Zespół pomijania stronnego – przyczyny, objawy, leczenie

Pomijanie stronne – przyczyny 

Zespół zaniedbywania połowiczego, nieuwaga połowicza lub neglekt, to kilka określeń zjawiska, jakim jest zespół pomijania stronnego. Jest ono nabytym zaburzeniem, które dotyka pacjentów po incydentach mózgowych, takich jak udar, wylew, choroby nowotworowe lub urazy czaszkowo-mózgowe. Pomijanie stronne jest wynikiem uszkodzenia struktur podkorowych i korowych mózgu. W zależności od obszaru, miejsca, a także trwałości uszkodzenia, objawy nieuwagi połowiczej mogą się znacznie różnić. Najogólniej tłumacząc, zespół pomijania stronnego polega na nieświadomości osobniczej i pozaosobniczej po stronie przeciwnej do uszkodzenia (jeśli została uszkodzona lewa półkula, pacjent nie dostrzega tego, co jest po prawej stronie).

Z wieloletnich obserwacji wynika, że pomijanie stronne występuje częściej w przypadku uszkodzenia prawej półkuli mózgu. Co więcej, objawy zaburzenia utrzymują się dłużej i są bardziej nasilone niż w przypadku uszkodzeń lewopółkulowych.

Pomijanie stronne – objawy  

Brak świadomości istnienia którejś ze stron objawia się nie tylko brakiem jej dostrzegania, ale także dotyczy świadomości niezauważonej przez mózg strony ciała (pacjent nie jest świadomy, że ma w ogóle prawą stronę ciała), co wiąże się również ze zmienionym zachowaniem, zarówno pod względem emocjonalnym, jak i działaniem czy planowaniem. 

Uszkodzenie prawej półkuli mózgu objawia się po lewej stronie ciała. Ciekawym jest, że w takich przypadkach u pacjenta nie występują zaburzenia intelektualne, ale obecne są ignorowanie, niedostrzeganie, zapominanie o wszystkim, co jest po lewej stronie, a więc nie tylko samego ciała, ale też bodźców z tej strony płynących (np. dźwięków, obrazów). Pacjent sprawia wrażenie, jakby lewa strona w ogóle nie istniała i neguje wszelkie informacje płynące z tej niezauważonej przez mózg strony. 

Zespół zaniedbywania połowiczego wiąże się z wieloma zaburzeniami, związanymi z zachowaniem, postrzeganiem, emocjami czy praksją. Istotnie również wpływa na proces komunikacji i porozumiewania się pacjenta z otoczeniem. Życie codzienne dla takiego pacjenta staje się bardzo frustrujące, bowiem zaniedbuje on nie tylko świat znajdujący się po jednej ze stron, ale też własne ciało (ma problemy z ubieraniem się, czesaniem, jedzeniem, czytaniem itp.). W kontaktach międzyludzkich nie zauważa osób stojących po negowanej stronie, co może przyczyniać się do pogorszenia stosunków z bliskimi.  

Klinicyści wyróżniają szereg symptomów mogących świadczyć o obecności zaniedbywania połowiczego. Należą do nich: 

• zaprzeczenie istnienia jednej ze strony ciała (przeciwnej do uszkodzonej półkuli mózgu) lub widocznie zmienione jej postrzeganie i odczuwanie; 
• ignorowanie jednej strony ciała podczas codziennych czynności, takich jak mycie, ubieranie, czesanie; 
• ignorowanie jednej ze stron przestrzeni pozaosobowej, np. spożywanie posiłku tylko z jednej strony talerza, czytanie tekstów znajdujących się tylko po jednej stronie, niedostrzeganie osób znajdujących się po zaburzonej stronie; 
• zaniedbywanie przestrzeni podczas kopiowania rysunków czy przepisywania tekstu; 
• brak zauważania kończyn po jednej stronie ciała i ich nieużywanie (akinezja jednostronna); 
• ustawianie głowy i ciała w kierunku uszkodzonej półkuli; 
• pomijanie bodźców dochodzących z ignorowanej strony ciała (nawet jeśli obie strony ciała są w tym samym momencie stymulowane); 
• wyraźne zmienione odczuwanie bodźców po stronie ignorowanej przez pacjenta (allestezja); 
• negowanie uszkodzeń neurologicznych (anozognozja), zobojętnienie wobec obecnych zaburzeń (anozodiaforia); 
• może pojawić się dezorientacja w czasie, labilność emocjonalna lub powielanie faktów. 

