Alergiczny nieżyt nosa u dzieci i niemowląt – objawy i leczenie

Objawy alergicznego nieżytu nosa u dzieci – jakie są? 

Alergiczny nieżyt nosa (w skrócie ANN) to choroba zapalna błony śluzowej nosa spowodowana patologiczną reakcją układu immunologicznego na kontakt z alergenem. Przeciwciała IgE łączące się z określonym antygenem wzbudzają odpowiedź zapalną, która przejawia się: 

• wodnistym katarem, 
• niedrożnością nosa, 
• świądem, 
• kichaniem. 

Ponadto dolegliwościom może towarzyszyć chrapanie, chrząkanie oraz kaszel pojawiający się zwykle w nocy. Co ciekawe, nie wszystkie objawy występują jednocześnie. Wyróżniono dwa główne fenotypy u chorych: „kichaczy” i „blokerów”. U pierwszych przeważające objawy to kichanie, świąd, wodnista wydzielina z nosa oraz często towarzyszące im zapalenie spojówek, natomiast u drugich występuje nasilona niedrożność nosa z gęstą wydzieliną bez innych dolegliwości.  

Alergiczny nieżyt nosa u dzieci i niemowląt – jakie są jego rodzaje? 

Ze względu na długość utrzymywania się objawów chorobę dzieli się na: 

• okresowy alergiczny nieżyt nosa – wywoływany przez alergeny występujące sezonowo (np. pyłki roślin) lub krótkotrwały kontakt z alergenem (np. sierść zwierząt). Czas trwania objawów wynosi od kilku dni do maksymalnie 4 tygodni, 
• przewlekły alergiczny nieżyt nosa – jego przyczyną są alergeny występujące przez cały rok (np. roztocza kurzu domowego, pleśnie, pierze) lub przez dużą część roku (np. trawy pylące od maja aż do października). Postać przewlekłą diagnozuje się, gdy objawy utrzymują się co najmniej 4 dni w tygodniu przez minimum 4 tygodnie. 

U wielu alergików współistnieje uczulenie na alergeny sezonowe i całoroczne, co sprawia, że w naszym kraju częściej diagnozuje się postać przewlekłą. Przebieg schorzenia może przybrać postać ostrą, umiarkowaną i łagodną. Zwykle stopień nasilenia objawów jest zależny od czasu ekspozycji na alergen oraz jego stężenia.  

Alergiczny nieżyt nosa stanowi najczęściej notowaną chorobę alergiczną na świecie. W Europie cierpi na nią nawet 25% dorosłych i około 7,5% dzieci. 

Fazy nieżytu nosa u dzieci – jakie są?

Ostry nieżyt nosa wywołany zakażeniem wirusowym trwa zwykle od 4 do 7 dni, natomiast infekcje bateryjne odpowiadają za przewlekłą postać kataru. W przebiegu ostrego nieżytu nosa obserwuje się wówczas trzy fazy:

• Faza obrzękowo-wysiękowa – histamina, acetylocholina, bradykinina i tlenek azotu zostają uwolnione z tkanek, co zapoczątkowuje reakcję zapalną w obrębie śluzówki nosa. U alergików największe znaczenie ma histamina. Dochodzi wtedy do przekrwienia i obrzęku błony śluzowej oraz wycieku obfitej, wodnistej wydzieliny z nosa.
• Faza obturacji gęstej – na skutek dalszego działania prostoglandyn oraz pojawiającego się niedoboru obojętnej endopeptydazy i bradykininy dochodzi do wysuszania wydzieliny. Katar staje się gęsty i lepki, co sprawia, że trudniej go usunąć.
• Faza wytwarzania ropy – jej przyczyną jest zakażenie bakteryjne, które wywołuje naciek granulocytarny i produkcję ropy, co objawia się zmianą zabarwienia wydzieliny na zielono-żółtą. Mogą się również pojawić dodatkowe dolegliwości takie jak kaszel, gorączka i złe samopoczucie. Za nadkażenia bakteryjne najczęściej odpowiadają Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis.

Alergiczny nieżyt nosa u niemowląt

Przewlekły alergiczny nieżyt nosa u niemowląt bardzo rzadko wywołany jest alergenami wziewnymi. Uczulenia tego typu rozwijają się zwykle w późniejszym wieku. Uważa się, że alergiczny katar sienny może pojawić się u dzieci powyżej 1 roku życia, które mają już za sobą minimum dwa sezony pylenia roślin.

Bardziej prawdopodobne jest wystąpienie krótkotrwałego nieżytu nosa u dzieci z alergią na białka mleka krowiego, które dotyka około 2% niemowląt. Wówczas niedługo po przyjęciu pokarmu zawierającego ten alergen, obok innych objawów skórnych takich jak pokrzywka czy obrzęk naczynioruchowy, można zaobserwować wyciek wodnistej wydzieliny z nosa oraz silny świąd. Rzadko jednak alergiczny nieżyt nosa występuje u niemowląt jako jedyny przejaw alergii na białka mleka krowiego. Manifestacja kliniczna tego schorzenia obejmuje najczęściej objawy ze strony przynajmniej dwóch narządów. Po eliminacji szkodliwego składnika z diety objawy powinny ustąpić.

