Arachnofobia. Dlaczego boimy się pająków?

Arachnofobia – co to jest? 

Arachnofobia jest rodzajem fobii specyficznej. Według niektórych źródeł z fobiami specyficznymi zmaga się nawet ok. 20% populacji. 

Osoby cierpiące na fobię specyficzną odczuwają silny lęk przed określonymi: 

• sytuacjami (np. wystąpieniami publicznymi, prowadzeniem samochodu, wizytą u dentysty),  
• przedmiotami (np. igłami, nożami),  
• zwierzętami (np. arachnofobia, lęk przed myszami),  
• siłami przyrody (np. lęk przed burzą).  

Silny lęk prowadzi do tzw. zachowań unikowych. Za wszelką cenę chcemy uniknąć zetknięcia się z obiektem wywołującym lęk. Prowadzi to często do sytuacji, w których podejmujemy działania przynoszące nam szkodę, np. przestajemy chodzić do szkoły, ponieważ boimy się ustnych odpowiedzi i wygłaszania prezentacji.  

Zdajemy sobie sprawę, że nasz lęk jest nieproporcjonalny do zagrożenia. Nie wpływa to jednak na nasze odczucia ani zachowania, ponieważ lęk jest silniejszy. 

Arachnofobia – objawy 

Jeśli cierpisz na arachnofobię, objawy lęku, a nawet paniki mogą pojawić się nie tylko przy bezpośrednim kontakcie z pająkiem, lecz również, gdy podejrzewasz, że do takiego kontaktu może dojść (np. podczas zejścia do piwnicy). Lęk może wywołać nawet sam obraz pająka. 

Zetknięcie z pająkiem może spowodować: 

• reakcję ucieczki – lękowi może towarzyszyć atak paniki. Osoba w silnych emocjach podejmuje próbę natychmiastowej ucieczki, jak najdalej od pająka. 
• reakcję zamierania – oznacza bezruch, zamarcie, milczenie i niemożność wykonania ruchu. Silny lęk może paraliżować. 

Oprócz tego kontakt z pająkiem może wywołać: 

• przyspieszoną akcję serca i wzrost tętna, 
• poczucie skołowania i zawroty głowy, które mogą doprowadzić do utraty przytomności, 
• zwiększoną potliwość, 
• poczucie silnego napięcia – drażliwość i nerwowość, 
• dreszcze, 
• pobudzenie psychoruchowe objawiające się np. krążeniem po pokoju, wykonywaniem nerwowych ruchów rękoma itp.,  
• nudności, a niekiedy nawet wymioty, 
• problemy z zasypianiem, np. z obawy, że w nocy będą chodzić po nas pająki, 
• fałszywe wrażenie, że po naszym ciele chodzi pająk lub został on przez nas zjedzony i teraz porusza się w naszych organach, 
• koszmary senne dotyczące pająków, 
• problemy z utrzymaniem koncentracji na zadaniu,  
• życie w ciągłym stresie i napięciu ze względu na lęk dotyczący rzekomej obecności pająków w bliskim otoczeniu. 

Skąd się bierze arachnofobia? 

Przyczyny arachnofobii mogą być różne. Jednym z domniemanych źródeł rozwoju lęku przed pająkami jest adaptacyjny charakter tej fobii u naszych przodków. Oznacza to, że uciekali oni przed niektórymi gatunkami zwierząt ze względu na swoje bezpieczeństwo. Obecnie większość pająków nie stanowi dla nas zagrożenia, ale mechanizmy wykształcone przez człowieka na przestrzeni lat, skłaniające do lęku i ucieczki przed tymi stworzeniami, pozostały z nami do dziś. 

Według innej teorii lęk przed pająkami jest reakcją wyuczoną. Często bierze swój początek w dzieciństwie, gdy małe dziecko obserwuje, naśladuje i uczy się stosunku do pewnych rzeczy od swoich opiekunów. Gdy na widok pająka rodzic reaguje obrzydzeniem, lękiem i ucieczką, dziecko uczy się, że pająk jest czymś groźnym i złym. Należy się go bać i chronić się przed nim. Jeśli dziecko było straszone pająkami, również może pojawić się u niego lęk przed tymi zwierzętami (np. gdy opiekunowie straszyli dziecko: „jak nie zjesz obiadu, to przyjdzie wielki pająk i Cię zje”). 

Przyczyną arachnofobii może być też brak wiedzy i świadomości dziecka dotyczący realnego zagrożenia wynikającego z obecności pająka (np. dziecko obejrzało program przyrodniczy o groźnych dla człowieka jadowitych pająkach, ale nie wie, że nie występują one w Polsce). Dziecko może wówczas rozwinąć w sobie lęk przed pająkami, który ulega utrwaleniu i nie mija w dorosłości (mimo posiadania już rzetelnej wiedzy dotyczącej pająków). 

Negatywne doświadczenia, szczególnie we wczesnym dzieciństwie, także mogą powodować rozwój arachnofobii (np. dana osoba doświadczyła w dzieciństwie lub była świadkiem ukąszenia przez pająka i to doświadczenie przełożyło się na późniejszy lęk przed pająkami). 

Arachnofobia – jak ją leczyć? 

Jedną z podstawowych i najczęściej stosowanych metod leczenia fobii specyficznych, w tym arachnofobii, jest metoda ekspozycji. Jest ona elementem psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Polega na prezentowaniu pacjentowi w kontrolowanych warunkach bodźców wywołujących lęk. Pomocne mogą okazać się również techniki relaksacyjne oraz restrukturyzacja myślenia (zmiana postaw i przekonań dotyczących pająków i związanych z nimi sytuacji).  

Lekarze rzadko zalecają farmakoterapię pacjentom z arachnofobią. Jednak u osób, które doświadczają silnych ataków paniki, może być ona stosowana krótkoterminowo jako pomocnicza forma leczenia.