Czym jest ortoreksja?
Ortoreksja to obsesyjne kontrolowanie jakości spożywanego jedzenia, z koncentracją na zdrowe i “właściwe” produkty. Celem ortoreksji nie jest pozbycie się zbędnych kilogramów, a zachowanie zdrowia, uniknięcie chorób i przedłużenie życia. To uzależnienie XXI wieku dotyczy głównie kobiet.
Zdrowy styl życia, oprócz odpowiedniej aktywności fizycznej, obejmuje prawidłową i zrównoważoną dietę. Kiedy jednak sposób odżywiania staje się obsesją i przymusem (chociaż nie w świadomości ortorektyka), a codzienne życie zostaje podporządkowane zakupom, planowaniu i przygotowaniu zdrowych posiłków, można mówić o uzależnieniu.
Ortoreksja – co to?
Ortoreksja (orthorexia nervosa) polega na obsesyjnym kontrolowaniu jakości spożywanych produktów i wybieraniu tych zdrowych. Zaburzenia odżywiania – anoreksja i bulimia – są znane od wielu lat. Ortoreksja stała się uzależnieniem XXI wieku. Chociaż w wielu aspektach jest do nich bardzo podobna, jej cel jest zupełnie inny. Nie jest ona sposobem na pozbycie się zbędnych kilogramów, a na zachowanie zdrowia, uniknięcie chorób i przedłużenie życia. Ortoreksja dotyczy głównie kobiet.
Ortoreksja – objawy
Główne objawy ortoreksji to:
- podporządkowanie codziennych zajęć i aktywności pod zakupy spożywcze i przygotowanie posiłków;
- planowanie dnia pod przygotowywanie posiłków już po przebudzeniu;
- unikanie określonych sposobów obróbki żywności: gotowania, smażenia, mrożenia;
- wrażliwość na wygląd przygotowanych posiłków;
- ścisła kontrola jakości spożywanych produktów;
- rytuały dotyczące przygotowania posiłków;
- obsesyjne dbanie o czystość przy przygotowaniu jedzenia;
- wykluczenie z diety produktów i grup produktów “potencjalnie” szkodliwych dla zdrowia;
- lęk i niepokój przy zaburzeniu porządku dnia i wszelkich czynności związanych z przygotowaniem jedzenia;
- wyrzuty sumienia, złe samopoczucie po zjedzeniu czegoś “niewłaściwego”;
- rezygnacja ze spotkań towarzyskich, rozrywki;
- przekonanie, że odżywiamy się lepiej niż inni.
Ortoreksja – test
Ortoreksję po raz pierwszy szerzej opisał w 1997 roku amerykański lekarz Steve Bratman, który sam był dotknięty tą chorobą. Jego książka “Health Food Junkies” (“W szponach zdrowej żywności”) jest do tej pory jednym z nielicznych źródeł wiedzy o ortoreksji. Bratman zamieścił tam też podstawowy kwestionariusz diagnostyczny do rozpoznawania ortoreksji i zaburzonych postaw wobec jedzenia. Na tej postawie powstał aktualnie używany dziś kwestionariusz ORTO-15, w którym suma uzyskanych punktów świadczy o ryzyku rozwoju tej choroby.
Kwestionariusz ORTO-15
Zawsze | Często | Czasem | Nigdy | ||
1. | Czy zwracasz uwagę na wartość kaloryczną spożywanych produktów żywnościowych? | ||||
2 | Czy czujesz się zdezorientowany/-na w sklepie spożywczym? | ||||
3. | Czy w ciągu ostatnich 3 miesięcy myślenie o jedzeniu stanowiło dla Ciebie przedmiot szczególnej troski? | ||||
4. | Czy dokonywany przez Ciebie wybór produktów żywnościowych uwarunkowany jest troską o stan zdrowia? | ||||
5. | Czy smak jest dla Ciebie najważniejszym kryterium w ocenie jedzenia? | ||||
6. | Czy jesteś skłonny/-na wydać więcej pieniędzy, aby zaopatrzyć się w zdrową żywność? | ||||
7. | Czy myślenie o zdrowym jedzeniu zajmuje Ci więcej niż 3 godziny dziennie? | ||||
8. | Czy pozwalasz sobie na łamanie wyznawanych zasad dotyczących odżywiania? | ||||
9. | Czy uważasz, że aktualny nastrój ma wpływ na Twoje zachowania żywieniowe? | ||||
10. | Czy uważasz, że przekonanie o zdrowym odżywianiu zwiększa Twoją samoocenę? | ||||
11. | Czy sądzisz, że zdrowe odżywianie wpływa na Twój styl życia (częstotliwość wyjść do restauracji, do przyjaciół …..) ? | ||||
12. | Czy uważasz, że spożywanie zdrowej żywności może poprawić Twój wygląd? | ||||
13. | Czy przeżywasz poczucie winy, gdy dokonujesz odstępstw od wyznaczonych zasad odżywiania? | ||||
14. | Czy sądzisz, że na rynku dostępne są niezdrowe produkty żywnościowe? | ||||
15. | Czy obecnie spożywasz posiłki w samotności? |
Punktacja zależy od rodzaju odpowiedzi na dane pytanie:
Zawsze | Często | Czasem | Nigdy | |
2, 5, 8, 9 | 4 | 3 | 2 | 1 |
3, 4, 6, 7, 10, 11, 12, 14, 15 | 1 | 2 | 3 | 4 |
1, 13 | 2 | 4 | 3 | 1 |
Punktem granicznym jest wynik 35 punktów, który oznacza skłonności do ortoreksji.
Ortoreksja – skutki
Nadmierna kontrola tego, co jemy, może doprowadzić do szeregu przykrych konsekwencji takich jak:
- niedożywienie,
- upośledzenie życia społecznego,
- pogorszenie jakości życia,
- gorsze samopoczucie,
- brak przyjemności z jedzenia,
- niezamierzona utrata masy ciała,
- rozregulowanie homeostazy,
- rozregulowanie emocjonalne,
- obniżona samoocena,
- niepokój,
- poczucie winy,
- poczucie wstydu.
Ortoreksja – leczenie
Podstawą leczenia ortoreksji, jak i innych zaburzeń odżywiania, jest odpowiednia psychoterapia. Jej rodzaj i czas trwania są dobierane indywidualnie, w zależności od stopnia zaawansowania zaburzenia, a także towarzyszących mu objawów. Niekiedy konieczne jest leczenie farmakologiczne, o którym decyduje psychiatra.
Ortoreksja jest o tyle trudną do zdiagnozowania chorobą, że jej objawy przez długi czas nie są niepokojące. Ortorektyk jest dumny ze swoich zachowań, promuje je w otoczeniu i jest nierzadko wzorem zdrowego podejścia do jedzenia. Dopiero w zaawansowanym stadium, w momencie gdy jego fascynacja zdrowym odżywianiem utrudnia mu codzienne funkcjonowanie, a objawy są dokuczliwe dla otoczenia, możliwe jest uświadomienie uzależnienia i podjęcie odpowiedniego leczenia. Dlatego tak ważna jest czujność najbliższych i zasada “wszystko z rozsądkiem”.
Źródła:
- Janas-Kozik M., Zejda J., Stochel M., Brożek G., Janas A., Jelonek I.: Ortoreksja – nowe rozpoznanie? Psychiatria Polska 2012, tom XLVI, numer 3 strony 441–450,
- Łucka I., Janikowska-Hołoweńko D., Domarecki P., Plenikowska-Ślusarz T., Domarecka M.: Ortoreksja – oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych? Psychiatr. Pol. Nr 97: 1–12.
