Alergia kontaktowa na metale u dzieci – jak ją leczyć?

Alergia kontaktowa – co to jest? 

Alergia kontaktowa to rodzaj alergii, którą wywołuje kontakt skóry z tzw. haptenami, czyli drobnocząsteczkowymi substancjami. Jest zaliczana do reakcji nadwrażliwości typu opóźnionego (inaczej alergia typu IV/komórkowa). Mimo że hapteny mają zdolność wywołania alergii, różnią się od alergenów budową oraz sposobem wzbudzania odpowiedzi immunologicznej w organizmie. Są to proste związki o masie nieprzekraczającej 500 daltonów. Dzięki małym rozmiarom cząstek, w przeciwieństwie do alergenów, mogą przenikać nawet poprzez nieuszkodzony naskórek. Nie są rozpoznawane przez specyficzne przeciwciała, ale po wniknięciu do ustroju łączą się z endogennymi białkami, tworząc kompleksy immunologiczne. Układ odpornościowy alergika postrzega takie struktury jako potencjalne zagrożenie i odpowiada odczynem zapalnym, który może przejawiać się w postaci alergicznego wyprysku kontaktowego. Kompleksy białkowe z docierającymi do skóry haptenami powstają nieustannie także u zdrowych ludzi, ale w prawidłowych warunkach organizm potrafi wykazać wobec nich tolerancję immunologiczną.

Należy odróżniać termin alergii kontaktowej oznaczającej nadreaktywność immunologiczną od jednostki chorobowej powstającej na jej tle, jaką jest alergiczny wyprysk kontaktowy (z jęz. ang. ACD – Allergic Contact Dermatitis). Schorzenie to może rozwinąć się w warunkach częstej i intensywnej ekspozycji na uczulający hapten. Alergiczny wyprysk kontaktowy dotyka jedną na trzy osoby ze skłonnością do alergii kontaktowych. Około 7% dzieci i 17,5% dorosłych przebyło alergiczny wyprysk kontaktowy przynajmniej raz w swoim życiu. Narażenie na częsty kontakt z haptenem w młodym wieku, np. poprzez wczesne przekłucie uszu, czy intensywne stosowanie kosmetyków, zwiększa ryzyko rozwoju tego schorzenia. Alergia kontaktowa może być również mylona z atopowym zapaleniem skóry, w którym zmiany skórne mogą pojawiać się na skutek kontaktu z alergenami wziewnymi, pokarmowymi lub samoistnie. 

Według najnowszych badań alergia kontaktowa może dotyczyć nawet 13-25% dzieci. Zmiany skórne o podłożu alergicznym są powszechniejsze wśród kobiet niż u mężczyzn. Podobna zależność występuje także u dzieci. Dziewczynki znacznie częściej dotyka alergia kontaktowa (12-28%) w porównaniu do chłopców (10-20%). Metale są najczęstszą przyczyną alergii kontaktowej w najmłodszej grupie wiekowej. Dzieci ze zdiagnozowanym atopowym zapaleniem skóry, łuszczycą oraz innymi dermatozami mają wyższe ryzyko rozwoju alergii kontaktowej. 

Przeczytaj również: 
Kontaktowe zapalenie skóry u dzieci – jak je leczyć?

Objawy alergii kontaktowej na metale 

W alergicznym kontaktowym zapaleniu skóry objawy rozwijają się od 24 do 72 godzin od zetknięcia z uczulającym haptenem. W niektórych przypadkach zmiany mogą zacząć ujawniać się już po kilkunastu godzinach, jednak największe nasilenie objawów wizualnych obserwuje się dopiero 2-4 dni po kontakcie z czynnikiem wywołującym. Zmiany chorobowe zlokalizowane są w miejscu bezpośredniego kontaktu metalu ze skórą lub w okolicach węzłów chłonnych. Zwykle uwidaczniają się na skórze rąk, przedramion, w przestrzeniach międzypalcowych, na twarzy, szyi i dekolcie. Czasem schorzenie obejmuje także tułów i kończyny dolne. Wśród objawów wyróżnić można: 

• zaczerwienienie, 
• świąd, 
• obrzęk, 
• wysypkę, 
• pęcherze,  
• nadżerki, 
• strupki. 

