Płaskostopie. Jakie ćwiczenia mogą pomóc?

Na czym polega płaskostopie? 

Płaskostopie jest bardzo popularną deformacją stopy. Występuje u ok. 16% mężczyzn i 18% kobiet. Płaskostopie spowodowane jest brakiem podparcia dla łuków stopy oraz niewydolnością ścięgien i więzadeł podeszwy. Przejawia się to jako obniżenie przyśrodkowej części łuku podłużnego stopy podczas jej obciążania. Tak osłabiona stopa ma zmniejszoną zdolność do przyjmowania obciążeń podczas chodzenia czy biegania. Może to zwiększać ryzyko urazów stopy, halluksów, zapaleń rozcięgna podeszwowego. Z powodu większego wysiłku całej nogi podczas chodzenia, może występować również ból kolana, biodra, czy odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Płaskostopie – rodzaje 

• Płaskostopie elastyczne – występuje w większości przypadków; łuki stopy wracają do uniesionej pozycji, kiedy nie chodzimy;
• płaskostopie sztywne – występuje w ok. 1% przypadków; łuki są trwale obniżone;
• płaskostopie poprzeczne – obejmuje obniżenie łuku podłużnego stopy;
• płaskostopie poprzeczne – obejmuje obniżenie łuku poprzecznego stopy; może przyczyniać się do rozwoju palucha koślawego lub bólu w tym obszarze. 

Rozwój stopy a płaskostopie 

Noworodki rodzą się zwykle z widocznym płaskostopiem elastycznym. W miejscu przyśrodkowej części łuku podłużnego stopy widoczna jest poduszeczka tłuszczowa. W ciągu pierwszych 10 lat życia, wraz z rozwojem całego układu mięśniowo-szkieletowego dochodzi do kształtowania się łuków stopy. Około 2. roku życia zaczyna się rozwijać łuk podłużny stopy, możliwy do zauważenia podczas siedzenia. Łuk ten może się obniżać podczas obciążania, co nadaje wygląd stopy płaskiej. W wieku ok. 10 lat płaskostopie powinno zaniknąć, jednak u niektórych osób utrzymuje się ono w wieku nastoletnim i dorosłym. Nie ma wystarczającej pewności czy płaskostopie, które obserwujemy u dziecka jest stanem fizjologicznym, czy też deformacją, która w przyszłości może prowadzić do dalszych dolegliwości.

Płaskostopie pozbawione objawów bólowych stanowi jeden z wariantów normalnej stopy. 

Płaskostopie – czynniki ryzyka 

• Zwiększona wiotkość stawów,  
• częste siadanie w literę „W” przez dzieci,  
• płeć męska, 
• otyłość.  

U dorosłych płaskostopie może rozwinąć się w wyniku procesów starzenia, urazów, źle dobranego obuwia lub w ciąży. Niestety nie ma jeszcze badań określających czynniki ryzyka rozwoju objawowego płaskostopia, czyli takiego, które będzie wymagać dalszego leczenia. 

Płaskostopie – objawy 

Poza widocznym obniżeniem łuku podłużnego w chodzie, płaskostopie może pozostawać całkowicie bezobjawowe. Popularne stwierdzenie, że płaska stopa powoduje ból i zmęczenie nie jest do końca prawdziwe. Badania przeprowadzone na żołnierzach armii izraelskiej i amerykańskiej wykazały, że płaskostopie nie zwiększa ryzyka urazów tej okolicy ani nie przyczynia się do występowania dolegliwości bólowych. Przeciwnie – może nawet zmniejszać ryzyko złamań zmęczeniowych. Jednak zdarzają się sytuacje, gdy płaskostopie powoduje ból, wówczas uznajemy je za stan patologiczny. W przypadku płaskostopia symptomatycznego ból odczuwamy w przyśrodkowej części tyłostopia wzdłuż ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego. Głęboki i podeszwowy ból może świadczyć o uszkodzeniu więzadła piętowo-łódkowego podeszwowego. W przypadku płaskostopia objawowego konieczne jest leczenie. 

