Mowa osób po usunięciu krtani

Całkowite usunięcie krtani 

Każda diagnoza nowotworu, tym bardziej złośliwego, jest zarówno dla samego pacjenta, jak i jego rodziny, szokiem. Pacjenci często czują się niepewnie, bojąc się, co ich czeka oraz jak będzie wyglądało ich życie po operacji. Wiele osób skarży się na niskie samopoczucie, diagnozuje się u nich depresję. Pacjenci, a w szczególności kobiety, czują się oszpeceni tracheostomią (otwór w tchawicy, przez który wprowadza się rurkę tracheostomijną), krępują się rozmawiać z innymi, obawiają się, że będą niezrozumiani lub źle odebrani. 

Całkowite usunięcie krtani (laryngektomia totalna) diametralnie zmienia warunki anatomiczne układu oddechowego. Układ pokarmowy i oddechowy zostają od siebie oddzielone, a krawędź tchawicy zostaje połączona ze skórą szyi, kończąc się otworem tracheostomijnym. Droga oddechowa, na którą składa się jama nosowa, gardło (górne, środkowe, dolne), krtań, tchawica i płuca zostaje drastycznie skrócona do tchawicy, oskrzeli i płuc. Pacjent oddycha przez otwór tracheostomijny, to nim wydycha też powietrze (nie może oddychać przez usta, dmuchać, a także chrapać; co więcej pacjent nie ma szans zakrztusić się podczas jedzenia). Droga układu pokarmowego nie zostaje zmieniona, a jedynie oddzielona od dróg oddechowych. Innym, dość istotnym skutkiem laryngektomii, jest zaburzenie powonienia. Mimo że budowa jamy nosowej nie ulega zmianie, to zredukowany tor przepływu powietrza podczas oddychania bardzo utrudnia dojście zapachów do okolicy węchowej, stąd pacjenci po usunięciu krtani mają kłopot z rozpoznawaniem zapachów. 

Rehabilitacja pacjenta po usunięciu krtani 

Osoba z usuniętą krtanią jest poddawana ścisłej rehabilitacji i nauce mowy, która niestety już nigdy nie będzie taka jak przed zabiegiem. Obecnie istnieją trzy możliwości rehabilitacji mowy i głosu, do których należą: 

• nauka posługiwania elektronicznymi protezami krtaniowymi, które generują mowę, 
• nauka głosu i mowy przełykowej (tzw. mowy bekanej), 
• wytworzenie przetok głosowych tchawiczo-przełykowych (zabieg chirurgiczny). 

Elektroniczne aparaty dźwiękowe/protezy krtaniowe 

Protezę krtaniową najczęściej stanowi urządzenie elektrowibracyjne, złożone z tubusa z membraną i źródła zasilającego. Po uruchomieniu aparatu i przyłożeniu go do szyi membrana tubusa zaczyna drgać, wytwarzając tym samym powstanie tonu podstawowego, który dzięki ruchom narządów artykulacyjnych tworzy zrozumiały dla otoczenia przekaz komunikacyjny, czyli mowę. Dźwięk ten jednak nie brzmi jak naturalny głos, cechuje się sztucznym zabarwieniem i „rzuca się” w oczy. Opanowanie korzystania z protezy krtaniowej jest dość proste i nie przysparza pacjentom trudności. Aparaty dźwiękowe najczęściej są stosowane, gdy pacjent nie ma szans na naukę mowy przełykowej. 

Mowa przełykowa 

Uzyskanie mowy u zdrowego człowieka jest możliwe dzięki sprawnym fałdom głosowym (strunom), przestrzeniom rezonującym klatki piersiowej i nasady, a także podgłośniowego zbiornika powietrza, dzięki któremu człowiek jest w stanie wytworzyć podmuch i wysokie ciśnienie. Usunięcie krtani automatycznie eliminuje drgające struny głosowe i tworzenie wysokiego ciśnienia, dlatego też, aby pacjent mógł mówić, należy mu stworzyć odpowiednie warunki do mówienia. Mowa przełykowa skupia się na wytwarzaniu drgań w górnym odcinku przełyku. Z kolei zbiornikiem powietrza, którym wcześniej była tchawica, staje się sam przełyk. Wytwarzany w przełyku dźwięk, wzmacniany narządami artykulacyjnymi umożliwia komunikację z otoczeniem. 

W trakcie terapii najtrudniejsze do opanowania jest nauczenie się wciągania powietrza do przełyku, a następnie jego odbijania (ructus). Istnieją trzy metody, dzięki którym można uzyskać dźwięk z przełyku, są to: 

• połykanie – połknięcie haustu powietrza i jego odbicie (bekanie), 
• aspiracja – polegająca na zaczerpnięciu powietrza do przełyku wskutek wstrzymywania ciśnienia w klatce piersiowej, 
• iniekcja – polega na prowadzeniu powietrza z gardła do przełyku przy pomocy języka, w pierwszej fazie połykania. 

Wytworzenie przetok tchawiczo-przełykowych 

Dzięki dodatkowemu zabiegowi chirurgicznemu lekarze są w stanie połączyć przełyk i tchawicę (inaczej nazywane przetokami tchawiczo-przełykowymi). W momencie, gdy pacjent nabierze powietrze i zatka otwór tracheostomijny, powietrze będące w płucach będzie mogło przedostać się przez przetokę do przełyku i zostać zamienione na dźwięk. Tak wytworzony głos określa się mianem głosu tchawiczo-przełykowego. Od mowy przełykowej mowa przetokowa różni się tylko sposobem pobierania powietrza do przełyku. 

Terapia logopedyczna osób z usuniętą krtanią 

Terapia logopedyczna w przypadku pacjentów po laryngektomii całkowitej jest absolutnie konieczna, aby pacjent mógł nauczyć się w nowy sposób komunikować z bliskimi i otoczeniem. Ćwiczenia opierają się na wykonywaniu ćwiczeń oddechowych, relaksujących zwieracz przełyku, ćwiczeń głosowych, ćwiczeń uzyskiwania odbicia dźwięcznego (rectusu), ćwiczeń fonacyjnych, a następnie ćwiczeń na samogłoskach, sylabach i słowach. 

Życie osób z usuniętą krtanią wcale nie musi się bardzo różnić od życia osób zdrowych. Pomimo nieco zmienionego sposobu mówienia osoby te mogą żyć pełnią życia i spełniać się zawodowo i rodzinnie. 

Źródła: 

• A. Sinkiewicz, Głos i mowa po operacji całkowitego usunięcia krtani, [w:] Podstawy neurologopedii, pod red. T. Gałkowskiego, E. Szeląg, G. Jastrzębowskiej, Opole 2005. 
• A. Pruszewicz, Foniatria kliniczna, Warszawa 1992.