Oprócz alergii przewlekły nieżyt nosa u niemowląt może być również przyczyną:

• infekcji dróg oddechowych – u tak małych dzieci katar może się utrzymywać nawet 2-3 tygodnie, zwłaszcza jeśli dziecko ma ciągły kontakt z rówieśnikami (żłobek, rodzeństwo uczęszczające do szkoły),
• refluksu żołądkowo-przełykowego,
• mukowiscydozy,
• nieprawidłowości anatomicznych, np. zarośnięcie nozdrzy tylnych,
• urazów okołoporodowych,
• pierwotnej dyskinezy rzęsek,
• polekowego nieżytu nosa.

Alergiczny nieżyt nosa – to warto wiedzieć: 

• ANN statystycznie częściej stwierdza się u mieszkańców miast. 

• ANN jest przyczyną jednej na dziesięć wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. 
• Polska jest jednym z krajów o najwyższym odsetku chorych na ANN zarówno w Europie, jak i na świecie. 
• Na alergiczny nieżyt nosa można zachorować w każdym wieku, ale u zdecydowanej większości chorych (80%) pierwsze objawy pojawiają się przed 20. rokiem życia. 
• W wieku dziecięcym choroba w większym stopniu dotyczy chłopców niż dziewczynek. 
• Dzieci chorujące na ANN częściej zapadają na zakażenia dróg oddechowych. 
• ANN w wielu przypadkach nie jest poprawnie zdiagnozowany i pozostaje nieleczony. 
• Powtarzające się zakażenia dróg oddechowych we wczesnym dzieciństwie zwiększają ryzyko rozwoju ANN w przyszłości. 

Alergiczny nieżyt nosa u dzieci – skutki 

Oprócz dyskomfortu bezpośrednio związanego z objawami alergicznymi dzieci, które cierpią na nieleczony alergiczny nieżyt nosa, są narażone na: 

• zaburzenia snu – niedrożność nosa powoduje obniżoną jakość snu aż u 80% chorych, co skutkuje nadmiernym zmęczeniem w ciągu dnia i spadkiem wydajności w nauce; 
• opuszczanie zajęć szkolnych – w okresach zaostrzeń choroby dzieci nie są w stanie uczęszczać w lekcjach, a zaległości niekorzystnie odbijają się na ocenach i zdawalności egzaminów; 
• gorsze relacje z rówieśnikami – wynikające z częstszej nieobecności w szkole lub na zajęciach dodatkowych, uczucia ciągłego zmęczenia i borykania się z dolegliwościami alergicznymi; 
• zespół drażliwości alergicznej (ang. Allergic irritability syndrome) – u części dzieci chorujących na ANN można zaobserwować tendencję do nerwowości, drażliwości, napadów gniewu i obniżoną zdolność koncentracji; 
• zaburzenia węchu – oprócz problemów z drożnością nosa w stanach zaostrzenia choroby wtórna utrata węchu może nastąpić w wyniku nieprawidłowego, długotrwałego leczenia. 

Przyczyny alergicznego nieżytu nosa u dzieci – jakie są? 

Jak rozpoznać alergiczny nieżyt nosa u dzieci? Objawy mogą być bardzo mylące i okazać się zwykłym przeziębieniem. Alergiczny nieżyt nosa często nie jest poprawnie diagnozowany i pozostaje nieleczony lub mylnie interpretowany jako nawracające zakażenia wirusowe dróg oddechowych. Aby rozróżnić ANN od przeziębienia, warto zwrócić uwagę na kilka symptomów, które różnią się w przebiegu tych dwóch schorzeń: 

 W rozpoznaniu alergicznego nieżytu nosa może pomóc również znajomość kalendarza pylenia roślin dla danego regionu Polski. Biorąc pod uwagę obecność alergenów zarówno w powietrzu (pyłki roślin, zarodniki grzybów), jak i w domach (roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt), ANN może wystąpić o każdej porze roku. Zakażenia wirusowe najczęściej odnotowuje się w I i IV kwartale roku, równocześnie z sezonem grypowym. Diagnozę najtrudniej więc postawić w marcu i kwietniu, gdy sezon zachorowań wirusowych jeszcze się nie zakończył, a w powietrzu już unoszą się liczne alergeny.  

Przy nawracających infekcjach i przy podejrzeniu alergicznego podłoża schorzenia należy udać się z dzieckiem do lekarza, który zbierze szczegółowy wywiad i przeprowadzi badanie laryngologiczne. Na tej podstawie można postawić wstępną diagnozę alergicznego nieżytu nosa. Jednak przeważająca postać przewlekła ANN wymaga dalszej diagnostyki, która obejmuje: 

• punktowe testy skórne, 
• oznaczenie swoistych immunoglobulin IgE w surowicy, 
• donosowe próby prowokacyjne, 
• niekiedy także badanie węchu, badanie drożności nosa (np. rynomanometria), badania mikrobiologiczne, cytologia, biopsja. 

