Dyspraksja – Syndrom Niezdarnego Dziecka (Clumsy Child Syndrome)

Dyspraksja – co to takiego?

Aby dobrze zrozumieć pojęcie dyspraksji, warto zacząć od wyjaśnienia pojęcia praksji, która jest jej przeciwieństwem. Praksja dotyczy każdego z nas i ma związek z ruchem. Najprostszą definicją praksji jest zdolność wykonywania ruchów celowych, czyli zamierzonych. Codziennie korzystamy z praksji, zapinając guziki koszuli, sznurując buty czy grając w piłkę. Wykonanie takiej czynności jak na przykład odbicie lotki podczas gry w badmintona wydaje się proste. Ci, którzy grali w tę przyjemną grę, natychmiast muszą oszacować, skąd leci lotka, z jaką prędkością i jak daleko się od nas znajduje. Oczywiście nikt nie prowadzi tych skomplikowanych obliczeń – to się po prostu dzieje. Widzimy zbliżającą się do nas lotkę, dlatego w odpowiednim momencie wyciągamy rękę z rakietką, wykonujemy zamach i odbijamy lotkę na drugą stronę boiska. Tym właśnie jest praksja – zdolnością do wykonania zaplanowanego i celowego ruchu.

Dyspraksja zaś jest całkowitym przeciwieństwem praksji i polega na trudnościach w planowaniu ruchu i dokonywaniu „obliczeń”. Schorzenie to dotyka wielu dorastających dzieci, które wypadają słabo na tle swoich rówieśników. Może mieć też związek z nieprawidłowym funkcjonowaniem neuronów lustrzanych, uszkodzeniami w lewej półkuli mózgu, a także uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Za dyspraksję uważa się zatem szczególne trudności w uczeniu się, które są ściśle związane z rozwojem mózgu.

Termin „dyspraksja” jest niekiedy stosowany zamiennie z:

• Syndromem Niezdarnego Dziecka (Clumsy Child Syndrome),
• Minimalną Dysfunkcją Mózgu (Minimal Brain Dysfunction),
• Trudnościami w uczeniu się motoryki (Motor Learning Difficulty),
• Dysfunkcją percepcyjno-motoryczna (Pereceptuo-motor Dysfunction).

Pamiętaj! Dzieci zmagające się z dyspraksją nie są mniej inteligentne czy mniej zdolne od innych.

Bardzo często dzieci z dyspraksją rozwojową wykazują ponadprzeciętną inteligencję. Z przeprowadzonych badań jasno wynika, że dyspraksja dotyka 5-10% osób, z czego częściej dotyczy chłopców niż dziewczynek.

Jakie są przyczyny dyspraksji?

Do dziś nie znaleziono jednoznacznej przyczyny występowania schorzenia, jakim jest dyspraksja rozwojowa. Wiadomo jednak, że może się ona przejawiać w różnorodny sposób. Do czynników, które mogą wpływać na jej pojawienie się, należą:

• braki w połączeniach mózgowych,
• patologiczne zmiany w mózgu,
• opóźniony rozwój, który zostanie wyrównany wraz z dorastaniem dziecka,
• zaburzenia niemające związku z uszkodzeniem struktur mózgu ani z chorobami,
• deficyty tlenowe,
• zaburzenia w trakcie ciąży.

Objawy dyspraksji

Dyspraksja może przejawiać się w bardzo różny sposób. Może mieć także charakter zmienny, co znacznie utrudnia diagnozowanie.

Wczesne objawy dyspraksji rozwojowej:

• trudności w spożywaniu pokarmów,
• drażliwość,
• opóźnienia w osiąganiu rozwojowych kamieni milowych, do których należą: reagowanie na otoczenie, głużenie, podnoszenie główki, chwytanie, przewracanie, gaworzenie, raczkowanie, siadanie, podciąganie do pozycji stojącej, reagowanie na swoje imię, chodzenie. Oczywiście pamiętajmy, że niewielkie odchylenia w osiąganiu kamieni milowych nie muszą od razu oznaczać poważnych zaburzeń. W razie wątpliwości warto udać się do specjalisty.

