Na czym polega drabina analgetyczna?

Czym jest drabina analgetyczna? 

Drabina analgetyczna to schemat stosowania leków przeciwbólowych, który został opracowany w 1986 roku przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Schemat ten zawiera kilka stopni odczuwania bólu, do których przypisane zostały odpowiednie leki, jakie powinny być wykorzystane w celu jego zniesienia. 

Jak definiujemy ból? 

Ból to przykre wrażenie zmysłowe, które powstaje najczęściej pod wpływem bodźców nocyceptywnych. Ból traktowany jest jako subiektywne odczucie. W związku z tym bólem jest wszystko, co pacjent nazywa w ten sposób, bez względu na objawy. Bólowi często towarzyszy wzrost ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie akcji serca oraz nasilenie wydzielania niektórych hormonów. Ból możemy podzielić na ostry oraz przewlekły, a także receptorowy (spowodowany drażnieniem nerwów czuciowych) oraz niereceptorowy (inaczej neuropatyczny, spowodowany uciskiem lub zniszczeniem struktur układu nerwowego).

Jakie są metody pomiaru siły i natężenia bólu? 

Aby odpowiednio dobrać lek przeciwbólowy według drabiny analgetycznej, konieczna jest informacja, jak bardzo silny jest to ból. Niestety trudno ocenić siłę bólu. Znane są jednak pewne metody pomiaru siły bólu: 

• skala numeryczna, za której pomocą pacjent określa siłę bólu w skali od 0 (brak bólu) do 10 (ból nie do wytrzymania); 
• skala wizualno-analogowa – bardzo podobna do numerycznej; opiera się na odcinku (najczęściej o długości 10 cm), którego jeden koniec to 0, a drugi – 10; pacjent zaznacza na odcinku kropkę w odpowiednim miejscu, w zależności od odczuwalnego natężenia bólu; 
• skala słowna – polega na słownym opisie bólu przez pacjenta; 
• skala wpływu bólu na zachowanie pacjenta – zakłada bezpośrednią zależność między siłą bólu a zdolnością do wykonywania codziennych czynności; im większy ból, tym mniej aktywności wykazuje pacjent. 

Istnieje wiele opracowanych sposobów, by ocenić siłę bólu. Podstawą zawsze jest wywiad z pacjentem, w którym zbierane są informacje dotyczące odczuć bólowych. Dzięki wykorzystaniu metod oceny bólu lekarz ma możliwość wyboru odpowiedniego środka leczniczego.  

Lek przeciwbólowy powinien być zawsze dobierany indywidualnie do pacjenta.  

Bardzo istotnym czynnikiem skuteczności terapii jest dobór środka o odpowiedniej sile działania, dopasowanej do danego bólu. 

Stopnie drabiny analgetycznej oraz stosowane leki 

• Stopień I – ból o niewielkim nasileniu (w skali numerycznej od 1 do 4 punktów). Leczenie polega na zastosowaniu leków nieopioidowych, takich jak NLPZ czy paracetamol. Podstawowym mechanizmem tych leków jest hamowanie syntezy prostaglandyn, które powodują występowanie bólu. 
• Stopień II – jest to ból o nasileniu w skali numerycznej od 4 do 6 punktów. W leczeniu takiego bólu stosuje się leki z grupy opioidowych środków przeciwbólowych. II stopień bólu wymaga zastosowania nieco słabszych opioidów, takich jak tramadol, dihydrokodeina czy też etylomorfina. Dodatkowo lekarz może dołączyć terapię nieopioidowym środkiem przeciwbólowym. Na polskim rynku farmaceutycznym występują także preparaty zawierające zarówno słabszy opioid (tramadol) wraz z paracetamolem. Producent w takim przypadku zapewnia komfort zażywania, ponieważ jedna tabletka zawiera dwie substancje, które na tym szczeblu drabiny analgetycznej powinny rozwiązać problem bólu. Terapia łączona to bardzo korzystne rozwiązanie – siła działania przeciwbólowego jest zwiększona, przy czym jednocześnie zmniejsza się ryzyko wystąpienia uzależnienia od leków opioidowych. 
• Stopień III – jest to najwyższy stopień drabiny analgetycznej. Dotyczy bólu o dużym nasileniu (powyżej 6 w skali punktowej). W leczeniu tak silnego bólu stosuje się leki o budowie opioidowej, takie jak morfina, fentanyl, buprenorfina, oksykodon oraz metadon. Wymienione leki mogą mieć formę tabletek, plastrów czy też iniekcji. Do silnych leków opioidowych bardzo często dołącza się także leki nieopioidowe. 

Niezależnie od stopnia drabiny analgetycznej często stosuje się jednocześnie leczenie wspomagające. Główne grupy leków, które wykorzystywane są jednocześnie ze środkami przeciwbólowymi, to: 

• leki przeciwdepresyjne, 
• leki przeciwpadaczkowe, 
• kortykosteroidy, 
• leki uspokajające, 
• leki znieczulające miejscowo. 

Leki te mają zróżnicowany wpływ na odczuwanie bólu. Ich wspólną cechą jest sprawne wspomaganie terapii środkami przeciwbólowymi.  

Na każdym stopniu drabiny analgetycznej możemy także rozważać inne metody terapii bólu, takie jak: 

• metody psychologiczne, 
• akupresura, 
• akupunktura, 
• masaż, 
• neuromodulacja, 
• metody operacyjne, 
• metody onkologiczne, takie jak radioterapia i chemioterapia. 

Co zrobić, gdy dotyka nas przewlekły ból? 

W sytuacji gdy odczucie bólu towarzyszy nam przewlekle, konieczna jest wizyta u lekarza, który dokona diagnozy.  

Nie powinno się rutynowo zażywać leków przeciwbólowych dostępnych bez recepty.  

Ból przewlekły może okazać się komunikatem, jaki wysyła nasze ciało, że coś się dzieje z naszym organizmem. Warto zdiagnozować przyczynę bólu. W tym celu konieczna jest wizyta u lekarza i dalsze badania. Ból może zwiastować wiele nieprawidłowości w naszym ciele, które nieleczone mogą spowodować poważny uszczerbek na zdrowiu. 

Przeczytaj również:
Niesteroidowe leki przeciwzapalne – jak działają?
Paracetamol – właściwości, zastosowanie, interakcje, dawkowanie