Jak wygląda diagnozowanie pomijania stronnego? 

Diagnoza pomijania stronnego musi zostać potwierdzona badaniami neuropsychologicznymi, które bazują na zadaniach behawioralnych (dzięki nim można ocenić codzienne funkcjonowanie pacjenta) i konwencjonalnych (zadania typu papier-ołówek).

Do zadań konwencjonalnych należą zadania typu: 

• wyszukiwanie liter lub określonych elementów (np. o konkretnym kształcie i rozmiarze) spośród zróżnicowanej grupy; 
• dzielenie linii na odcinki, przekreślanie linii; 
• kopiowanie rysunku lub figury geometrycznej znajdujących się po jednej stronie kartki, w pionie lub poziomie; 
• podział odcinków na równe części (3 odcinki tej samej długości, ale umiejscowione przy lewym i prawym brzegu kartki, a także centralnie); badanie to ma na celu określenie odchyleń od rzeczywistego środka wszystkich odcinków; 
• rysowanie – pacjent ma za zadanie narysować na czystej kartce np. tarczę zegara z cyframi i wskazówkami, człowieka, dom, motyla. 

Zadania behawioralne polegają na: 

• wybieraniu numeru telefonu na aparacie tarczowym – badanie to pozwala określić, które cyfry pacjent pomija (i z której strony); 
• odczytywaniu na głos menu – badanie to pozwala sprawdzić, czy pacjent czyta pełne wyrazy lub którą ich część omija; 
• przepisywaniu podanych zdań; 
• odczytywaniu godziny, ale też samodzielnym ustawianiu godziny (badanie to zawiera 3 próby – odczytywanie godziny z zegara cyfrowego, następnie z zegara analogowego, ustawienie wskazanej godziny na zegarze analogowym); 
• sortowaniu kart – rozpoznawaniu wskazanych przez badającego kart; 
• wędrowaniu palcem po mapie według wskazanej przez badającego trasy od punktu A do punktu B; 
• sortowaniu monet np. według wielkości lub nominału, nazywaniu wskazanych monet; 
• zadaniach arytmetycznych. 

Czy zespół pomijania stronnego można wyleczyć? 

Zaniedbywanie połowicze jest objawem uszkodzenia struktur mózgu, towarzyszy też różnym zaburzeniom naczyniowym. I chociaż powyższe objawy wyglądają poważnie, w większości przypadków zespół pomijania stronnego cofa się samoistnie (przy incydentach mózgowych bardzo szybko wprowadza się postępowanie terapeutyczne). Mogą zdarzyć się przypadki, w których postępowanie niwelujące objawy pomijania stronnego zostały wprowadzone zbyt późno lub w sposób nieprawidłowy. W takich przypadkach może dojść do utrwalenia objawów, co ma znaczny wpływ na rehabilitację pacjenta.

Terapia pacjenta z pomijaniem stronnym jest wieloetapowa i w dużej mierze bazuje na bodźcowaniu pacjenta z pomijanej przez niego strony, np. poprzez ustawianie ciała i głowy pacjenta w kierunku pomijanej strony, ćwiczeniach analizy wzrokowo-przestrzennej czy integracji percepcyjno-motorycznej. Wiele ćwiczeń rehabilitacyjnych jest podobnych do zadań wykorzystywanych w badaniach neuropsychologicznych, np. liczenie monet, rysowanie, przepisywanie, czytanie itd.  

Zespół pomijania stronnego z pewnością stanowi duże wyzwanie dla całego zespołu terapeutycznego, zwłaszcza z powodu dość dużej zmienności objawów i zaburzeń. Na szczęście w wielu przypadkach, w których rehabilitacja zostaje podjęta w krótkim czasie od chwili uszkodzenia mózgu, objawy pomijania stronnego ustępują.

Przeczytaj również:
Zespół zachodzącego słońca – czym jest to schorzenie?