Czym jest efekt brzasku?

Efekt brzasku – co to takiego? 

Poziom cukru we krwi podlega znacznym wahaniom i zależy od wielu czynników, np. pory dnia, zjedzonych posiłków, aktywności fizycznej czy ilości stresu. 

Poziom glukozy na czczo, czyli 8-14 godzin od ostatniego posiłku powinien wynosić 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l). Jeśli wartości te są na poziomie 100-125 mg/dl (5,6-6,9 mmol/l), może to świadczyć o stanie przedcukrzycowym, a wyższe wskazują na cukrzycę. 

Efekt brzasku to wzrost stężenia glukozy we krwi w godzinach porannych. Przyczyną występowania tego zjawiska jest fizjologiczny wyrzut hormonów zwiększających glikemię: adrenaliny, glukagonu, hormonu wzrostu i kortyzolu. Szczyt ich wydzielania następuje w czasie snu, między godziną 3:00 a 6:00 rano, stąd ich wysoki poziom we krwi po przebudzeniu. Hormony te mają za zadanie nas pobudzić i dać energię na cały dzień. U osób zdrowych istnieje mechanizm kompensujący w postaci dodatkowych wyrzutów insuliny, dzięki czemu poziom cukru we krwi nie wzrasta. Niestety u diabetyków jest on nieskuteczny.  

U kogo może pojawić się efekt brzasku? 

Efekt brzasku występuje w obu typach cukrzycy. W cukrzycy typu I jest skutkiem zwiększonego wydzielania hormonów o działaniu przeciwnym do insuliny, natomiast w typie II pojawia się ze względu na osłabioną insulinowrażliwość. Najczęściej obserwuje się go u dzieci, głównie w okresie pokwitania, co jest związane z największym wydzielaniem hormonu wzrostu w tym wieku. Jednak hormon ten jest wydzielany przez całe życie, dlatego dotyczy wszystkich grup wiekowych. Szacuje się, że problem ten dotyczy od 25 do 50% osób z cukrzycą typu I oraz od 3 do 50% osób z cukrzycą typu II. 

Czy poranna hiperglikemia musi oznaczać efekt brzasku? 

Wysoki poziom cukru we krwi o poranku nie musi oznaczać, że mamy do czynienia z efektem brzasku. Inne przyczyny podwyższonego poziomu cukru we krwi:  

• Spożycie przed snem posiłku zawierającego dużo węglowodanów, tłuszczy i białek. 
• Źle dobrane dawkowanie i rodzaj leków przeciwcukrzycowych. 
• Zbyt niska aktywność fizyczna. 
• Stan zapalny lub infekcje. 
• Efekt Somogyj – występuje, jeśli w nocy stężenie insuliny jest zbyt wysokie lub ostatni posiłek przed snem został pominięty. Podczas snu poziom cukru obniża się, a organizm w celu obrony uwalnia hormony powodujące wzrost stężenia cukru we krwi. 

W celu potwierdzenia lub też wykluczenia zjawiska brzasku należy przez kilka dni z rzędu kontrolować glikemię, najlepiej ok. godziny 24:00, 4:00 i 6:00 oraz po przebudzeniu się. Poziom cukru o północy z reguły mieści się w normie, ale ok. 4.00 obserwuje się stopniowy wzrost. 

Efekt brzasku – czy można go uniknąć? 

Bardzo ważnym krokiem w zapanowaniu nad efektem brzasku jest regularna kontrola glikemii. W celu zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia takiego stanu warto także: 

• Zwiększyć stosunek białek do węglowodanów w wieczornym posiłku. 
• Zwiększyć wieczorną aktywność fizyczną. 
• Pamiętać o spożyciu porannego posiłku (nawet jeśli glikemia jest wysoka) – pobudza on trzustkę do wydzielania insuliny. 
• Zwiększyć dawkę leków przeciwcukrzycowych stosowanych wieczorem. Może to nastąpić jedynie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem. 
• Zmienić długodziałającą insulinę ludzką na jej długodziałający analog lub zastosować pompę insulinową, o ile jest to możliwe. Można ustawić ją tak, aby w przypadku zbyt wysokiego stężenia hormonów podała dodatkową porcję insuliny bazowej 

Pamiętaj!

Nieleczony efekt brzasku wpływa niekorzystnie na kontrolowanie cukrzycy. Poranna hiperglikemia, która trwa przez kilka godzin, wpływa na wzrost poziomu hemoglobiny glikowanej. Im wyższy jest jej poziom, tym szybciej rozwijają się powikłania cukrzycy.

Przeczytaj również:
Jak prawidłowo wykonać pomiar cukru we krwi?
Glukometr – jaki wybrać?