Najbardziej dokuczliwym objawem jest uporczywy świąd. Gojeniu się zmian towarzyszą złuszczanie naskórka i pozapalne przebarwienia. 

Alergia kontaktowa może zostać błędnie interpretowana jako podobne, częściej spotykane schorzenie skóry – kontaktowe zapalenie skóry wywołane przez czynniki drażniące. Zasadniczą różnicą jest brak udziału układu immunologicznego w przebiegu tego drugiego schorzenia. Ponadto pod wpływem działania czynników drażniących zmiany skórne mogą pojawić się niemal natychmiastowo, a dominującymi objawami jest ból i pieczenie skóry, a nie świąd. 

Alergia kontaktowa na metale – które metale uczulają najczęściej? 

Metale, które najczęściej wywołują reakcje alergiczne, to: 

Nikiel 

Nikiel jest pierwiastkiem powszechnym w przyrodzie – występuje w powietrzu, glebie, wodzie i organizmach żywych. Jest składnikiem licznych stopów metali i tworzyw sztucznych. Jego wszechobecność sprawia, że osobom uczulonym bardzo ciężko go całkowicie unikać. Stąd też alergia na nikiel należy do najczęściej obserwowanych alergii kontaktowych. Niedawno odkryto dokładny mechanizm alergii kontaktowej na ten pierwiastek. Okazało się, że nikiel w trakcie kontaktu ze skórą łączy się z receptorami TLR4, których zadaniem w normalnych warunkach jest wykrywanie patogenów. W wyniku aktywacji tego receptora organizm odpowiada reakcją zapalną i wówczas pojawiają się objawy alergiczne. Na nikiel częściej alergię wykazują dziewczynki i kobiety – nawet 28,5% w populacji zachodniej. Prawdopodobnie wynika to ze zwyczaju noszenia metalowych ozdób i biżuterii (zwłaszcza niklowane kolczyki). 

Nikiel znajdziemy zwłaszcza w: 

• biżuterii wykonanej ze stopów metali (kolczyki, bransoletki, łańcuszki, korale, broszki), 
• metalowych elementach odzieży (nity, klamra od paska, suwaki, guziki), 
• monetach, 
• narzędziach, 
• w stomatologii: protezy i aparaty ortodontyczne, 
• częściach maszyn, 
• płynach galwanizerskich. 

Niewielka ilość niklu znajduje się także w produktach spożywczych takich jak: kakao, orzechy, margaryna, migdały, pszenica, owies, żyto i soczewica. Jeśli po spożyciu tych produktów obserwuje się objawy alergiczne, podczas gdy testy wykluczają alergię pokarmową, można poszerzyć diagnostykę o metale uczulające kontaktowo. W przypadku silnej alergii objawy mogą pojawić się już przy przyjęciu niewielkich ilości niklu także drogą pokarmową, nawet po spożyciu dania ugotowanego w metalowym garnku. 

Chrom  

Chrom to pierwiastek rozpowszechniony w środowisku. Cechuje go  wysoka reaktywność chemiczna i biologiczna. Największy potencjał alergenny mają sole chromu trójwartościowego i sześciowartościowego, ponieważ łatwo wiążą się z białkami. Istnieje kilka czynników, które sprzyjają przenikaniu chromu w głąb organizmu: uszkodzenia skóry, zwiększona potliwość, stosowanie anionowych środków powierzchniowo czynnych (mydła o zasadowym pH) i rozpuszczalników organicznych (np. Etanol, aceton, benzen). Alergia kontaktowa na chrom występuje częściej u mężczyzn (około 13% w populacji zachodniej). Być może ma to związek ze specyfiką typowo męskiej pracy, w której wykorzystywane są przedmioty będące źródłem chromu. Dla alergii na chrom charakterystyczne jest długie utrzymywanie się objawów, ze względu na powolną eliminację soli chromu z obszaru skóry właściwej. Na skórze pojawiają się wówczas typowe okrągłe owrzodzenia nazywane „ptasimi oczkami”. 

