Zespół Lescha-Nyhana – co to za choroba?

Czym jest Zespół Lescha-Nyhana? 

Zespół Lescha-Nyhana jest to choroba genetyczna spowodowana brakiem enzymu biorącego udział w szlaku przemian metabolicznych. Brak lub duży deficyt jednego z enzymów katalizujących reakcje metaboliczne prowadzi do nagromadzenia substancji pośrednich szlaku, które negatywnie wpływają na zdrowie i rozwój dziecka. 

W przypadku omawianego zespołu, zaburzony jest cykl metaboliczny puryn. W organizmie brakuje enzymu fosforybozylotransferazy hipoksantynowo-guaninowej (HPRT). Enzym ten jest jednym z kluczowych elementów przemiany i metabolizmu puryn w organizmie. Taki deficyt nazywamy blokiem metabolicznym. Na skutek braku HPRT, w organizmie dochodzi do nagromadzenia kwasu moczowego, który może uszkadzać nerki. Istnieje też duże ryzyko rozwoju dny moczanowej, choroby objawiającej się podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi.

Kiedy istnieje ryzyko rozwoju choroby? 

Zespół Lescha-Nyhana to choroba dziedziczona recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. W związku z tym kobiety posiadające wadliwy chromosom X będą bezobjawowymi nosicielkami zespołu. Kobiety mają dwa takie chromosomy, dlatego drugi chromosom X będzie zawierał prawidłową informację genetyczną dotyczącą kodowania kluczowych enzymów. W przypadku mężczyzn, którzy posiadają tylko jeden chromosom X, istnieje ryzyko wystąpienia zespołu. Jeżeli matka jest nosicielką, to 50% jej męskiego potomstwa będzie obciążone zespołem Lescha-Nyhana. 

Mechanizm zespołu Lescha-Nyhana 

Zespół opiera się na bloku metabolicznym w szlaku metabolizmu puryn. Ludzkie DNA zbudowane jest z nukleotydów, te zaś zbudowane są z puryn i pirymidyn. Synteza tych elementów opiera się o przemiany aminokwasów. Enzym fosforybozylotransferaza hipoksantynowo-guaninowa (HPRT) katalizuje natomiast przemianę guaniny (należącej do grupy puryn) oraz hipoksantyny do nukleotydów. Brak HPRT powoduje nagromadzenie w komórkach pirofosforanu fosforybozylu (PRPP) oraz zahamowanie syntezy nukleotydów szlakiem oszczędzającym zasady purynowe. W konsekwencji dochodzi do zwiększonej produkcji kwasu moczowego. 

Zespół Lescha-Nyhana – objawy 

• Pierwsze objawy choroby występują pomiędzy trzecim a szóstym miesiącem życia i polegają zwykle na pojawieniu się moczu zabarwionego na pomarańczowo, w którym występują kryształki kwasu moczowego. 
• Obserwuje się znaczne opóźnienie rozwoju dziecka. Dzieci obciążone tą chorobą znacznie później siadają, natomiast większość nigdy nie raczkuje ani nie chodzi. Początkowo można u nich stwierdzić hipotonię, która z czasem przeradza się we wzmożone napięcie mięśniowe. 
• Występują zaburzenia funkcji poznawczych i upośledzenie umysłowe. Chory ma problemy z pamięcią, a jego dojrzewanie jest znacznie opóźnione. Występują problemy ze skupieniem uwagi, rozpoznawaniem osób oraz przedmiotów. Duża część dzieci ma problemy z nauką mowy, a po opanowaniu tej czynności mówią niewyraźnie i powoli. 
• Zespół Lescha-Nyhana może objawiać się także dewiacją zachowań – chory ma tendencję do samookaleczania się oraz innych agresywnych aktów, takich jak uderzanie głową o przedmioty, używanie wulgarnego języka czy bicie innych osób. 
• Istnieje ryzyko rozwoju innych chorób, takich jak: dna moczanowa, kamica nerkowa, niewydolność nerek, brak wykształcenia jąder oraz anemia megaloblastyczna, występująca na skutek upośledzonego metabolizmu witaminy B12. 

Czy zespół Lescha-Nyhana można leczyć? 

Leczenie opiera się na zastosowaniu odpowiedniej diety z niską zawartością puryn, opartej na tych samych produktach, co dieta stosowana w dnie moczanowej. Należy unikać tłustych potraw i produktów smażonych. Dieta powinna być lekkostrawna, oparta o produkty gotowane czy też duszone. Posiłki należy spożywać w regularnych odstępach. Kluczowym elementem jest spożywanie dużej ilości płynów, jeżeli nie ma przeciwwskazań wynikających z współistnienia innych chorób. 

Farmakoterapia zespołu Lescha-Nyhana polega na stosowaniu allopurinolu, leku zmniejszającego stężenie kwasu moczowego we krwi. Allopurinol ogranicza uszkodzenie nerek w przebiegu omawianego zespołu. W leczeniu objawów neurologicznych stosuje się także inne leki, takie jak: 

• haloperidol, 
• karbidopa, 
• lewodopa, 
• diazepam, 
• baklofen. 

Niestety, zarówno dieta, jak i farmakoterapia nie pozwalają na wyleczenie i zahamowanie zaburzeń neurologicznych. Zespół Lescha-Nyhana to choroba źle rokująca. Chorzy przestrzegający zaleceń dietetycznych oraz stosujący allopurinol żyją zwykle około 30-40 lat. Śmierć następuje zwykle z powodu niewydolności nerek lub zapalenia płuc. Istotnym czynnikiem decydującym o długości życia chorego jest jak najszybsze zdiagnozowanie choroby.

Przeczytaj również:
Czym jest zespół Alporta?