Nerwica natręctw. Te zachowania mogą o niej świadczyć!

Nerwica natręctw – na czym polega? 

Nerwica natręctw to dawna nazwa zaburzenia lękowego. Obecnie w klasyfikacjach medycznych widnieje jako “zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne” (OCD). Są to zaburzenia psychiczne występujące średnio u ok. 2-3% populacji. Mogą ujawniać się u kobiet i mężczyzn w każdym wieku.  

Charakterystyczne objawy OCD to obecność natrętnych myśli i uporczywych kompulsji. Pacjent odczuwa przymus wykonywania jakiejś czynności, towarzyszy mu stałe poczucie lęku i napięcia, które próbuje rozładować (nieskutecznie) za pomocą zachowań o charakterze kompulsji.  

Nerwica natręctw może znacznie utrudniać choremu życie. Jeśli zauważysz je u siebie lub bliskiej osoby, zgłoś się po pomoc do specjalisty. 

Nerwica natręctw – przyczyny

Za rozwój nerwicy natręctw odpowiadają nie tylko czynniki biologiczne, ale również psychospołeczne. 

Czynniki biologiczne, które zwiększające ryzyko rozwoju nerwicy natręctw, to: 

• uszkodzenia i zmiany w mózgu na skutek choroby, przebytej infekcji, bycia ofiarą wypadku (objawy nerwicy natręctw mogą pojawiać się u osób cierpiących na choroby neurologiczne, np. pląsawicy Huntingtona); 
• specyficzna praca mózgu – nadmierna aktywacja kory oczodołowo-czołowej (odpowiada ona za kontrolę emocjonalną, zachowania społeczne oraz motywację. U osób z uszkodzeniem tego obszaru mózgu mogą pojawić się problemy z kontrolą impulsów, napady złości, ale również apatia i obniżona empatia); 
• zaburzenia pracy układów – noradrenergicznego, dopaminergicznego i serotoninergicznego; 
• zaburzenia hormonalne – nieprawidłowy poziom hormonów wydzielanych przez podwzgórze-przysadkę, zawyżony poziom hormonu wzrostu, oksytocyny, somatostatyny, kortyzolu; 
• możliwy wpływ dziedziczenia predyspozycji do zaburzenia – mało jest jednak badań na ten temat, a wyniki nie są jednoznaczne; 
• przebycie w wieku dziecięcym infekcji (np. zakażenia paciorkowcem).

Czynniki psychospołeczne, które mogą wpłynąć na rozwój nerwicy natręctw: 

• pewne osobowościowe predyspozycje do stosowania sztywnych i nieadaptacyjnych mechanizmów obronnych (np. wysoki poziom neurotyzmu i lęku rozumianego jako cecha); 
• sytuacje wywołujące silny stres, napięcie i zmiany – np. narodziny dziecka, rozwód, zmiana szkoły; 
• zaburzone relacje i wzorce komunikacji w rodzinie, np. skłonność rodziców do nadmiernej kontroli, surowej dyscypliny lub nadmiernego dystansu emocjonalnego; 
• skłonność do brania na siebie odpowiedzialności, silne poczucie winy oraz nadmierny perfekcjonizm. 

Nerwica natręctw – objawy 

W rozpoznaniu nerwicy natręctw posłużymy się kryteriami diagnostycznymi ujętymi w klasyfikacji medycznej DSM-V: 

1. Obecność natrętnych myśli i zachowań o charakterze kompulsji.  
2. Osoba dotknięta zaburzeniem zdaje sobie sprawę, że natrętne myśli i zachowania o charakterze kompulsji są pozbawione sensu, ale nie jest w stanie się ich pozbyć. 
3. Objawy doświadczane przez osoby z nerwicą natręctw powodują silne cierpienie i zakłócają normalne funkcjonowanie (także ze względu na ich nasilenie i długotrwałość) we wszystkich obszarach życia. Są źródłem problemów zawodowych i szkolnych, utrudniają zawieranie i utrzymywanie bliskich relacji z innymi ludźmi. 
4. Jeśli pacjent cierpi na inne zaburzenia psychiczne, objawy kompulsji nie ograniczają się wyłącznie do treści typowych dla tych zaburzeń, np. obsesyjnym myślom na temat własnego ciała i jedzenia towarzyszy zachowanie kompulsywne, jakim jest prowokowanie wymiotów. Może wskazywać to na bulimię. 
5. Objawy zaburzenia nie powinny być wynikiem zażywania środków psychoaktywnych.  

