Bakteriofagi. Alternatywa dla antybiotyków?

Bakteriofagi – co to za wirusy? 

Bakteriofagi są wirusami bakteryjnymi, które występują w środowisku naturalnym. Chociaż wirusy zwykle zagrażają naszemu zdrowiu, bakteriofagi nie atakują komórek ssaków. Mogą one infekować jedynie komórki bakteryjne.  

Bakteriofagi występują tam, gdzie żyją bakterie, na których żerują. Pobraną próbkę materiału, który przypuszczalnie zawiera fagi, wysiewa się w laboratorium na płytkę z bakteriami. Po pewnym czasie można zauważyć na płytce „gołe” obszary, które są dowodem bójczego działania fagów na bakterie. Zawartość tych miejsc namnaża się potem na danych szczepach bakteryjnych. W ten sposób powstaje gotowy preparat fagowy do stosowania przeciwbakteryjnego.  

Terapia fagowa – w jakim celu się ją stosuje?  

Terapia fagowa nie jest nowym odkryciem. Bakteriofagom przypisywano potencjał leczniczy już na początku XX wieku. Ponieważ jednak antybiotykoterapia okazała się prostą i skuteczną metodą w walce z zakażeniami, naukowcy zaprzestali podejmowania dalszych prób terapii fagowej. W ostatnich latach, w związku z narastającym problemem oporności bakterii na antybiotyki, ponownie zaczęto się przyglądać bakteriofagom.  

Mikroorganizmy te stosuje się z dobrym efektem leczniczym w terapii nawracających zakażeń układu moczowego i przewlekłego zapalenia zatok. Rany pooparzeniowe zainfekowane lekoopornymi szczepami bakterii również poddaje się terapii fagowej. Pacjenci przyjmują bakteriofagi w postaci płynu do picia z uwagi na łatwe wchłanianie się z przewodu pokarmowego i ich obojętność w stosunku do naturalnej flory bakteryjnej jelit.  

Fagi mogą być tak wysoce wyspecjalizowane, że infekują tylko jeden konkretny szczep bakterii, co oznacza jeszcze węższą grupę niż pojedynczy gatunek. Dlatego pacjent zazwyczaj otrzymuje „koktajl” wielu gatunków fagów, aby pokryć różnorodne bakterie. 

Pomimo udowodnionego bezpieczeństwa i skuteczności leczenie z pomocą bakteriofagów w Polsce stosuje się jedynie w ramach terapii eksperymentalnej. Nie jest to standardowe postępowanie praktykowane w szpitalach.  

Bakteriofagi wykorzystujemy również w stomatologii ze względu na miejscowe działanie w obrębie endodontium.  

Poza medycyną znajdują zastosowanie lecznicze w terapii zwierząt i roślin. Służą też do odkażania żywności. Przykładem jest dodawanie do mięsa konkretnego preparatu fagowego, który niszczy groźne dla zdrowia bakterie Listeria.  

Terapia fagowa – jakie są jej zalety?  

Bakteriofagi wyróżniają się przede wszystkim wysoką skutecznością. Przy zakażeniach Enterococcus, S. aureus, P. aeruginosa, E. coli oraz Klebsiella pneumoniae wynosi ona blisko 85%. Dodatkowo badania na zwierzętach wykazały, że jedna dawka faga ma większe działanie bakteriobójcze niż kilka dawek różnych antybiotyków. Odpowiada za to ich unikatowa cecha namnażania się podczas trwania infekcji. Ma to tym większe znaczenie, jeśli zakażenie toczy się w słabo ukrwionych tkankach. 

Ponadto terapia fagowa jest bezpieczna dla pacjenta, ponieważ nie powoduje efektów ubocznych. Można ją stosować u dzieci, a nawet u noworodków.  

Co ważne, fagi działają przeciwzapalnie. Dzięki temu pacjent może szybciej wrócić do zdrowia. 

Terapia fagowa – jakie są jej wady?  

Mimo wielu zalet terapia fagowa ma kilka wad. Jedna z nich dotyczy możliwości przeniesienia genów bakteryjnych, co może doprowadzić do powstania nowych groźnych toksyn i szczepów bakterii.  

Ograniczeniem terapii fagowej jest jej wrażliwość na nasz układ odpornościowy nastawiony na niszczenie wszystkiego, czego nie rozpoznaje jako swoje. Fagi mogą zatem zostać zniszczone, zanim dotrą do celu, jakim jest bakteria. Dlatego też nie stosuje się ich w leczeniu infekcji ogólnoustrojowych.  

Wysoka specyficzność fagów do danej bakterii wiąże się z koniecznością dokładnego zbadania w laboratorium szczepu wywołującego infekcję oraz dobranie właściwego faga. Ten problem omija się właśnie poprzez stosowanie „koktajlu” fagowego, który niszczy szersze spektrum bakterii. 

Bakteriofagi nie atakują komórek zwierzęcych, ale zabijają szkodliwe bakterie. Wydają się zatem idealnym rozwiązaniem w leczeniu zakażeń. Mimo to terapię fagową stosuje się wciąż jako leczenie eksperymentalne z wieloma ograniczeniami.

Przeczytaj również:
Jak stosować antybiotyk? Poznaj najczęstsze błędy w antybiotykoterapii?