Azot. Jaką rolę pełni w organizmie?

Właściwości azotu 

Azot to jeden z najważniejszych pierwiastków chemicznych na Ziemi. Choć go nie widzimy ani nie czujemy, otacza nas na co dzień, stanowiąc aż około 78% powietrza atmosferycznego. Bez niego życie w znanej nam formie nie mogłoby istnieć.

Azot jest też częścią tzw. cyklu azotowego, czyli naturalnego obiegu pierwiastka w środowisku. Rośliny same nie potrafią pobierać azotu z powietrza, dlatego korzystają z jego związków, które powstają dzięki bakteriom glebowym. Te mikroorganizmy wiążą azot atmosferyczny, przekształcając go w formy dostępne dla roślin. Dzięki temu pierwiastek trafia dalej do zwierząt i ludzi wraz z pożywieniem.

Azot jest istotny dla funkcjonowania organizmu człowieka. Mimo że pobieramy go wraz z każdym oddechem w ogromnych ilościach, nie jesteśmy w stanie bezpośrednio go wykorzystać. Nasze ciało potrzebuje związków azotowych, które dostarczamy przede wszystkim z pożywieniem.

To właśnie azot jest niezbędnym składnikiem białek, a więc budulcem mięśni, enzymów, hormonów czy przeciwciał odpowiedzialnych za odporność. Bez niego nie mogłaby powstać żadna z komórek naszego ciała, ponieważ pierwiastek ten wchodzi również w skład kwasów nukleinowych (DNA i RNA), przechowujących i przekazujących informację genetyczną. Dzięki temu organizm może rosnąć, regenerować uszkodzone tkanki oraz zachować prawidłowe funkcje metaboliczne.

Azot w pośredni sposób wpływa także na poziom energii i sprawność umysłową, ponieważ uczestniczy w syntezie neuroprzekaźników, czyli związków chemicznych regulujących pracę mózgu i układu nerwowego.

Obecność azotu w diecie, pod postacią aminokwasów i białek, jest absolutnie niezbędna, by utrzymać zdrowie i dobrą kondycję całego organizmu.

Źródła azotu i jego tlenków – jak zwiększyć ilość tlenku azotu w organizmie?

Choć azot kojarzy się głównie z powietrzem, w naszym organizmie odgrywa ważną rolę także pod postacią tlenku azotu (NO). Jest to cząsteczka sygnałowa, która odpowiada m.in. za rozszerzanie naczyń krwionośnych, poprawę krążenia i regulację ciśnienia tętniczego. Produkcja NO w organizmie zachodzi naturalnie, ale możemy ją wspierać odpowiednią dietą.

Głównym źródłem związków azotowych w żywności są białka, czyli aminokwasy zawierające azot, które budują mięśnie, enzymy i hormony. Jednak jeśli chodzi o zwiększenie ilości tlenku azotu w organizmie, istotną rolę odgrywają azotany i azotyny obecne w produktach roślinnych.

Najwięcej znajdziemy ich w warzywach liściastych i korzeniowych, takich jak:

• buraki,
• szpinak,
• rukola,
• jarmuż,
• seler,
• sałata.

Spożycie tych produktów sprzyja zwiększonej produkcji NO, ponieważ azotany w organizmie ulegają przemianie właśnie do tlenku azotu.

Na wytwarzanie tlenku azotu wpływ mają także niektóre aminokwasy, przede wszystkim L-arginina i L-cytrulina. Arginina obecna jest m.in. w orzechach, pestkach dyni, soczewicy, ciecierzycy czy indyku. Z kolei cytrulina, której nazwa pochodzi od łacińskiego słowa citrullus (arbuz), występuje właśnie w arbuzie i innych owocach z rodziny dyniowatych (np. melon, ogórek, dynia). Te składniki wspierają naturalną syntezę NO w śródbłonku naczyń krwionośnych.

Dodatkowo na poziom tlenku azotu korzystnie wpływają antyoksydanty, takie jak witamina C i polifenole (obecne w owocach jagodowych, cytrusach, zielonej herbacie czy kakao). Chronią one cząsteczki NO przed zbyt szybkim rozpadem i wydłużają czas ich działania w organizmie.

W praktyce oznacza to, że chcąc poprawić produkcję tlenku azotu, warto włączyć do diety buraki (również w formie soku), zielone warzywa liściaste, cytrusy, orzechy i nasiona, a także dbać o ogólną różnorodność i bogactwo antyoksydantów w posiłkach. To prosty i naturalny sposób na wsparcie układu krążenia i poprawę ogólnej wydolności organizmu.

Objawy niedoboru i nadmiaru azotu w organizmie człowieka

Niedobór związków azotu wiąże się przede wszystkim z niewystarczającą podażą białka i aminokwasów w diecie.

Może prowadzić do:

• osłabienia organizmu,
• spadku masy mięśniowej,
• przewlekłego zmęczenia,
• pogorszenia koncentracji,
• wolniejszego gojenia się ran
• zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci i młodzieży.

Objawy często towarzyszą także osobom stosującym diety bardzo ubogie w białko lub w przebiegu chorób powodujących zaburzenia wchłaniania.

Z kolei nadmiar związków azotu, szczególnie w postaci azotanów i azotynów obecnych w niektórych produktach spożywczych (np. w przetworach mięsnych czy warzywach uprawianych z nadmiernym nawożeniem), może być szkodliwy. W organizmie azotyny mogą reagować z aminami, tworząc nitrozoaminy, które wykazują potencjał rakotwórczy. Nadmierne spożycie azotanów wiąże się również z ryzykiem methemoglobinemii, czyli zaburzenia transportu tlenu przez krew, objawiającego się sinicą, zawrotami głowy i osłabieniem. U dorosłych problem pojawia się głównie przy długotrwałym, wysokim narażeniu, natomiast szczególnie wrażliwe są niemowlęta, u których nadmiar związków azotu w diecie może powodować tzw. „blue baby syndrome”.