Możliwe powikłania związane z nieżytem nosa u dzieci 

Alergiczny nieżyt nosa u dzieci wymaga odpowiedniego leczenia. W przeciwnym wypadku zaniedbany problem może doprowadzić do: 

• powikłań takich jak np. zapalenie zatok, ucha, krtani, polipy nosowe, przerost migdałków podniebiennych powodujący bezdechy senne, 
• rozwoju astmy oskrzelowej. 

Leczenie alergicznego nieżytu nosa u dzieci – jak przebiega? 

Jak poradzić sobie z alergicznym nieżytem nosa u dzieci? Leczenie powinno być zawsze poprzedzone precyzyjną diagnozą wraz z określeniem stopnia ciężkości przebiegu choroby. Postępowanie w ANN u dzieci obejmuje: 

• profilaktykę – to przede wszystkim unikanie alergenu. Rodzice powinni zdobyć niezbędną wiedzę o źródłach alergenu, czasie występowania i metodach unikania go, a następnie edukować w tym zakresie dziecko oraz inne osoby sprawujące nad nim opiekę (dziadkowie, rodzeństwo, nianie, nauczyciele), 
• immunoterapia swoista – w niektórych przypadkach odczulanie pozwala uzyskać tolerancję immunologiczną na alergen, co skutecznie eliminuje przyczynę schorzenia. Leczenie polega na regularnym podawaniu małych, stopniowo zwiększających się dawek alergenu w postaci tzw. szczepionek, które aplikowane są podjęzykowo lub podskórnie. W czasie odczulania należy pamiętać, że alergie wziewne często współistnieją z alergią krzyżową na produkty spożywcze, które zaleca się wówczas wyeliminować z diety. Immunoterapia prowadzona jest u dzieci od 5. roku życia i może trwać nawet kilka lat,   
• leczenie farmakologiczne – powinno być przede wszystkim bezpieczne, dawać dobre rezultaty terapeutyczne i nie sprawiać trudności w codziennym stosowaniu. 

W farmakoterapii alergicznego nieżytu nosa u dzieci stosuje się: 

• leki przeciwhistaminowe II generacji podawane doustnie – np. cetyryzyna, loratadyna, azelastyna, bilastyna, rupatadyna, lewocetyryzyna, desloratadyna i feksofenadyna. Łączą się z receptorami histaminowymi w sposób wybiórczy, dzięki czemu nie powodują tylu działań niepożądanych, co starsze leki I generacji. Zablokowanie tych receptorów hamuje prozapalne działanie histaminy; 
• leki przeciwhistaminowe podawane donosowo – np. antazolina, lewokabastyna i azelastyna, które hamują proces zapalny w miejscu podania; 
• donosowe glikokortykosteroidy (GKS) – np. budezonid, beklometazon, propionian flutikazonu, furoinian flutikazonu, mometazon. Nie należy obawiać się ich stosowania, gdyż podanie miejscowe bezpośrednio na błonę śluzową nosa praktycznie eliminuje ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych. GKS skutecznie redukują wszystkie objawy ANN, a przy tym mają wysoki profil bezpieczeństwa. Mometazon można stosować już od 3. roku życia, a furoinian flutikazonu od 4. roku życia. 
• leki antyleukotrienowe – zalecane zwłaszcza gdy oprócz ANN pacjent choruje na astmę. Stosuje się wówczas montelukast lub zafirlukast poprzez podanie doustne; 
• leki obkurczające błonę śluzową nosa (α-mimetyki/sympatykomimetyki) – leki donosowe (oksymetazolina, ksylometazolina, nafazolina, tetryzolina) powinny być stosowane wyłącznie krótkotrwale (3-4 dni) przy nasilonym obrzęku i niedrożności nosa. Znosząc te objawy, ułatwiają glikokortykosteroidom miejscowym lepszą penetrację w głąb nosa. Długotrwałe podawanie może spowodować efekt z odbicia nasilający leczone dolegliwości, a nawet polekowy nieżyt nosa. 
• leki przeciwcholinergiczne – mają znaczenie zwłaszcza przy obfitej wydzielinie z nosa. Podawany donosowo bromek ipratropium w preparatach występuje w połączeniu z obkurczającą naczynia ksylometazoliną,  
• irygacje nosa z użyciem soli fizjologicznej lub roztworu wody morskiej – mogą być stosowane pomocniczo w celu wypłukania zalegających w jamie nosowej alergenów. 

Alergiczny nieżyt nosa to najczęściej występujące schorzenie o podłożu alergicznym u dzieci w wieku szkolnym. Nawet gdy z czasem dziecko przyzwyczaja się do funkcjonowania z umiarkowanymi dolegliwościami, należy podjąć starania, aby uniknąć groźnych powikłań i przywrócić mu komfort codziennego życia. Kluczem do sukcesu jest dobrze przeprowadzona diagnostyka, odpowiednio dobrane leki i profilaktyka. 

Przeczytaj również: 
Alergiczny nieżyt nosa – jak go leczyć?