Emisja głosu – jak chronić swój głos?

Czym jest emisja głosu i jakie ma znaczenie dla mowy?

Emisją głosu (z łac. emitto – wysyłam, puszczam wolno) określa się proces wydobywania i wysyłania głosu w przestrzeń w następstwie współpracy trzech układów:

• oddechowego,
• fonacyjnego,
• artykulacyjnego. 

Emisja głosu jest czynnością całkowicie zależną od nas samych i odbywa się podczas fazy wydechowej. W trakcie tworzenia dźwięku aktywnie pracują mięśnie międzyżebrowe, które umożliwiają płucom pobieranie jak największej ilości powietrza. Faza wydechowa może być skracana lub wydłużana, jeśli jednak chcemy ją wydłużyć, powinniśmy regularnie wykonywać ćwiczenia oddechowe. Emisja głosu jest ważnym elementem ćwiczeniowym dla osób na co dzień pracujących głosem, np. śpiewaków operowych, aktorów, dziennikarzy czy nauczycieli.

Mechanizm mówienia – jak to się dzieje?

Nadawanie mowy i jej odbieranie z otoczenia jest zależne od kilku czynników, do których należą:

• czynności mózgowe – sprawne działanie układu pozapiramidowego, sprawne drogi nerwowe,
• stan narządów mowy – oddechowych, artykulacyjnych, fonacyjnych, co zależne jest od współpracy mózgu, nerwów obwodowych, a także budowy anatomicznej narządów,
• funkcjonowanie narządu słuchu, czyli prawidłowe odbieranie dźwięków z otoczenia, rozumienie mowy, kontrola słuchowa.

Narządy, dzięki którym możemy mówić, śpiewać i krzyczeć, tworzą aż trzy grupy narządów:

• aparat oddechowy,
• aparat fonacyjny (krtań),
• aparat artykulacyjny (jama ustna, jama nosowa, jama gardłowa – całość określana mianem nasady).

Aparat oddechowy – oddychanie jest nam niezbędne do życia. Powietrze jest naszym paliwem, bez którego nie umiemy funkcjonować. To głównie dzięki aparatowi oddechowemu mogą tworzyć się dźwięki, które wydobywamy. Składa się on z płuc, oskrzeli i tchawicy. Służy nie tylko do stałego pobierania powietrza, ale też do jego usuwania (także podczas mówienia). Proces oddychania składa się z dwóch faz:

• wdechu – kiedy klatka piersiowa się unosi, przepona obniża się, a żebra rozszerzają,
• wydechu – przepona unosi się, zmniejsza się pojemność klatki piersiowej, a żebra opadają). 

Istnieją trzy różne sposoby oddychania: piersiowe, brzuszno-przeponowe oraz brzuszne.

Układ fonacyjny – składa się z krtani zbudowanej z mięśni, chrząstek (tarczowatej, nalewkowatej, pierścieniowatej, nagłośniowej) i więzadeł. Wewnątrz znajdują się fałdy głosowe, dzięki którym powstaje głos.

Układ artykulacyjny – inaczej nasada, składająca się z jamy ustnej, jamy gardłowej i jamy nosowej. Stanowi zespół rezonatorów, które wzmacniają dźwięki i je generują. Najważniejszą częścią narządów artykulacyjnych jest język, ale też ruchoma żuchwa.

Technika wymowy – jak mówić poprawnie?

Sposób mówienia ma ogromny wpływ na to, jak jesteśmy odbierani przez otoczenie. Ważna jest umiejętność właściwego, ale też bezpiecznego operowania swoim głosem. Stąd też w 2003 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wprowadziło obowiązkowe zajęcia z emisji głosu dla wszystkich osób przygotowujących się do pracy nauczyciela. Prawidłowa technika wymowy opiera się na:

• prawidłowym oddychaniu,
• dobrze nastawionym głosie,
• nienagannej dykcji,
• odpowiednim tempie mówienia,
• prawidłowym frazowaniu,
• odpowiednim akcentowaniu,
• odpowiedniej intonacji (modulowanie głosu).

Jakie błędy najczęściej popełnia się podczas czytania, mówienia czy recytacji? 

• za szybkie lub za wolne tempo mówienia,
• zbyt mała ilość pauz,
• monotonny głos,
• słaba modulacja głosu,
• nieprawidłowy akcent,
• brak wyrazistości mowy,
• płytki oddech.

Aby cieszyć się nienaganną dykcją i wymową, warto wykonywać regularnie proste ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne. Ich stosowanie niesie za sobą nie tylko usprawnienie aparatu artykulacyjnego, ale również zwiększenie pojemności płuc, racjonalne zużywanie powietrza, wzmocnienie mięśni oddechowych i utrzymanie płuc w dobrej kondycji. Ćwiczenia głosowe, czyli fonacyjne, wykonuje się po ćwiczeniach oddechowych, które są swego rodzaju rozgrzewką. Celem tych ćwiczeń jest:

• ustalenie prawidłowej wysokości głosu dla konkretnej osoby,
• odpowiednie ustawienie głosu,
• wyrobienie miękkiego ataku (nastawienia głosu),
• poprawa umiejętności modulowania głosu, jego siły i wysokości.

Tuż po nich wkraczają ćwiczenia dykcyjne. Ich stosowanie ma na celu poprawę wymowy, aby stała się ona wyraźna i dokładna.

Rodzaje nastawienia głosu

Nastawienie głosu, czyli tak zwany atak głosowy, obejmuje drganie więzadeł głosowych. Wyróżnia się trzy rodzaje ataku:

• twardy – więzadła głosowe zbliżają się do siebie przed rozpoczęciem wydechu, a powietrzu natrafia na zwarte więzadła, co zmusza je do gwałtownego rozwarcia, powodując tym samym szmer krtani,
• miękki – więzadła głosowe zaczynają drgać jednocześnie, zbliżając się do siebie, zanim nastąpi zwarcie krtani,
• przydechowy – wydychane powietrze zaczyna się wydostawać przez szczelinę, a dopiero po tym więzadła zaczynają drgać.

W Polsce za prawidłowe nastawienie głosu uważa się atak miękki.

Jak można chronić swój głos?

Krzyk, piszczenie, chrypka, a nawet chrząkanie obciążają głos. Pamiętajmy, że częste mówienie, podnoszenie głosu, a nawet choroba mogą znacznie obniżyć jego jakość. W takich sytuacjach warto regularnie nawilżać gardło. W jaki sposób?

• Pijąc wodę. 
• Stosując inhalacje. 
• Wspomagając się preparatami nawilżającymi gardło. 

Jeśli jednak zaburzenia głosu towarzyszą ci od dłuższego czasu, wybierz się do foniatry, który zajmuje się leczeniem schorzeń głosu, a także zaburzeń w obrębie słuchu. Z jego pomocą dowiesz się, czy z twoim głosem jest wszystko w porządku i czy nie ma powodów do obaw. Pamiętaj, że warto dbać o swój głos, aby móc cieszyć się nim jak najdłużej.

Źródła:

• Wojtyński Cz. J., Emisja głosu. Materiały do wychowania muzycznego, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1951.
• Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls, Kraków 2005.
• Styczek I., Logopedia, Warszawa 1968.
• Walencik-Topiłko A., Emisja głosu. Kwalifikacje i zajęcia…O problemach słów kilka, [w:] Forum logopedy, lipiec 2014 (nr 2).