Cholesterol – fakty i mity. Wszystko, co musisz wiedzieć!

Czym jest cholesterol? 

Cholesterol jest związkiem tłuszczowym wytwarzanym w organizmie człowieka przede wszystkim w wątrobie i jelicie. Odgrywa niezwykle ważną rolę w produkcji kwasów żółciowych (niezbędnych do trawienia tłuszczów), hormonów steroidowych (m.in. testosteronu, estradiolu, progesteronu, kortyzolu, aldosteronu) oraz witaminy D3 powstającej w skórze w wyniku ekspozycji na światło słoneczne. Cholesterol jest również składnikiem wszystkich błon komórkowych ludzkiego organizmu. Ponadto jest ważny dla właściwego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, gdyż wchodzi w skład otoczki mielinowej neuronów i uczestniczy w przekazywaniu sygnałów nerwowych między komórkami. 

Cholesterol – najciekawsze fakty 

Nie wszystkie frakcje cholesterolu mają negatywny wpływ na zdrowie.  

Oprócz złego cholesterolu (LDL) najczęściej wyróżnia się również dobry cholesterol (HDL). Ten drugi odpowiada za transport cholesterolu z tkanek obwodowych do wątroby, gdzie jest metabolizowany. Duże stężenie dobrego cholesterolu obniża ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, dlatego tak ważne jest, aby jego poziom we krwi był na odpowiednio wysokim poziomie. 

Normy prawidłowego poziomu cholesterolu nie są jednakowe dla wszystkich.  

Docelowe wartości poszczególnych frakcji cholesterolu we krwi mogą się istotnie różnić w zależności od płci oraz ryzyka sercowo-naczyniowego. W szczególności dotyczy to cholesterolu frakcji LDL i nie-HDL, których zalecane normy w dużym stopniu są zależne od stopnia ryzyka pojawienia się chorób układu krążenia. Im większe jest to ryzyko, tym niższa powinna być docelowa wartość cholesterolu LDL i nie-HDL we krwi. Z kolei normy prawidłowego poziomu cholesterolu HDL są wyższe u kobiet niż u mężczyzn. 

Cholesterol nie jest niezbędnym składnikiem diety.  

Cholesterol jest związkiem tłuszczowym naturalnie wytwarzanym w organizmie człowieka, głównie w wątrobie i jelicie w ilości około 1 g na dzień. Z tego powodu nie występuje zapotrzebowanie na cholesterol pokarmowy i nie ma konieczności dostarczania go codziennie wraz z pożywieniem. W rzeczywistości jest to praktycznie niemożliwe w diecie mieszanej, gdyż cholesterol zawsze towarzyszy tłuszczom pochodzenia zwierzęcego, nawet niskotłuszczowym produktom mlecznym. 

Unikanie w diecie pokarmów zawierających w swoim składzie dużą ilość cholesterolu w celu zmniejszenia poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi nie jest najważniejsze.  

Kluczowym założeniem diety obniżającej poziom cholesterolu jest ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych do maksymalnie 7% całodobowej wartości kalorycznej oraz zwiększenie spożycia:  

• różnokolorowych świeżych warzyw i owoców,  
• gruboziarnistych produktów zbożowych,  
• nasion roślin strączkowych,  
• jogurtu naturalnego,  
• niesolonych i niesłodzonych orzechów,  
• nasion i pestek, 
• ryb, 
• olejów roślinnych (za wyjątkiem kokosowego, palmowego i shea).  

Niezwykle ważne jest zastąpienie w diecie tłuszczów zwierzęcych tłuszczami pochodzenia roślinnego (np. zamiana smalcu na oliwę z oliwek z pierwszego tłoczenia). Poza tym zwraca się również uwagę na zmniejszenie spożycia smażonego, czerwonego mięsa oraz żywności wysokoprzetworzonej obfitującej w cukry proste, oczyszczoną mąkę pszenną, tłuszcze nasycone, izomery trans kwasów tłuszczowych i sól. 