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – rodzaje 

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne możemy podzielić na pewne rodzaje, w zależności od treści natrętnych myśli i kompulsji towarzyszących osobie cierpiącej na OCD. Chociaż wyróżnia się kilka charakterystycznych i stosunkowo częstych myśli i kompulsji, pamiętajmy, że każdy człowiek jest inny, a więc obsesje i kompulsje mogą być bardzo różne. 

Do najczęściej spotykanych rodzajów obsesyjnych myśli należą: 

Natrętne myśli dotyczące agresywnego zachowania 

Osobie z OCD może towarzyszyć silna obawa przed zrobieniem krzywdy komuś lub sobie (należy zaznaczyć, że przeważnie są to tylko i wyłącznie myśli i lęki, a nie czyny). Pacjent może sobie również wyobrażać sceny przemocy.  

Ponadto może obawiać się, że: 

• zachowa się lub powie coś nie na miejscu (np. coś krzywdzącego lub sprośnego), 
• straci kontrolę nad impulsami, 
• popełni przestępstwo (np. włamanie) lub będzie prowodyrem wypadku (np. samochodowego lub pożaru). 

Natrętne myśli dotyczące „brudu” – bycia „skażonym”

Pacjent z OCD: 

• odczuwa niepokój i silny wstręt spowodowany widokiem (lub natrętnymi myślami) płynów ustrojowych i wydzielin pochodzących z ciała (np. mocz, ślina, kał). Wszelkie lepkie i maziowate substancje budzą w nim lęk;  
• czuje napięcie i jest pochłonięty myślami na temat brudu, zarazków i bakterii; 
• obawia się o stan planety – jest przekonany o jej zanieczyszczeniu i zagrożeniu; 
• często myśli o sprzątaniu i środkach czystości; 
• boi się o własne zdrowie z powodu narażenia na choroby wywołane zarazkami i brudem. Obawia się też o zdrowie bliskich osób, które mogą rzekomo zarazić się od zakażonej osoby. 

Natrętne myśli związane ze sferą seksualności człowieka 

Osobie z OCD mogą towarzyszyć nie tylko myśli, ale również wyobrażenia o treści seksualnej (często perwersyjne, budzące niepokój). Mogą być one związane z tematami tabu lub wręcz aktywnością zakazaną (nielegalną), np. kazirodztwem czy pedofilią. 

Natrętne myśli związane z posiadaniem przedmiotów 

Pacjent ma nawracające myśli i potrzebę zbierania i gromadzenia przedmiotów, ich układania i organizowania. Jego myśli cały czas krążą wokół pożądanych przedmiotów i sposobów ich zdobycia.

Natrętne myśli o treści religijnej/spirytualnej 

Pacjent obawia się popełnienia grzechu i potępienia. Jego myśli skupione są na kwestiach związanych z moralnością, ludzką naturą i sensem życia.  

Natrętne myśli związane z perfekcjonizmem (np. związane z potrzebą porządkowania, symetrii i skrupulatności) 

U chorego mogą się pojawić się także obawy i nieracjonalne przekonania typu: “Ktoś z moich bliskich ulegnie wypadkowi, jeśli nie wykonam idealnie mojej porannej rutyny” lub “Gdy zaburzony zostanie porządek na mojej półce z książkami, to zachoruję”. U pacjenta pojawia się też silny niepokój i stres, które wynikają z myśli o braku symetrii czy bałaganie, np. myśl, że ktoś z domowników pod nieobecność osoby z OCD poprzestawia w domu przedmioty. 

Dodatkowo osobom z OCD mogą towarzyszyć następujące myśli i przekonania: 

• obawa przed zapomnieniem ważnych rzeczy, np. dat. Silna potrzeba, aby zawsze być o wszystkim dobrze poinformowanym. Lęk przed zapominaniem, brakiem wiedzy i kontroli; 
• lęk przed tzw. rozwiązaniem języka, byciem pociągniętym za język; 
• przesadna wiara w różnego rodzaju zabobony;  
• obawa o swój stan zdrowia, myśli hipochondryczne. 

W przebiegu OCD wyróżniamy także różnego rodzaju kompulsje, które pozostają w ścisłym związku z natrętnymi myślami (ich treścią), np. osoba, u której występują obsesyjne myśli dotyczące brudu, może przejawiać kompulsyjne zachowania pod postacią przesadnego dbania o higienę – pacjent wielokrotnie myje ręce, nosi rękawiczki, spędza czas wolny na sprzątaniu, kupuje duże ilości środków czystości itp. 

