Czym jest zespół stresu pourazowego (PTSD)?

Zespół stresu pourazowego – przyczyny 

Zespół stresu pourazowego (PTSD) to zaburzenie psychiczne mogące wystąpić u osób, które doświadczyły lub były świadkiem zdarzenia traumatycznego, a wydarzenie to wywołało u nich silne uczucie strachu i bezradności. 

Do zdarzeń traumatycznych mogących skutkować rozwojem PTSD zaliczamy na przykład: 

• napaść na tle seksualnym, 
• klęskę żywiołową, 
• poważny wypadek, 
• wojnę, 
• atak terrorystyczny, 
• napaść z bronią, 
• ciężkie pobicie, 
• tortury, 
• uprowadzenie. 

Zespół stresu pourazowego – objawy 

Objawy PTSD często pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do wydarzenia traumatycznego. Długość tego opóźnienia jest kwestią indywidualną i bywa bardzo różna u poszczególnych osób, np. u jednej wynosi 2 tygodnie, a u innej 10 lat. Część osób, u których wystąpiły objawy zespołu stresu pourazowego, wraca do normalnego funkcjonowania wraz z upływem czasu i nie wymaga fachowej pomocy. Zaleca się natomiast, aby osoby, u których objawy utrzymują się długo (miesiące, lata), nie łagodnieją, a nawet nasilają się, podjęli leczenie, gdyż przy takim przebiegu zaburzenia istnieje mała szansa, że ustąpią one samoistnie. 

Do objawów zespołu stresu pourazowego należą: 

• Ponowne przeżywanie traumatycznej sytuacji poprzez: 

• • powracające, natrętne myśli, których osoba z PTSD nie może się pozbyć, przypominające jej o przeżytej traumie; 
  • koszmary senne; 
  • flashbacki, czyli przebłyski, wizje, podczas których osoba cierpiąca na zespół stresu pourazowego ma wrażenie, jakby trauma znowu miała miejsce. Z pamięci przywoływane są wyraziste obrazy zdarzenia traumatycznego, czemu towarzyszą silne emocje i reakcje fizyczne. 
• Unikanie – objaw ten charakteryzuje się unikaniem obiektów, ludzi, miejsc i działań, które przypominają o traumie. 
• Uporczywe poczucie winy i wstydu. 
• Poczucie pustki, przytępienia uczuciowego i niezdolność do przeżywania przyjemności – osoba zmagająca się z zespołem stresu pourazowego może porzucać zainteresowania i działania, które wcześniej sprawiały jej przyjemność. Izoluje się ona od rodziny i przyjaciół. Towarzyszy jej ciągłe uczucie wyobcowania. 
• Nadmierne wzbudzenie (hyperarousal) – stan nadmiernego wzbudzenia charakteryzuje się drażliwością, problemami z koncentracją uwagi, zaburzeniami snu, silnym uczuciem napięcia, wysokim poziomem lęku i skłonnością do zachowań ryzykownych.  

Osoby po traumatycznych przeżyciach często mogą postrzegać świat jako miejsce niebezpieczne, co powoduje, że ich organizm jest czujny i stale znajduje się w stanie gotowości na ewentualny atak ze strony otoczenia. 

Czynniki ryzyka rozwoju zespołu stresu pourazowego 

Nie u każdej osoby, która doświadcza ekstremalnego stresu związanego z wydarzeniem traumatycznym, rozwinie się PTSD. Istnieją czynniki sprawiające, że jedna osoba jest bardziej podatna od drugiej. Zaliczamy do nich: 

• płeć żeńską, 
• podatność genetyczną na zaburzenia psychiczne, 
• niektóre cechy osobowości (np. neurotyzm), 
• doświadczenie traumy w przeszłości (np. w dzieciństwie), 
• niski poziom wsparcia ze strony rodziny i przyjaciół, 
• niski status ekonomiczny, 
• negatywne zmiany życiowe, które miały miejsce w podobnym okresie co zdarzenie traumatyczne (np. utrata pracy, odejście małżonka), 
• inwalidztwo będące następstwem traumatycznego wydarzenia (np. wypadku samochodowego czy napaści), 
• zagrożenie życia wynikające z doświadczenia agresji i przemocy ze strony drugiego człowieka. Dowiedziono naukowo, że bardziej traumatyczne są krzywdy, które wyrządza nam w sposób zamierzony drugi człowiek (np. gwałt, tortury) niż klęski żywiołowe będące w swojej naturze bezosobowe, poza ludzką kontrolą i nieuniknione, 
• traumatyczne zdarzenia, w których zagrożenie było długotrwałe i ekstremalne, wiązało się z dużym ryzykiem utraty życia (np. przebywanie w obozie koncentracyjnym, wieloletnia walka na froncie). 