Spożywanie pokarmów bogatych w cholesterol najczęściej zwiększa poziom wszystkich frakcji cholesterolu we krwi.  

Żywność zawierająca dużą ilość cholesterolu zwykle jest również zasobna w tłuszcze nasycone, które zwiększają stężenie cholesterolu w surowicy krwi. Przykładem takiej żywności są m.in. smalec, masło, śmietana, parówki, kiełbasa.  

Wysoki poziom cholesterolu we krwi zwykle nie daje żadnych objawów.

Nieprawidłowe stężenie cholesterolu w surowicy krwi zwykle nie daje żadnych objawów. Dlatego tak ważne jest regularne badanie poziomu cholesterolu we krwi, przynajmniej co 5 lat.  

Cholesterol – mity 

Nie ma potrzeby badać cholesterolu aż do momentu osiągnięcia średniego wieku.  

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca jednorazową kontrolę poziomu cholesterolu u dzieci w wieku od 9 do 11 lat i ponownie u młodych osób w wieku od 17 do 21 lat, gdy nie ma innych czynników ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz wczesnego występowania choroby serca w najbliższej rodzinie. Po ukończeniu 20. roku życia sugeruje się wykonywać badania poziomu wszystkich frakcji cholesterolu we krwi co 4-6 lat, gdy ryzyko sercowo-naczyniowe jest niskie. 

Tylko osoby z nadwagą i otyłością mają podwyższony poziom cholesterolu we krwi.  

Osoby z nadwagą i otyłością mają rzeczywiście wyższe prawdopodobieństwo wystąpienia nieprawidłowego stężenia cholesterolu we krwi, natomiast szczupła budowa ciała nie stanowi w tym przypadku czynnika protekcyjnego. Niezależnie od masy ciała, diety i poziomu aktywności fizycznej należy regularnie kontrolować poziom cholesterolu. 

Wysokie stężenie cholesterolu dotyczy wyłącznie mężczyzn.  

Choć miażdżyca zwykle występuje później u kobiet niż u mężczyzn, to jednak choroby serca są główną przyczyną zgonów także wśród kobiet. Przedwczesna menopauza (poniżej 40. roku życia), ciąża, karmienie piersią, otyłość i zaburzenia hormonalne mogą w szczególności istotnie wpływać na stężenie cholesterolu we krwi u kobiet. 

Poziom cholesterolu jest odzwierciedleniem wyłącznie sposobu odżywiania i poziomu aktywności fizycznej. 

Nie są to jedyne czynniki. Do pozostałych zalicza się predyspozycje genetyczne, czynne i bierne palenie papierosów, nadużywanie alkoholu oraz nadmierną masę ciała. Mimo wszystko bardzo ważne jest, aby przestrzegać diety zdrowej dla serca i podejmować aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności w celu zmniejszenia ryzyka zawału serca oraz udaru mózgu. 

Przyjmowanie leków obniżających cholesterol oznacza, że nie trzeba już dbać o dietę.  

Najskuteczniejszym sposobem, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się chorób układu sercowo-naczyniowego jest jednoczesna dbałość o prowadzenie zdrowego trybu życia. Oprócz przyjmowania leków obniżających stężenie cholesterolu we krwi zaleca się przestrzeganie zrównoważonej diety w oparciu o ogólne zasady zdrowego odżywiania i podejmowanie aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności przez co najmniej 150 minut tygodniowo. Należy również pamiętać o zaprzestaniu palenia tytoniu i ograniczeniu spożycia napojów alkoholowych. 

Dzieci nie muszą martwić się o poziom cholesterolu we krwi.  

Dzieci mogą mieć również podwyższone stężenie cholesterolu. Dotyczy to zwłaszcza dziedziczenia wysokiego poziomu cholesterolu od jednego lub obojga rodziców, co fachowo określa się jako hipercholesterolemię rodzinną. Te dzieci są w grupie wysokiego ryzyka wystąpienia przedwczesnego zawału serca oraz udaru mózgu.  

Przeczytaj również:
Cholesterol – jakie są normy wiekowe dla dorosłych i dzieci?