mówienia, niepoprawne wzorce mowy, a także środowisko, w którym dziecko żyje i się wychowuje. Inną przyczyną dyslalii mogą okazać się zaburzenia o podłożu psychicznym, przez które dziecko nie jest zainteresowane mówieniem lub się tego wstydzi.

W gabinecie logopedycznym

Postawienie prawidłowej diagnozy logopedycznej wymaga czasu, dlatego każdy rodzic powinien uzbroić się w cierpliwość. Logopeda na podstawie zebranego przez siebie materiału będzie mógł trafnie określić problem dziecka. Może też zalecić badania specjalistyczne u neurologa, psychologa czy laryngologa, którzy swoją oceną ułatwią stawianie prawidłowej diagnozy. Po rozpoznaniu logopeda ustali z rodzicami częstotliwość i czas trwania spotkań oraz zaleci ćwiczenia, które rodzic ma wykonywać z dzieckiem w domu. Drogi rodzicu, pamiętaj, że wizyta u logopedy raz w tygodniu pozwoli Ci zobaczyć, jak wygląda terapia Twojego dziecka. Będziesz mógł też zadać nurtujące Cię pytania. Pamiętaj jednak, że to od Ciebie w dużej mierze zależy sukces Twojego dziecka i powodzenie terapii.

Mowa dziecka kształtuje się w pierwszych latach jego życia, a całkowite zakończenie rozwoju mowy ma miejsce około 7. roku życia. Wtedy to dziecko ma opanowane wszystkie dźwięki mowy i realizuje je (a przynajmniej powinno) prawidłowo. Każdy, kto jest rodzicem, wie, że mowa dziecka rozwija się stopniowo. Początkowo pojawiają się w języku dziecka te dźwięki, które są najłatwiejsze do realizacji, a dopiero później dźwięki bardziej złożone, takie jak sz, cz, dź, ż, r. Stąd też warto pamiętać o dyslalii rozwojowej, czyli fizjologicznej, występującej naturalnie. Jest ona związana z nieukończonym jeszcze rozwojem mowy. To właśnie dlatego dzieci najpierw zastępują sz, cz, dż, ż, r łatwiejszymi głoskami s, z, c, l i nie jest to nic nieprawidłowego. Jeśli mowa nie jest taka, jak być powinna lub cokolwiek niepokoi rodziców w tej kwestii, należy jak najszybciej konsultować się z logopedą.

Źródła:

• Zaburzenia artykulacji. teoria i praktyka. Anna Sołtys Chmielowicz, wyd. Impuls, Kraków 2008,
• Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny. wyd. Impuls, Kraków 2005,
• Logopedia Irena Styczek, PWN 1981,
• Logopedia – pytania i odpowiedzi, podręcznik akademicki, t. 2, Opole 2003.