Chrom występuje w: 

• cemencie,  
• olejach przemysłowych,  
• gazach spawalniczych, 
• farbach i lakierach, 
• powłokach antykorozyjnych, 
• środkach do impregnacji drewna, 
• garbowanej galanterii skórzanej, 
• farbach do tatuażu (kolor zielony), 
• protezach dentystycznych, 
• środkach do mycia szkła laboratoryjnego, 
• zapałkach, 
• popiole z papierosów. 

Kobalt 

Szacuje się, że około 8% Europejczyków przejawia alergię na kobalt. Pierwiastek ten częściej uczula kobiety (około 13% populacji zachodniej). Związki kobaltu, docierając na powierzchnię skóry, ulegają rozpuszczeniu, tworząc sole, które łatwo przenikają przez barierę naskórkową. Alergia na kobalt zwykle współistnieje z uczuleniem na nikiel lub chrom. 

Kobalt jest składnikiem: 

• barwników i utrwalaczy do barwników, 
• niektórych farb do tatuażu, 
• środków czyszczących, 
• stopów metali (jest środkiem zwiększającym wytrzymałość stali), 
• tworzyw sztucznych, 
• artykułów gospodarstwa domowego, 
• biżuterii, spinek do włosów i zegarków,  
• metalowych elementów odzieży (zamki błyskawiczne, paski do spodni), 
• elektroniki, 
• glin i ceramiki, 
• emalii, 
• cementu, 
• lakierów do paznokci i barwnych kosmetyków, 
• żywic poliestrowych. 

Pallad  

Jego obecność w otoczeniu człowieka stale się zwiększa, dlatego w ostatnich latach obserwuje się wzrost liczby uczuleń na pallad. Alergia na pallad zwykle współistnieje z nadwrażliwością na nikiel. 

Pallad można znaleźć w: 

• białym złocie,  
• komputerach,  
• telefonach komórkowych,  
• stopach metali używanych w stomatologii.  

Podobnie jak w przypadku coraz większej zapadalności na alergie, tak i liczba metali, które uczulają, stale rośnie. Alergię kontaktową teoretycznie może więc wywołać wiele substancji, nawet metale bardzo rzadkie takie jak niob czy tantal. Dowiedziono także, że w przypadku alergii kontaktowych może dochodzić do reakcji krzyżowej pomiędzy różnymi metalami. 

Przenikanie uczulających metali z przedmiotów codziennego użytku ułatwia pocieranie i obecność na skórze potu, dlatego latem objawy alergii kontaktowej mogą się nasilać. Alergia na metale staje się jeszcze większym problemem u dzieci, u których konieczne jest leczenie ortodontyczne. Metalowy aparat zakładany na uzębienie wywołuje alergiczne zmiany chorobowe w obrębie śluzówki i warg. Alergia kontaktowa na metale może być także problematyczna, gdy zajdzie konieczność poddania się operacji ortopedycznej z wszczepieniem metalowych implantów, np. po złamaniach z przemieszczeniem. Przed takim zabiegiem powinno się wykonać diagnostykę w kierunku potencjalnych alergii na metale. Alternatywą dla popularnych stopów metali stosowanych w ortopedii jest tytan, który bardzo rzadko wywołuje reakcje alergiczne. 

Diagnostyka alergii kontaktowej 

Złotym standardem w diagnostyce alergii kontaktowej są skórne testy płatkowe. Polegają one na naklejeniu na plecy pacjenta plastrów nasączonych badanymi substancjami. Podstawowy pakiet powinien zawierać przynajmniej cztery najczęściej uczulające metale: nikiel, chrom, pallad i kobalt. Plastry pozostawia się na skórze na 48 godzin. W tym czasie nie należy podejmować wzmożonego wysiłku fizycznego, korzystać z sauny ani polewać badanego obszaru wodą. Wyniki mają postać ewentualnych zmian skórnych w miejscach kontaktu z haptenami. Odczytuje się je w drugiej dobie, następnie po 72 lub 96 godzinach, a czasem nawet po 7 dniach, w celu wykrycia ewentualnej reakcji opóźnionej. 