Ćwiczenia na płaskostopie 

W profilaktyce i korekcji płaskostopia wykorzystuje się tzw. ćwiczenia krótkiej stopy (ang. short foot exercises, SFE). Polegają one na obciążaniu 3 punktów podparcia stopy w miejscach, gdzie fizjologicznie powinna dotykać podłoża. Ćwiczenia te wykonuje się na boso pod opieką fizjoterapeuty, który w każdej chwili może skorygować pozycję. Rozpoczynamy od pozycji siadu na krześle i przechodzimy do pozycji stojącej oraz stania na jednej nodze. Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni głębokich stopy, poprawa równowagi oraz przystosowanie mięśni do zmniejszającej się liczby punktów podparcia. 

Przykładowe ćwiczenia na płaskostopie:

• Pozycja wyjściowa: siedząca na brzegu krzesła (w miarę postępu stojąca). Pod punktami podparcia podłożone skrawki papieru/materiału. Fizjoterapeuta w trakcie ćwiczenia próbuje zabierać skrawki materiału spod stopy, a zadaniem ćwiczącego jest utrzymanie ich na miejscu. 
• Pozycja wyjściowa: siedząca na brzegu krzesła z paskami materiału pod punktami podparcia stopy. Plecy proste, w rękach piłka lekarska o ciężarze 1 kg. Ruch: wstawanie z krzesła bez przesunięcia pasków pod stopą i powrót do pozycji siedzącej.  
• Pozycja wyjściowa: stojąca, z umieszczoną małą twardą piłką między piętami. Ruch: wspięcie na palce i powrót do pozycji wyjściowej bez upuszczenia piłki. 

Wkładki na płaskostopie 

Stosowanie wkładek ortopedycznych na płaskostopie jest rozwiązaniem bardzo popularnym i często rekomendowanym przez lekarzy rodzinnych i ortopedów. Na ten moment brakuje jednak odpowiednich wytycznych i badań kontrolnych, na podstawie których wkładki te miałyby zostać dobrane. Obecnie zalecenia dotyczące dopasowania wkładek na płaskostopie są niespójne. Mogą obejmować analizę ruchu, posturografię, badania radiologiczne, czy obrazowanie w 3D w zależności od preferencji zlecającego.

Według badań korzystanie z wkładek ortopedycznych przez osoby dorosłe ma pozytywny wpływ na postawę ciała.

Noszenie wkładek podtrzymujących łuk stopy skraca fazę obciążania stopy podczas chodu. Wkładka działa amortyzująco na obciążenia obejmujące przyśrodkową część pięty podczas chodu pod górę, z górki oraz po płaskim terenie. Zapewnia też właściwe przetoczenie dużego palca podczas fazy odbicia w porównaniu z wkładką płaską. Ponadto noszenie wkładek zapewnia bardziej równomiernie rozłożony obszar kontaktu z podłożem na całej stopie. W związku z powyższym korzystanie z nich wydaje się być zasadne. 

Buty na płaskostopie – czym się różnią od tradycyjnych? 

Buty na płaskostopie, podobnie jak wkładki, ukształtowane są w sposób mający na celu podtrzymanie łuków stopy i korekcję ewentualnej koślawości pięty. Niegdyś były wykorzystywane w leczeniu wspomagającym u dzieci. Obecny stan wiedzy potwierdza brak skuteczności tego typu rozwiązań w przebiegu stopy płaskiej. Buty ortopedyczne na płaskostopie są nie tylko nieskuteczne, ale mogą również obniżać poziom samooceny u dzieci. Obecnie fizjoterapeuci pediatryczni zalecają noszenie przez dzieci maksymalnie elastycznego, nieuciskającego obuwia, które nie będzie przeszkadzać w prawidłowym rozwoju stopy.

Przeczytaj również:
Wdowi garb. Czym jest, jak go leczyć?