Bradylalia i tachylalia – jak przebiega terapia?

Szybkość mówienia ma ogromny wpływ na to, jak zostaniemy odebrani, a przede wszystkim zrozumiani przez naszych rozmówców. Tempo mowy jest jedną z naszych cech charakterystycznych, dzięki którym się wyróżniamy. Niestety, bywają sytuacje, w których tempo jest zaburzone (mówimy zbyt szybko lub zbyt wolno), a jakość naszych wypowiedzi znacznie spada. Kiedy prędkość mówienia staje się nieprawidłowa? Czy tempo mowy może wskazywać na inne zaburzenia? 

Tempo mowy 

Tempo mowy zaliczane jest do elementów składających się na intonację, tj. melodię wypowiedzi, która nadaje zabarwienie emocjonalne lub podniosły charakter tego, co mówimy. Może być liczone na podstawie wymawiania ilości głosek, sylab lub wyrazów w ustalonej jednostce czasowej, zazwyczaj dotyczy to sekundy. 

Wyróżnia się kilka rodzajów tempa mowy: 

• wolne (wł. lento), 
• umiarkowane (wł. moderato), 
• szybkie (wł. allegro).

W trakcie wypowiedzi te trzy tempa się ze sobą przeplatają, co zależy głównie od emocji i naszego nastroju. Najczęściej jednak każdy z nas mówi w tempie umiarkowanym. 

Szacuje się, że w ciągu sekundy zdrowy człowiek wypowiada około 10-15 głosek. W przypadku wypowiadania większej ich ilości, w granicach 20 (lub więcej), zrozumienie wypowiedzi mówiącego jest znacznie utrudnione. Tak więc tempo mowy jest niezwykle istotne nie tylko ze względu na bycie zrozumianym przez rozmówców, ale także z uwagi na jakość naszej wypowiedzi. Im więcej głosek wymawiamy (ponad normę), tym bardziej mowa staje się bełkotliwa i mało wyraźna. Należy jednak pamiętać, że wolne tempo mowy nie jest gwarantem wyraźnej mowy, podobnie jak szybka wypowiedź nie musi być niewyraźna.  

Patologiczne tempo mowy 

Zaburzone tempo mowy najczęściej cechuje się patologicznym zwolnieniem lub przyspieszeniem tempa wypowiedzi. Fachowo te zjawiska określane są mianem bradylalii i tachylalii. 

Bradylalia – co to jest? 

Bradylalia, czyli nieprawidłowe spowolnienie tempa mowy, rzadko występuje samoistnie. Najczęściej jest ona objawem innych poważnych schorzeń, którym towarzyszy, np. akinezji cechującej się spowolnieniem i zmniejszeniem ruchliwości (ruchy są bardzo ubogie). Bradylalia często towarzyszy pacjentom, u których zdiagnozowano chorobę Parkinsona lub inne choroby neurologiczne, a także współwystępuje w niektórych schorzeniach natury psychicznej. 

Po czym poznać bradylalię? 

• Pacjent mówi bardzo wolno i monotonnie. 
• Mowa niewyraźna, bełkotliwa. 
• Chory przeciąga samogłoski, sylaby. 
• Mowa nie jest płynna, a między wypowiadanymi słowami występują długie pauzy. 
• Zaburzenie to pojawia się w każdej wypowiedzi pacjenta, zarówno w dialogu, jak i monologu. 
• Bradylalii często towarzyszy spowolnienie pisania i czytania (bradyleksja). 
• Dla słuchacza wypowiedzi chorego są męczące, trudno się na nich skupić i zapamiętać główny wątek rozmowy. 

Jakie są przyczyny bradylalii? 

Przyczyn bradylalii może być wiele, jednak najczęściej jest ona spowodowana: 

• zatruciami, 
• uszkodzeniami układu nerwowego, 
• zespołami psychoorganicznymi, np. padaczką, chorobą Parkinsona (gdy została uszkodzona struktura o nazwie gałka blada), 
• uszkodzeniami układu pozapiramidowego, który odpowiada m.in. za ruchy automatyczne, niezależne od naszej woli, 
• chorobami psychicznymi, m.in. schizofrenią, 
• niepełnosprawnością intelektualną. 

Bradylalia – ćwiczenia 

Terapia logopedyczna pacjentów z bradylalią obejmuje głównie stosowanie ćwiczeń logorytmicznych, przy których nierzadko stosuje się metronom, nadający tempo ćwiczeniom. Logopedzi często nagrywają wypowiedzi swoich pacjentów, a następnie wspólnie odsłuchują, aby pacjent miał świadomość swoich problemów. W zależności od przyczyny bradylalii i ogólnego stanu pacjenta terapia logopedyczna trwa około roku, czego rezultatem jest szybsze tempo mowy i lepsza jakość wypowiedzi pod względem jej wyrazistości. 

Ciekawostka: Spowolnione tempo mowy jest cechą charakterystyczną u osób zamieszkujących daleką północ, m.in. Syberię.  

Tachylalia – co to jest? 

Tachylalia, czyli patologicznie szybkie tempo mówienia, charakteryzuje się wypowiadaniem około 20-30 głosek w ciągu sekundy! Wypowiedziom często towarzyszy opuszczanie niektórych sylab, a nawet ich przestawianie. Mowa jest niezrozumiała i słabo wyraźna dla otoczenia. Tachylalia może być samoistna lub pojawiać się w przebiegu schorzeń, takich jak mowa bezładna. Zdarza się, że z powodu bardzo zaburzonego tempa mowy współwystępują także zaburzenia oddychania. 

Jakie są przyczyny tachylalii? 

Przyczyn tachylalii, podobnie jak bradylalii, może być wiele: 

• może pojawiać się w przebiegu choroby Parkinsona, w wyniku uszkodzenia ciała prążkowanego, 
• zespoły maniakalne – tachylalia jest odbiciem toku myślowego chorego, 
• zatrucia np. alkoholem, 
• naśladowanie tempa mowy otoczenia. 

Zdrowe osoby z tachylalią najczęściej nie są świadome szybkości tempa swoich wypowiedzi. Gdy zostanie im zwrócona uwaga, pilnują się podczas mówienia, ale nie czują potrzeby udziału w terapii logopedycznej. 

Tachylalia – ćwiczenia 

W zależności od przyczyny tachylalii logopeda opracowuje plan terapii. Najczęściej spotkania z terapeutą skupiają się na wypracowaniu spokojniejszej, a przede wszystkim wolniejszej mowy. Logopeda często posiłkuje się metronomem, podobnie jak w przypadku bradylalii. Wraz z pacjentem pracuje nad prawidłowym oddechem, tempem wypowiedzi, a także wprowadza się ćwiczenia w grupie, aby pacjent miał możliwość ćwiczeń z większą liczbą osób. Terapia trwa zazwyczaj około roku, jednak wszystko zależy od nastawienia pacjenta, współpracy z innymi specjalistami i rodziną. Co ważne, niezależnie od powodzenia terapii logopedycznej tachylalia lubi nawracać, dlatego tak ważne jest wypracowanie samokontroli pacjenta. 

Źródła: 

• Wóycicki K., Tempo mowy [w:] Prozodia, fonetyka, fonologia, red. J. Bartmiński, M. Nowosad-Bakalarczyk, Lublin 2010,
• Strzyżewski W., Zaburzenia mowy i języka w schorzeniach psychiatrycznych [w:] Foniatria kliniczna, pod red. A. Pruszewicz, Warszawa 1992,
• Pruszewicz A., Mowa bezładna [w:] Foniatria kliniczna, red. A. Pruszewicz, Warszawa 1992.