Rola i rodzaje treningów słuchowych

Czym jest trening słuchowy?

Odbieranie informacji słuchowych jest procesem poznawczym, który w znaczącym stopniu przyczynia się do rozwoju mowy i umiejętności komunikowania się z otoczeniem. Proces ten powinien przebiegać bez zakłóceń, jednak nie zawsze tak się dzieje. Bywa, że dziecko słucha, ale “nie słyszy” (co często można zauważyć również u dorosłych osób). Odbieranie dźwięków otoczenia jest bierne, zaś słuchanie zależy już od nas samych, naszej woli i aktywizacji. Prawdziwe słuchanie dźwięków wymaga skupienia i dużego wysiłku ze strony dziecka. Stąd trening słuchowy jest idealnym rozwiązaniem, którego celem jest poprawa odbieranych bodźców słuchowych, zaktywizowanie uwagi i koncentracji słuchowej, a także lepsze funkcjonowanie układu nerwowego.

Rodzaje niektórych treningów słuchowych:

• metoda Tomatisa,
• metoda Johansena (Indywidualna Stymulacja Słuchowa Johansena IAS),
• metoda Guy Berarda (Trening Integracji Słuchowej – Auditory Integration Training AIT),
• metoda Warnkego,
• metoda Sonas Samonas,
• Listening Fitness,
• Interaktywny Metronom.

Metoda Alfreda Tomatisa (SAPL – Stymulacja audio-psycho-lingwistyczna)

Pochodzący z Francji Alfred Tomatis, dzięki swoim badaniom z zakresu otolaryngologii, foniatrii i neurologii, stworzył powszechnie znaną dziś Metodę Tomatisa, określaną też metodą Elektronicznego Ucha. Celem tej metody jest poprawa funkcji słuchowych, co niesie ze sobą jednoczesną poprawę koncentracji, uwagi i zdolności komunikacyjnych i językowych (czytanie, pisanie, mówienie). Tomatis odnotował ogromny związek pomiędzy głosem a słuchem, co miało miejsce w trakcie badań pracowników fabryki amunicji oraz śpiewaków operowych. Zauważył on, że osoby z ubytkiem słuchu skarżą się również na kłopoty z głosem. Dzięki przeprowadzonym badaniom Alfred Tomatis ustalił, że w przypadku śpiewaków operowych ubytki słuchu obejmowały częstotliwości wyższe niż 2000 Hz z jednoczesnym ubytkiem głosu na tej samej częstotliwości. Stworzenie Elektronicznego Ucha umożliwiło wzmocnienie częstotliwości zbyt słabo lub zbyt mocno słyszanych przez pacjentów, co jednocześnie skutkowało natychmiastowym pojawieniem się nieobecnych częstotliwości w ich głosach. Dzięki tej metodzie, terapeuta może w łatwy sposób zlokalizować i wyrównać zaburzone częstotliwości. Badania prowadzone przez Tomatisa przyniosły ze sobą trzy prawa Tomatisa.

1. Głos zawiera tylko te częstotliwości, które są odbierane przez narząd słuchu.
2. Możliwość słyszenia częstotliwości gorzej lub słabiej odbieranych powoduje bezwiedne i natychmiastowe pojawienie się ich w głosie.
3. Powtarzana przez pewien czas stymulacja akustyczna ucha prowadzi do trwałej poprawy narządu słuchu i fonacji.

Co niesie ze sobą metoda Tomatisa?

Metoda Tomatisa wpływa korzystnie na:

• rozwój sprawności komunikacyjnej,
• słuchanie,
• słuchanie ze zrozumieniem,
• zwiększanie zasobu słownictwa pacjenta,
• płynność wypowiedzi,
• efektywniejszą naukę języków obcych.

Terapia metodą Tomatisa jest najczęściej stosowana u dzieci z:

• opóźnionym rozwojem mowy,
• zaburzeniami uwagi słuchowej,
• dyslalią,
• dysleksją,
• jąkaniem,
• specyficznymi trudnościami w nauce,
• zaburzeniami zachowania.

Przed rozpoczęciem właściwej terapii przeprowadza się dokładne badania słuchu, co ułatwia późniejszy dobór programu terapeutycznego. Całość obejmuje od 60 do 120 seansów, realizowanych w trzech sesjach. Ciekawostką jest, że z metody Alfreda Tomatisa korzystało wielu wybitnych śpiewaków operowych i aktorów, między innymi Maria Callas i  Gerard Depardieu.

Metoda Johansena (Indywidualna Stymulacja Słuchowa Johansena IAS)

Metoda Kjelda Johansena została stworzona z myślą o pacjentach z centralnymi zaburzeniami przetwarzania bodźców słuchowych. Z powodzeniem stosuje się ją już u niemowląt (w wersji zmodyfikowanej) i dzieci, które ukończyły 3 rok życia. Dużą zaletą metody Johansena jest odbywanie terapii w domowym zaciszu. Każdy pacjent po wcześniejszych badaniach, otrzymuje indywidualny program terapeutyczny na płytach CD, którego słucha codziennie przez około 10 minut, z użyciem słuchawek. Terapia tą metodą trwa ok. 6-10 miesięcy, a postępy i stan pacjenta sprawdzany jest co 4-8 tygodni.

Trening słuchowy Johansena polecany jest pacjentom z różnorodnymi zaburzeniami, m.in.