Leczenie alergii kontaktowej 

Podobnie jak w przypadku pozostałych chorób alergicznych, najważniejsza jest szczegółowa diagnostyka, która ujawni, jakie metale wywołują alergię kontaktową. Zalecaną metodą postępowania jest późniejsze unikanie uczulającego haptenu w codziennym życiu. Należy dopilnować, aby dziecko ze zdiagnozowaną alergią na metale: 

• unikało noszenia metalowych ozdób, spinek do włosów, sztucznej biżuterii, zegarków czy bransoletek, 
• odzież powinna zawierać jak najmniej elementów metalowych (nity, ćwieki, zamki błyskawiczne, metalowe guziki itp.), które mogłyby bezpośrednio stykać się ze skórą, 
•  w przypadku alergii u niemowląt niebezpieczne mogą być niklowane zatrzaski w śpioszkach i metalowe elementy zabawek, 
• warto przyjrzeć się również stosowanym kosmetykom. Mimo że zgodnie z Europejskim prawem obecność niklu, chromu i kobaltu w kosmetykach jest zakazana, można znaleźć śladowe ilości tych pierwiastków w zabawkowych zestawach do makijażu, zwłaszcza w kolorowych cieniach do powiek, 
• trzeba sprawdzić, czy sztućce, którymi jada dziecko, nie zawierają problematycznego metalu, 
• jeśli dziecko cierpi na alergię na chrom, niewskazane jest noszenie skórzanego obuwia i pasków, 
• alergie kontaktowe należy później uwzględnić przy wyborze szkoły zawodowej lub uczelni wyższej, ponieważ specyfika niektórych zawodów wiąże się z nieuniknionym kontaktem z pewnymi alergenami. 

Niestety nie dysponujemy obecnie możliwością przyczynowego leczenia tego typu alergii. Podejmowano próby immunoterapii u osób z alergią kontaktową na nikiel, jednak oprócz braku skuteczności takiego leczenia występowało duże ryzyko wywołania systemowej reaktywacji schorzenia. Oznacza to nawrót alergicznego wyprysku kontaktowego w wyniku pozaskórnej ekspozycji na uczulający związek. Jeśli nie uda się uniknąć kontaktu z uczulającym haptenem, zaleca się podjęcie leczenia objawowego. W farmakoterapii alergicznego wyprysku kontaktowego stosuje się: 

• w pierwszej kolejności miejscowe glikokortykosteroidy działające przeciwzapalnie i przeciwalergicznie, 
• miejscowe inhibitory kalcyneuryny, np. takrolimus, pimekrolimus, 
• emolienty poprawiające barierę skóry, ‘
• preparaty dziegciowe, 
• fotochemioterapię, 
• cyklosporynę A – doustny lek immunosupresyjny, 
• w zaostrzeniach choroby i przy uogólnionym przebiegu rozważa się stosowanie doustnych glikokortykosteroidów lub azatiopryny (silny lek immunosupresyjny). 

W leczeniu objawów alergii kontaktowej nie zaleca się stosowania doustnych leków przeciwhistaminowych, ponieważ jak dotąd nie dowiedziono ich skuteczności w tym typie alergii. Spośród nich jedynie hydroksyzyna posiada takie wskazanie rejestracyjne, ale wynika to zapewne z faktu jej działania przeciwświądowego i uspokajającego, które pomagają opanować u dzieci odruch drapania podrażnionej skóry. 

W alergii kontaktowej na metale najlepszym sposobem postępowania jest unikanie styczności skóry z uczulającym haptenem. Mimo że obecnie nie można całkowicie wyleczyć tego schorzenia, dostępne leki skutecznie łagodzą dokuczliwe objawy alergii.