Choroby współistniejące z zespołem stresu pourazowego 

Osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego mogą zmagać się również z innymi chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Zdarza się, że choroby te pojawiły się u osoby z PTSD jeszcze przed zdarzeniem traumatycznym i wtedy mogą stanowić czynnik ryzyka rozwoju zespołu stresu pourazowego.  

Istnieje również ryzyko, że współistniejąca choroba rozwinęła się jako następstwo PTSD i jego objawów. Przykładem takiego następstwa może być uzależnienie od alkoholu. Osoba z PTSD zaczyna używać alkoholu jako środka „leczącego”, który ma pomóc jej uporać się z objawami zespołu stresu pourazowego, poprawić nastrój, zmniejszyć lęk i pomóc zasnąć. 

Występowanie u osoby zmagającej się z PTSD innych schorzeń o podłożu psychicznym negatywnie wpływa na jej stan zdrowia, zwiększając nasilenie objawów zespołu stresu pourazowego i utrudniając proces leczenia. 

Zaburzenia psychiczne często współistniejące z PTSD to: 

• uzależnienie od substancji psychoaktywnych,  
• depresja,  
• uogólnione zaburzenia lękowe, 
• dystymia, 
• zaburzenia snu. 

Leczenie osoby zmagającej się z PTSD 

Leczenie zespołu stresu pourazowego prowadzi się, łącząc ze sobą różne metody psychoterapii. Kiedy objawy ulegają nasileniu i są wyjątkowo uciążliwe dla chorego, pomocne może okazać się włączenie do procesu leczenia farmakoterapii. 

Psychoterapie stosowane w leczeniu PTSD, które są wskazywane jako przynoszące najlepsze efekty, to: 

• Terapia poznawczo-behawioralna – wykorzystuje ona różne odmiany technik ekspozycyjnych, trening opanowywania lęku, techniki relaksacyjne, trening zaszczepienia przeciwko stresowi. Ten rodzaj psychoterapii kładzie nacisk na zrozumienie istoty zaburzenia i nauczeniu chorego umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Na skutek prowadzonej terapii następuje redukcja poziomu lęku, objawów unikania i intruzji (flashbacki, koszmary senne i natrętne myśli). 
• Terapia grupowa. Dzięki formatowi grupowemu możliwe jest spotkanie się osób, które doznały podobnego urazu. Członkowie grupy wspierają się w ciężkich chwilach, co zmniejsza u nich poczucie izolacji i osamotnienia, pozwala poczuć się akceptowanym i zrozumianym. 

Osoba zmagająca się PTSD jest więźniem swojej przeszłości. Trauma nie pozwala jej w pełni cieszyć się życiem i jest źródłem nieustannego cierpienia. Leczenie zespołu stresu pourazowego jest szansą na powrót do normalności i powinno być rozpoczęte jak najszybciej, aby nie dopuścić do zaostrzenia się objawów i zmniejszyć ryzyko rozwinięcia się uzależnienia lub depresji, jako następstw długotrwałego zmagania się z objawami PTSD.  

Źródła: 

• Walczewska J., Słowik P. Czy czas zawsze leczy rany?: objawy, konsekwencje i odległe następstwa zespołu stresu pourazowego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, 2014; 141(4) s. 911-924. 
• Lancaster C L., Teeters J B., Gros D F., Back S E.  Posttraumatic Stress Disorder: Overview of Evidence-Based Assessment and Treatment. Journal of Clinical Medicine, 2016; 5 (11). 
• Sareen J. Posttraumatic stress disorder in adults: impact, comorbidity, risk factors, and treatment. Canadian Journal of Psychiatry, 2014; 59(9) s. 460-467. 
• Cebella A., Łucka I. Zespół stresu pourazowego – rozumienie i leczenie. Psychiatria, 2007; 4(3) s. 128-137.