• autyzmem,
• ADHD,
• dysleksją,
• nadwrażliwością dźwiękową,
• opóźnionym rozwojem mowy (ORM),
• zaburzeniami percepcji słuchowej
• mózgowym porażeniem dziecięcym.
• zaburzeniami uwagi i koncentracji.

Metoda Guy Berarda (Trening Integracji Słuchowej – Auditory Integration Training AIT)

Guy Berard, twórca treningu integracji słuchowej, wierzył, że za trudności w przetwarzaniu informacji słuchowych odpowiada zbyt wrażliwy kanał słuchowy. Dzięki znajomości z Alfredem Tomatisem i jego metodą stworzył metodę elektronicznego filtrowania dźwięków. Co ciekawe, charakterystyczne dla tej metody jest całkowicie przypadkowa, różnorodna muzyka popularna. Terapia metodą Berarda prowadzona jest w wyspecjalizowanych placówkach, w których korzysta się z audiokinetronu, wyposażonego w słuchawki. Dzięki specjalnej budowie i działaniu sprzętu dźwięki muzyki docierają do układu przedsionkowego i słuchowego z mniejszą intensywnością niż w trakcie słuchania ze zwykłego odtwarzacza.

Metoda Warnkego

Metodę Freda Warnkego stworzono z myślą o pacjentach borykających się z trudnościami w mówieniu, czytaniu, pisaniu i dysleksji. Autor metody uważał, że czynności takie jak czytanie, pisanie i mówienie przebiegają prawidłowo, kiedy są całkowicie zautomatyzowane. Brak automatyzacji tych procesów jest przyczyną braku ich płynności. Metoda Warnkego sprzyja automatyzacji wcześniej zdiagnozowanych dysfunkcji. Podstawą do badań stanowi BUP, Brain-Boy Universal Professional, przy pomocy którego dokładnie określa się problem dziecka/pacjenta. Do zadań urządzenia należy:

• określanie progu kolejności wzrokowej i słuchowej,
• słyszenie kierunkowe,
• różnicowanie tonów,
• synchroniczna wystukiwanie rytmu,
• czas reakcji z wyborem,
• rozpoznawanie wzorca częstotliwości,
• rozpoznawanie długości.

Metoda Sonas (System Optymalnych Struktur Naturalnych) Samonas (Spectrally Activated Music of Optimal Natural Structure)

Twórcą tej metody jest niemiecki inżynier dźwięku Ingo Steinbach. Uważał on, że dźwięk potrafi przekazywać nastrój, intencje i emocje, a także, że tylko naturalne dźwięki dostarczają odpowiednich bodźców słuchaczom. Dlatego też nagrywał on odgłosy przyrody oraz dźwięki instrumentów, z wyłączeniem tych elektronicznych. Stworzył specjalny modulator, którego zadaniem jest wzmacnianie dźwięków o wysokich częstotliwościach. Odsłuchiwanie naturalnych dźwięków ćwiczy narząd słuchu, uwrażliwia go i wyczula na górne tony, które najbardziej aktywizują uwagę słuchową.

Listening Fitness

Listening Fitness został stworzony przez Paula Madaule, który ściśle współpracował z Alfredem Tomatisem. Program ten przeznaczony jest do użytku domowego, a jego głównym celem jest rozwijanie efektywnego słuchania na dwóch poziomach – ekspresyjnym (produkowanie dźwięków, mówienie) i receptywnym (odbieranie dźwięków). Korzystają z niego dzieci z zaburzeniami percepcyjnymi i niezbyt dużymi trudnościami w szkole. Listening Fitness nie jest przeznaczony dla pacjentów z uszkodzeniami neurologicznymi, autyzmem czy zespołem zaburzeń koncentracji uwagi.

Interaktywny Metronom

Metoda przeznaczona dla pacjentów z zaburzeniami planowania motorycznego, zaburzoną sekwencyjnością przestrzenno-czasową, a także zaburzeniami analizy struktur rytmicznych. W terapii tej stosuje się interaktywny metronom (wersja komputerowa).

Treningi słuchowe w dużej mierze oparte są na muzyce, która uaktywnia pracę obu półkul mózgu. Odbieranie melodii, tonacji i rytmu należy do zadań prawej półkuli, a dokładniej jej płata skroniowego, który dodatkowo odbiera cechy prozodyczne mowy (intonacja, akcent, iloczas). Częstotliwość, jej zmiany oraz natężenie bodźca słuchowego odbierane są przez lewą półkulę. Zarówno lewa półkula, jak i prawa mają ścisły związek z mową i muzyką, stąd wykorzystanie jej w metodach treningu słuchowego.

Źródła:

• Wzrok i słuch – zmysły wiodące w uczeniu się w aspekcie integracji sensorycznej, B. Odowska-Szlachcic, B. Mierzejewska, Harmonia Universalis, 2013,
• Metoda Tomatisa jako możliwość terapii osób z dyslalią [w:] Forum Logopedy, dr hab. n. hum. Z. M. Kurkowski, wrzesień 2014 (nr 3),
• Metoda Indywidualnej Stymulacji Słuchu Johansena w pracy z dzieckiem z (C)APD [w:] Forum Logopedy, A. Ciemińska, Forum Logopedy, listopad/grudzień 2018 (nr 28),
• Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, C.S. Kranowitz, Harmonia Universalis.