Język migowy, czyli sztuka migania

Głusi najczęściej otaczają się osobami z tą samą przypadłością, co daje im poczucie przynależności do pewnej grupy, zrozumienia i wsparcia. Od słyszących oddziela ich bariera językowa, podobna do tej występującej u osób posługujących się różnymi językami. 

Język migowy – historia

Osobom niesłyszącym żyje się znacznie trudniej, ponieważ od setek lat są one odseparowane od „zdrowego” społeczeństwa i dyskryminowane. W przeszłości osoby te spadały na najniższe szczeble drabiny społecznej, nie przysługiwały im żadne prawa ani pomoc w znoszeniu trudów dnia codziennego. Skutkowało to naturalnym izolowaniem głuchych. Na szczęście obecnie uległo to zmianie, a osoby niesłyszące stanowią ważną część społeczeństwa.

Los niesłyszących nieco polepszył się w XVI wieku za sprawą jednego z poważanych hiszpańskich rodów de Velasco. W rodzinie tej znajdowało się wielu głuchych (najprawdopodobniej z powodu wady genetycznej). Ród de Velasco położył ogromny nacisk na naukę mowy wśród niesłyszących członków rodziny. Wynikało to m.in. z tego, że w myśl ówczesnych praw człowiek, który nie mówił, nie mógł być dziedzicem rodzinnego majątku, dlatego ród zadbał o naukę języka i porozumiewanie się najbliższych. To ułatwiło funkcjonowanie również pozostałym niesłyszącym członkom społeczeństwa. 

W XVIII wieku we Francji i Anglii nastąpił przełom, jeśli chodzi o sposób traktowania osób niesłyszących – to tutaj powstały pierwsze internaty i szkoły dla niesłyszących (następnie zmiany pojawiły się w Polsce i Niemczech). To dało iskierkę nadziei osobom głuchym, które również chciały się uczyć i prowadzić normalne życie.

Nauczaniem osób z wadami słuchu zajęli się:

• Tomas Braidwood,
• ksiądz Charles-Michel de L’Épée,
• Samuel Heinicke. 

W Polsce był to ksiądz Jakub Falkowski, który stworzył funkcjonujący do dzisiaj Instytut Głuchoniemych w Warszawie. 

Zarówno ksiądz de L’Épée, jak i ksiądz Falkowski, położyli duży nacisk na wizualizację mowy, co dało początek językowi migowemu.

Czym jest język migowy?

Język migowy zaliczany jest do języków naturalnych, wizualno-przestrzennych, których używa populacja osób niesłyszących. Istnieje wiele języków migowych. Szacuje się, że na świecie używa się 200-300 języków migowych, których liczba stale rośnie. Zawierają one swoje własne słownictwo i zasady gramatyczne.

Jako język naturalny przyswajany jest przez dziecko niesłyszące poprzez naukę migania (znaki ideograficzne), czyli wykonywania ściśle określonych gestów i ruchów rąk, z uwzględnieniem mimiki twarzy oraz ruchów tułowia i głowy. Każdy język migowy ma swój własny system znaków, których ilość waha się od 5 do 15 tysięcy. Są one również uzupełniane m.in.

• alfabetem palcowym,
• liczebnikami,
• znakami interpunkcyjnymi.

Polski Język Migowy (PJM)

Naturalnym językiem osób niesłyszących w Polsce jest Polski Język Migowy (PJM), który od 1 kwietnia 2012 roku jest oficjalnym językiem ustawowym. Umożliwia to osobom głuchym określanie PJM jako języka, którym posługują się na co dzień. Co więcej, PJM jest pierwszym językiem dziecka, którego oboje rodzice są głusi. Struktura Polskiego Języka Migowego znacznie różni się od struktury języków mówionych. Ma on swoją własną gramatykę, dzięki której osoba głucha może w pełni wyrażać siebie. Cechami charakterystycznymi PJM są:

• niemanualność – dużą rolę komunikacyjną odgrywa ruch i ułożenie tułowia, głowy, a także mimika twarzy;
• fonologia – język migowy nie zawiera typowych odpowiedników fonemów, czyli głosek. Zawiera za to ich wizualną realizację;
• morfologia – język migowy ma bogatą morfologię (słowotwórstwo), a także fleksję (odmianę części mowy); ponadto w języku tym jest możliwość tworzenia nowego wyrazu na podstawie innego;
• składnia – budowa wypowiedzeń w języku migowym oparta jest na szyku SVO – występowanie podmiotu przed orzeczeniem, a dopełnienia na końcu;
• symultaniczność – w języku migowym za artykulatory przyjmuje się dłonie i twarz, dzięki czemu osoba niesłysząca może jednocześnie nadawać kilka znaków, np. lewą lub prawą dłonią czy za pomocą mimiki twarzy.

Sztuka migania, czyli jak porozumiewać się z osobą głuchą

Języka migowego może nauczyć się każdy. Początkowo wydaje się to trudne z racji słabo wyćwiczonych rąk, jednak z czasem nauka znaków przychodzi znacznie łatwiej i płynniej. Dzięki znajomości języka migowego można bez trudu porozumiewać się z osobami głuchymi i wejść w ich świat. Przy pomocy migania rozmówca ma szansę przekazać w zasadzie wszystko – liczby, litery czy pojęcia. 

Najważniejsze jest odpowiednie ułożenie rąk w stosunku do ciała, a także ułożenie dłoni obu rąk i palców. 

Osoby zainteresowane nauką języka migowego mogą rozpocząć kurs podstawowy, obejmujący 60 godzin lekcyjnych. 

A co w sytuacji, gdy chcemy porozumieć się z osobą niesłyszącą, ale nie znamy migowego? Pamiętajmy, aby nie zaskakiwać jej poprzez nagłe podejście czy klepnięcie w plecy. Osoba niesłysząca musi nas najpierw zauważyć i skupić uwagę na naszych ustach, aby móc odczytać to, co wypowiadamy. W związku z tym nie zasłaniajmy ust. Jeżeli taka komunikacja nie przynosi rezultatów, warto mieć przy sobie kartkę i coś do pisania – wówczas możemy zapisać to, co chcemy przekazać.

Głuchota a medycyna

W Polsce od 2002 roku prowadzone są obowiązkowe badania przesiewowe słuchu u każdego noworodka. Pozwala to na wczesne wykrycie wad słuchu i szybką interwencję medyczną. 

Jeżeli występują bardzo ciężkie wady słuchu ucha wewnętrznego, medycyna do tej pory nie znalazła rozwiązania na leczenie tego typu zaburzeń.

Gdy jest szansa na przekazywanie impulsów elektrycznych i przetwarzanie dźwięków w uchu wewnętrznym, ratunkiem jest wszczepienie implantu ślimakowego.

Język migowy jest ważnym elementem życia i normalnego funkcjonowania osób głuchych. Jego nauka powinna rozpocząć się jak najwcześniej. W Polsce istnieje ponad 30 placówek specjalizujących się w edukacji osób słabosłyszących i głuchych, co umożliwia im normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Daje także poczucie wspólnoty z innymi osobami niesłyszącymi.

Źródło:

Świdziński M., Języki migowe [w:] Podstawy neurologopedii, red. Gałkowski T., Szeląg E., Jastrzębowska G., Opole 2005.