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne – przykłady 

Osoby cierpiące na OCD mogą przejawiać potrzebę: 

• układania, przeliczania, porządkowania; 
• sprawdzania np. czy wszystkie sprzęty w domu są wyłączone, czy drzwi zostały zamknięte, czy nie powiedziało się lub nie zrobiło czegoś nie tak; 
• posiadania sztywnego harmonogramu – rytuałów, czyli robienia rzeczy zawsze w określonym porządku; 
• gromadzenia przedmiotów i obawa przed ich utratą, przegapieniem okazji zdobycia danej rzeczy; 
• tworzenia różnego rodzaju rozpisek, list i planów. 

Nerwica natręctw u dzieci 

Nerwica natręctw może ujawnić się u osób w każdym wieku. Jeśli pierwsze objawy pojawią się już u dzieci lub dorastającej młodzieży, istnieje większe ryzyko pojawienia się ich u osoby dorosłej. 

Objawy OCD u dzieci i młodzieży najczęściej spowodowane są dziedziczeniem predyspozycji genetycznych do rozwoju tego zaburzenia. Pamiętajmy jednak, że małe dzieci (od ok. 3 do 7 r.ż.) mogą przejawiać tendencję do tworzenia rytuałów (dotykania bądź szeregowania i układania przedmiotów, dotyczące pewnych sfer funkcjonowania codziennego, np. spożywania posiłków, mycia się). Te rytualne zachowania nie powinny zwykle budzić naszego niepokoju, ponieważ są one naturalne dla dzieci w tym wieku, zapewniając im poczucie kontroli i bezpieczeństwa. Nie są to zatem zachowania kompulsyjne charakterystyczne dla OCD.  

Jeśli natomiast dziecko jest lękliwe i sprawia wrażenie bycia w ciągłym stanie napięcia, skarży się na natrętne myśli, a jego zachowanie (kompulsyjne) dezorganizuje życie całej rodziny i jest źródłem cierpienia, wówczas rodzic powinien zasięgnąć porady specjalisty. 

Nerwica natręctw – test 

Aby zdiagnozować nerwicę natręctw, lekarze używają kryteriów zawartych w klasyfikacjach medycznych. Podczas badań w populacji psychologowie stosują natomiast testy psychologiczne. Mają one oszacować obecność i stopień nasilenia objawów OCD. 

Do testów należą: 

• Y-BOSC (Yale Brown Obssesive-Compulsive Scale), który jest dostępny w Internecie w wersji anglojęzycznej. Istnieje także wersja dla dzieci; 
• MOCI (Maudsley Obsessional Compulsive Inventory);  
• CBOCI (Clark-Beck Obssesive-Compulsive Inventory); 
• Ustrukturyzowany Wywiad (Zaburzenia Obsesyjno-Kompulsyjnego). 

Nerwica natręctw – leczenie

W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych sprawdza się połączenie farmakoterapii i psychoterapii. Rodzaj psychoterapii jest dobrany indywidualnie do potrzeb pacjenta i często uzależniony od rodzaju treści myśli i kompulsji pacjenta. 

Przy wyborze leczenia specjalista bierze pod uwagę również: 

• wiek pacjenta,  
• świadomość własnego stanu zdrowia i funkcjonowania,  
• moment, w którym pojawiły się pierwsze objawy,  
• nasilenie objawów, 
• istnienie zaburzeń i chorób współwystępujących. 

Istnieje kilka elementów, które korzystnie wpływają na wynik leczenia i dają dobre rokowania na przyszłość.

Należą do nich: 

• posiadanie silnej sieci wsparcia społecznego (rodziny, przyjaciół, partnera lub partnerki), 
• stabilna sytuacja zawodowa (stałe zarobki, zadowolenie z pracy), 
• brak stałych objawów (pojawianie się ich w „rzutach” – epizodach), 
• istnienie konkretnego czynnika wywołującego objawy (można go rozpoznać i skupić się na jego wyeliminowaniu lub ograniczeniu). 

Niekorzystnie na proces leczenia wpływają natomiast: 

• występowanie zaburzeń i chorób współwystępujących z OCD, 
• wcześniejsze pobyty w szpitalu związane z pogorszeniem się zdrowia psychicznego pacjenta, 
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne mające wczesny początek (np. w wieku dziecięcym), 
• niechęć do skorzystania ze specjalistycznej pomocy, brak zaufania do personelu medycznego i akceptacji objawów,  
• stosowanie używek (np. alkoholu czy narkotyków).