Wpływ stresu na rozwój chorób układu sercowo-naczyniowego

Czym jest stres i co go najczęściej powoduje? 

Stres to stan obciążenia organizmu, który powstaje w sytuacji zagrożenia lub utrudnienia możliwości realizacji założonych celów czy zadań. Pojęcie stresu można rozumieć także jako stan adaptacji organizmu do wymogów środowiska. Charakteryzuje się on brakiem równowagi psychicznej i fizycznej. W terminologii medycznej stresem nazywamy zaburzenie homeostazy, które jest spowodowane czynnikiem psychicznym lub fizycznym [1]. 

Wyróżniamy kilka faz stresu, które zostały zdefiniowane przez Hansa Selvego. Badacz wyróżnił fazę alarmową, w której występuje stadium szoku i stadium przeciwdziałania szokowi. Jest to początkowa faza. Następuje w niej zaskoczenie i próba konfrontacji organizmu z zaistniałą sytuacją. Kolejną fazą jest faza przystosowania – organizm uczy się radzić sobie z czynnikiem wywołującym reakcję stresową. Gdy nie uda się opanować techniki radzenia sobie ze stresem, to następuje faza wyczerpania, która na skutek długotrwałego pobudzenia organizmu przez bodziec prowadzi do chorób, a nawet śmierci organizmu [2].  Według badań najbardziej stresujące sytuacje życiowe to śmierć współmałżonka, rozwód, ślub, zmiana otoczenia (np. zmiana miejsca pracy), utrata pracy i zmiana czasu pracy. Pamiętajmy jednak o tym, że każdy z nas może inaczej odczuwać podobne sytuacje życiowe.  

Badania wyraźnie dowodzą związek pomiędzy poziomem stresu a chorobami. Okazuje się, że częste epizody silnego stresu powodują znacznie większe ryzyko zapadnięcia na choroby w ciągu kolejnych dwóch lat. Jest to niepodważalny dowód na negatywny wpływ przewlekłego stresu na cały organizm [2]. 

Stres a nadciśnienie – czy stres podnosi ciśnienie krwi? 

Gdy wystąpi bodziec stresujący, dochodzi do pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Układ ten szybko odpowiada na reakcję stresową i mobilizuje organizm poprzez pobudzenie nadnerczy do wydzielania hormonów adrenaliny i noradrenaliny. Zadaniem takiej reakcji jest pobudzenie organizmu do walki ze stresorem i do jak najszybszego przywrócenia równowagi. Na skutek oddziaływania hormonów następuje stymulacja organizmu – przyspieszenie akcji serca, przyspieszenie tętna, wzrost ciśnienia krwi i rozszerzenie źrenic.  

Stres zatem niepodważalnie podwyższa ciśnienie krwi [2, 3]. 

Gdy sytuacje stresowe występują rzadko i bodziec nie jest bardzo intensywny, to reakcje pobudzające organizmu możemy uznać za prawidłowe i fizjologiczne. Dążenie do mobilizacji i jak najszybszego usunięcia bodźca jest sytuacją pożądaną. Gdy sytuacje stresowe występują często, istnieje duże ryzyko chorób układu krążenia. Stale pobudzony układ współczulny powoduje nadmiernie intensywną pracę serca, co przekłada się negatywnie na cały organizm [2]. 

Badania na grupie kierowców autobusów wykazały aż trzykrotnie większe ryzyko chorób układu krążenia w porównaniu z innymi grupami zawodowymi.  

W tej grupie zawodowej charakteryzującej się wzmożoną ilością bodźców stresujących w pracy znacznie częściej występowały przypadki zgonów z powodu chorób układu krążenia. Podobne tendencje zauważono także w innych grupach zawodowych, gdzie praca wiąże się z nadmierną ilością często występujących reakcji stresowych. Ryzyko zgonu było największe w grupie osób starszych z dłuższym stażem zawodowym [2]. 

Jakie jeszcze konsekwencje może nieść za sobą stres? 

Oprócz negatywnego wpływu przewlekłego stresu na układ krążenia istnieje wiele innych zagrożeń. Przewlekłe reakcje stresowe powodują także upośledzenie funkcji śródbłonka, a także zaburzenia krzepnięcia krwi. Mogą przyczyniać się do rozwoju miażdżycy – choroby, która znacznie zwiększa ryzyko zawału serca. Miażdżyca to jedna z najczęstszych chorób cywilizacyjnych. Na skutek zwężenia światła naczyń tętnic wieńcowych powoduje chorobę niedokrwienną serca. Poza dużym ryzykiem zawału serca choroba ta może przyczynić się także do udaru mózgu. Zwężenie światła tętnic nerkowych może natomiast powodować niewydolność nerek [2]. 

Przewlekły stres negatywnie oddziałuje także na zdrowie psychiczne. Sprzyja wystąpieniu depresji i może zwiększać ryzyko wystąpienia uzależnień. Zestresowane osoby częściej sięgają po używki, takie jak alkohol i papierosy. Złudne uczucie ulgi i ustąpienia stresu na skutek zapalenia papierosa może doprowadzić do uzależnienia od nikotyny. Każdy z nas nieco inaczej reaguje na silny stres. Wiele osób ma tendencję do objadania się w sytuacjach stresowych – w takim przypadku wzrasta ryzyko nadwagi, która prowadzi do wielu chorób. Stres może także przyczynić się do przewlekłego głodzenia się. Część osób na skutek długotrwałej stymulacji układu współczulnego przestaje odczuwać apetyt, a co za tym idzie – następuje ograniczenie spożywania posiłków. Organizm niedożywiony silniej reaguje na pobudzające hormony, a także następuje szybka utrata elektrolitów i minerałów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Niedobór kalorii i podstawowych składników odżywczych wywołuje uczucie przewlekłego zmęczenia [2]. 

Stres a nadciśnienie – jak o siebie zadbać? 

• Prawidłowa dieta – zbilansowane i zdrowe posiłki znacznie poprawiają kondycję organizmu obciążonego sytuacjami stresowymi.  
• Aktywność fizyczna – poprawia kondycję, a dodatkowo zmniejsza nasilenie stresu.
• Odpoczynek – ciągłe myśli skupiające się na stresujących sytuacjach wzmagają odczuwanie stresu. Każdego dnia warto znaleźć choćby chwilę na relaks. 
• Prawidłowa higiena snu – dobrej jakości sen poprawia regenerację organizmu.  

Stres najgorzej znoszą osoby niewyspane, nieaktywne fizycznie i niezdrowo odżywiające się.  

W przypadku przewlekłego, silnego stresu, którego nie jesteśmy w stanie opanować, warto udać się do psychologa. Pomocna może okazać się także pomoc bliskich [4]. 

W aptece można znaleźć ziołowe preparaty, które pomogą się wyciszyć. Warto po nie sięgnąć, gdy domowe sposoby nie są skuteczne.  

Warto również zadbać o prawidłową podaż magnezu, ponieważ jego niedobory mogą nasilać objawy stresu [4]. 

Jak jeszcze można walczyć z nadciśnieniem tętniczym? 

Nadciśnienie tętnicze to poważna choroba prowadząca do wyniszczenia organizmu, dlatego nie warto jej bagatelizować. Gdy domowe sposoby nie pomagają, należy udać się do lekarza. Lekarz zadecyduje o włączeniu farmakoterapii. Leki obniżające ciśnienie krwi dostępne są na receptę i powinny być stosowane pod nadzorem lekarza [5]. 

Przeczytaj również:
20 najczęstszych chorób układu krążenia