Objawy dyspraksji rozwojowej w wieku przedszkolnym i szkolnym:

• trudności w koordynacji ruchów – przewracanie się, potykanie, trudności w opanowaniu jazdy na rowerze czy hulajnodze, trudności w samodzielnym ubieraniu i rozbieraniu, zapinaniu guzików, myciu zębów czy sprzątaniu w pokoju,
• trudności szkolne – problemy z pisaniem i czytaniem, zaburzone czytanie ze zrozumieniem, trudności pojawiające się w trakcie zajęć wychowania fizycznego – rzucanie do celu, bieganie, skakanie przez kozła, trudności w jeździe na rowerze,
• zapominalstwo,
• gubienie rzeczy,
• niechęć do wykonywania zadań manualnych, prac plastycznych czy brania udziału w zabawach zespołowych.

Na pierwszy rzut oka dziecko z dyspraksją rozwojową wydaje się niezdarne, bujające w obłokach, a nawet leniwe. W rzeczywistości jest ono w naprawdę w trudnej sytuacji. Postrzeganie go jako mniej rozgarniętego, nieodpowiedzialnego i tworzącego bałagan wokół siebie może doprowadzić do niskiej samooceny dziecka i trudności w nawiązywaniu przyjaźni, a także w późniejszym życiu.

Dyspraksja mowy

Zaburzone planowanie i wykonywanie ruchów celowych może pojawić się w mowie dziecka. Ponieważ mówienie to proces złożony, koordynujący zarówno narządy artykulacyjne, układ oddechowy i procesy myślowe, jest ono naprawdę skomplikowaną czynnością. U dzieci dotkniętych dyspraksją mowa może być niezrozumiała. Wypowiedzi bywają niespójne, niewyraźne, a tempo mowy zbyt szybkie. Trudności w mowie mają duże odzwierciedlenie w wynikach szkolnych, jak i przyjaźniach w grupach rówieśniczych. Nierzadko dziecko z dyspraksją jest zamknięte w sobie i odstaje od grupy.

Wraz z dorastaniem objawy dyspraksji rozwojowej mogą ulec zmianie lub występować o wiele rzadziej. Większość dzieci zmagających się z tym schorzeniem z biegiem lat potrafi wypracować swój własny sposób biegania, mówienia czy chodzenia. Dyspraksję nie tak łatwo zdiagnozować, szczególnie, że jej objawy i nasilenie potrafią zmieniać się jak w kalejdoskopie. Dlatego też stworzono wiele testów, które pomagają specjalistom postawić trafną diagnozę. Wśród opracowanych testów znajdują się między innymi:

• Skala Denver (Denver Developmental Screening Test) z 1967 roku – najczęściej stosowany test, który pomaga określić występujące zaburzenia. Zazwyczaj przeprowadza go pediatra. Test polega na wykonywaniu przez dziecko zadań, z którymi bez trudu powinno poradzić sobie dziecko z danej grupy wiekowej,
• Skala Rozwoju Niemowlęcia Bayley (Bayley Scales of Infant Development) z 1969 roku – badanie osiągania przez niemowlę rozwojowych kamieni milowych,
• Skala Rozwoju Motorycznego Peabody (Peabody developmental Motor Scales) z 2000 roku,
• Test Rozwoju Motoryki Dużej (Test of Gross Motor Development) z 1985 roku, badanie dziecka z Pomniejszą Dysfunkcją Neurologiczną (Examination of the Child with minor Neurological Dysfunction) z 1979 roku.

Kto diagnozuje dyspraksję rozwojowej?

Rozpoznanie dyspraksji nie należy do łatwych i obejmuje wiele dziedzin, co wiąże się ze ścisłą współpracą wielu specjalistów, do których warto się zgłosić w razie wątpliwości:

• audiolog – przeprowadza badania słuchu, dobiera aparaty słuchowe. Jest szczególnie ważny, gdy dziecko cierpi na częste infekcje ucha,
• okulista,
• pediatra,
• neurolog,
• fizjoteraputa,
• logopeda,
• psychiatra,
• psycholog,
• pracownik socjalny.

Dzieci przejawiające objawy dyspraksji powinny być jak najszybciej otoczone odpowiednią opieką specjalistyczną, dzięki której nadrobią „zaległości” rozwojowe. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości, czy Twoja pociecha jest zdrowa, warto udać się do specjalisty po poradę. Twoje dziecko wcale nie musi być roztrzepane i nieobecne. Może mieć po prostu problemy, z którymi samo nie potrafi sobie poradzić.

Źródła:

• Platt G., Pokonać dyspraksję. Prosty program ćwiczeń poprawiających umiejętności ruchowe w domu i w szkole, Wydawnictwo Harmonia Universalis 2015.
• Odowska-Szlachcic B., Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, Harmonia.
• Skorek E. M., Z logopedią na ty, podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls 2005.