Hiperlipidemia – co to jest? Rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie i dieta

Hiperlipidemia – co to jest? 

Hiperlipidemie to zaburzenia przemiany lipidów. Charakteryzują się zwiększeniem stężenia jednej lub kilku frakcji lipoprotein w surowicy krwi. Podwyższeniu mogą ulec:  

• cholesterol całkowity,  
• LDL (tzw. zły cholesterol, ang. low-density lipoprotein), czyli lipoproteiny o dużej gęstości, 
• VLDL (ang. very low-density lipoprotein) – lipoproteiny o bardzo dużej gęstości,  
• trójglicerydy.  

Hiperlipidemia jest powszechnym schorzeniem wśród mieszkańców Polski. Szacuje się, że nawet 61% społeczeństwa cierpi na tę przypadłość. Z tej grupy aż 60% nie jest zdiagnozowanych i nie wie, że ma hiperlipidemię. 

Hiperlipidemia może doprowadzić do miażdżycy, choroby wieńcowej, kamicy żółciowej, a nawet do udaru i zawału serca.  

Hiperlipidemia – jakie są przyczyny? 

Wyróżnia się dwie przyczyny występowania hiperlipidemii. Pierwsza jest związana z czynnikami genetycznymi. Jest to postać zazwyczaj dziedziczna, przekazywana z pokolenia na pokolenie i charakteryzuje się tendencją do podwyższonego poziomu lipidów mimo stosowania zbilansowanej diety. Powodem jej wystąpienia są mutacje genetyczne. 

Do hiperlipidemii pierwotnych zaliczamy:  

• rodzinną hipercholesterolemię, 
• rodzinną hipertriglicerydemię, 
• rodzinną hiperlipidemię złożoną, 
• zespół pospolitej cholesterolemii, 
• niedziedziczną postać hiperlipidemi (tzw. sporadyczna, nabyta na skutek mutacji genu). 

Częściej natomiast występują hiperlipidemie wtórne, które charakteryzują się tym, że nie są spowodowane czynnikami dziedzicznymi.  

Do przyczyn powstawania hiperlipidemii wtórnej zaliczamy: 

• zaburzenia endokrynne – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przedniego płata przysadki, zespół Cushinga, 
• choroby wątroby – przewlekłe zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby, żółtaczka mechaniczna, 
• choroby nerek – zespół nerczycowy, przewlekła niewydolność nerek, 
• przyjmowanie leków – glikokortykosteroidów, steroidów anabolicznych, leków moczopędnych, witaminy A, leków blokujących receptory beta, leków przeciwdrgawkowych, doustnych leków antykoncepcyjnych, 
• choroby spichrzowe – choroba Gauchera, choroba von Gierkego, 
• inne przyczyny – porfiria, toczeń, jadłowstręt psychiczny, nadwaga i otyłość, nieprawidłowa dieta wraz ze zmniejszoną aktywnością fizyczną, przewlekły stres. 

Jaki jest podział hiperlipidemii? 

Wyróżnia się dwa główne podziały hiperlipidemii.  

Pierwszy to podział na podstawie uwarunkowań genetycznych. Wyróżnia się tu hiperlipidemie pierwotne (spowodowane przez mutacje genowe) oraz wtórne – wywołane przez inne czynniki. 

Drugi podział proponuje Europejskie Towarzystwo Miażdżycowe. Klasyfikacja jest zależna od tego, która frakcja lipidów jest podwyższona. W tym przypadku wyróżnia się następujące typy hiperlipidemii: 

• hipercholesterolemia – podwyższony poziom cholesterolu całkowitego oraz LDL, 
• hiperglicerydemię – podwyższone stężenie trójglicerydów oraz VLDL, 
• hiperlipidemia mieszana – występuje podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, VLDL i trójglicerydów. 

Objawy hiperlipidemii – jakie są? 

Zazwyczaj pacjenci o hiperlipidemii dowiadują się późno. Jest to spowodowane tym, że to schorzenie nie daje charakterystycznych objawów. Jedynie w przypadku hipercholesterolemii mogą pojawić się tzw. kępki żółte, które są złogami cholesterolu pod skórą. Hiperlipidemia jest zazwyczaj wykrywana przypadkiem, gdy rozwiną się już poważne choroby układu sercowo-naczyniowego. Dlatego tak istotne jest wykonywanie regularnych badań profilaktycznych, ponieważ łatwiej wyleczyć hiperlipidemię niż jej ewentualne powikłania.  

Hiperlipidemia – jakie badania należy wykonać? 

W celu określenia poziomu lipidów w surowicy wykonuje się badanie zwane lipidogramem. Polega ono na oznaczeniu poziomu cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, a także trójglicerydów. Dodatkowo można oznaczyć stężenie frakcji VLDL.  

Badanie powinno być wykonywane przez osoby, u których w rodzinie występowały zaburzenia poziomu tłuszczów i zawał serca oraz przez osoby otyłe i palące papierosy. Wykonanie badania jest także wskazane u chorych na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, schorzenia nerek lub przypadłości powodujące stany zapalne, np. toczeń. Kolejne wskazanie to wiek – powyżej 45 lat u mężczyzn i 55 u kobiet.  

Lipidogram służy również do monitorowania skuteczności leczenia preparatami obniżającymi poziom lipidów, a także kontrolowania stanu pacjentów po udarze czy zawale. 

Badanie musi być wykonane na czczo. Oznacza to, że ostatni posiłek należy spożyć na 9-12 godzin przed badaniem. Na 24 godziny przed jego wykonaniem nie wolno spożywać alkoholu. Na tydzień przed oznaczeniem poziomu lipidów wskazane jest również utrzymywanie zbilansowanej diety. 

Jak leczy się hiperlipidemię? 

Leczenie hiperlipidemii rozpoczyna się od zmiany trybu życia. Oznacza to modyfikację diety na mniej kaloryczną, która ogranicza spożycie tłuszczów, a także zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli po 5 miesiącach nie nastąpi poprawa, wprowadza się leczenie farmakologiczne.  

Do leków stosowanych w hiperlipidemii należą: 

• leki wiążące kwasy tłuszczowe, 
• kwas nikotynowy i jego pochodne, 
• inhibitory reduktazy hydroksymetyloglutarylo-CoA – statyny, 
• pochodne kwasu fibrynowego – fibraty, 
• leki o innej budowie, 
• nienasycone kwasy tłuszczowe. 

Najczęściej używanymi lekami są statyny. Rzadko stosuje się politerapię z powodu zwiększonej możliwości pojawienia się działań niepożądanych. 

Hiperlipidemia a dieta – co należy zmienić? 

Podstawą diety prowadzącej do obniżenia stężenia lipidów w surowicy jest zmniejszenie ich podaży z pożywienia. Konieczne jest zwiększenie w diecie: 

• warzyw i owoców,  
• chudego mięsa,  
• ryb,  
• oliwy z oliwek,  
• błonnika.  

Jednocześnie należy ogrniczyć spożywanie wysoko przetworzonej żywności, takiej jak fast foody, słodycze czy słodkie napoje. Nie powinno się także spożywać zbyt dużej ilości jajek, ponieważ żółtka zawierają dużą ilość cholesterolu. 

Ponadto wskazane jest wprowadzenie umiarkowanej aktywności fizycznej, a także rezygnacja z używek, takich jak alkohol czy papierosy.