Cholesterol LDL – jak obniżyć podwyższony „zły cholesterol”?

Cholesterol LDL – czym jest? 

Cholesterol LDL (ang. low-density lipoprotein, czyli lipoproteiny o niskiej gęstości) zbudowane są z dwóch części: białkowej oraz lipidowej i stanowią jedną z frakcji lipoprotein osocza krwi.  W takiej postaci cholesterol jest transportowany we krwi głównie z wątroby, a także mięśni, nerek i kory nadnerczy do tkanek. Powstaje w wyniku przemiany wytwarzanych przez wątrobę cząsteczek VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości) do cząsteczek IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości) i ostatecznie do cząsteczek LDL.

Wysoki poziom cholesterolu LDL przyczynia się do odkładania cząsteczek cholesterolu w ścianach tętnic, co stanowi jedną z głównych przyczyn tworzenia się blaszki miażdżycowej (szczególnie w początkowej fazie). Stąd jest on potocznie nazywany „złym” cholesterolem.

Cholesterol LDL – czynniki ryzyka. Kto jest najbardziej narażony?  

Pewne czynniki predysponują do hipercholesterolemii (podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i LDL) i stanowią przede wszystkim przyczynę hipercholesterolemii wtórnej.

Są to: 

• niektóre choroby: cukrzyca, nadciśnienie, niewydolność nerek, niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, choroby wątroby związane z cholestazą; 
• otyłość (BMI powyżej 30), w tym otyłość brzuszna (u mężczyzn powyżej 94 cm, u kobiet powyżej 80 cm); 
• „niezdrowa dieta” – obfitująca w duże ilości tłuszczów nasyconych i trans, węglowodanów oraz przetworzonej żywności; 
• palenie tytoniu; 
• siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej; 
• długotrwałe stosowanie niektórych leków: glikokortykosteroidów, progestagenów, leków stosowanych w leczeniu zakażenia wirusem HIV, niektórych leków moczopędnych, niektórych beta-blokerów. 

Gdy przyczyną podwyższonego poziomu cholesterolu jest defekt jednego genu (np. hipercholesterolemia rodzinna) lub wielu genów, mówi się o hipercholesterolemii pierwotnej. Często czynnikiem indukującym ujawnienie się hipercholesterolemii wielogenowej jest niewłaściwa dieta. 

Objawy wysokiego złego cholesterolu – jakie mogą być? 

Wysoki poziom cholesterolu, w tym cholesterolu LDL „nie boli” i przebiega bezobjawowo. Czasami w wyniku nadmiernego gromadzenia się cholesterolu w tkankach mogą tworzyć się guzki (żółtaki płaskie powiek, ścięgna Achillesa, guzowate, wyniosłe skórne oraz rąbek starczy rogówki). Najczęściej pierwsze objawy wynikają z powikłań tego stanu w postaci nieodwracalnych zmian lub zagrażających życiu incydentów sercowo-naczyniowych (choroba niedokrwienna serca, miażdżyca tętnic szyjnych lub tętnic kończyn dolnych). Stąd tak istotna jest profilaktyka i regularne badanie (szczególnie w grupach ryzyka). 

Pewne niespecyficzne objawy to pierwszy sygnał zmian spowodowanych zbyt wysokim poziomem cholesterolu, a często już zmian miażdżycowych i niedokrwienia. Może to być dotkliwy ból w nogach lub dyskomfort, a dodatkowo pojawić się mogą skurcze łydek, szczególnie w nocy w trakcie snu. Często też w przypadku problemów z cholesterolem nogi są blade, co wynika z ich złego ukrwienia. Błyszcząca i naciągnięta skóra stóp to kolejny z niepokojących sygnałów. Charakterystycznym objawem choroby niedokrwiennej serca jest ból w klatce piersiowej, w okolicy za mostkiem, odczuwany jako piekący i rozrywający, który bardzo często promieniuje do ramion, szyi, żuchwy czy nadbrzusza. Najczęściej pojawia się w trakcie wysiłku fizycznego (często już niewielkiego), a także w trakcie posiłku, w stresowych sytuacjach a nawet pod wpływem zimnego powietrza.  

Kiedy należy zbadać krew pod kątem cholesterolu LDL? 

Oznaczenie cholesterolu LDL oraz całego profilu lipidowego powinno być wykonywane przy ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego. Rośnie ono wprost proporcjonalnie ze wzrostem poziomu LDL, stąd tak istotne jest oznaczenie tego parametru w profilaktyce zaburzeń związanych z dyslipidemią.  

Odpowiednio wczesna diagnostyka i wykrycie nieprawidłowości w poziomie LDL i cholesterolu całkowitego, umożliwia wprowadzenie modyfikacji stylu życia, na tyle wcześnie zanim nie wystąpią nieodwracalne powikłania.  

Regularne badania powinno wykonywać się po 40. roku życia u mężczyzn i w okresie okołomenopauzalnym u kobiet (po ok. 50. roku życia). Jeśli wyniki są prawidłowe, badanie to należy powtarzać nie rzadziej niż co 3-5 lat. Badanie powinno być wykonywane systematycznie a także wcześniej i częściej (zazwyczaj zgodnie z zaleceniem lekarza, przynajmniej raz w roku) u osób z występującym czynnikiem ryzyka.

Czynniki te to: 

• cukrzyca, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• otyłość, 
• niewydolność nerek, 
• niedoczynność tarczycy, 
• obciążenie genetyczne (niewłaściwy poziom LDL w rodzinie oraz choroby sercowo-naczyniowe), 
• niewłaściwy styl życia (nieprawidłowa dieta z dużą ilością węglowodanów, tłuszczów i przetworzonej żywności, brak aktywności fizycznej i przewlekły stres).  

Cholesterol – badanie. Jak wygląda? 

Aby uzyskać całkowity obraz lipidowy oraz określić ryzyko sercowo-naczyniowe zalecane jest oznaczenie lipidogramu (cholesterol całkowity, LDL, HDL, nie-HDL oraz trójglicerydów). Badanie wykonuje się z krwi pobranej z żyły łokciowej, rano, na czczo (najlepiej między godziną 7.00 a 10.00). Przed badaniem można napić się jedynie niewielkiej ilości wody (nie herbaty, kawy, napojów gazowanych czy soków). Ostatni posiłek powinien być spożyty 10-12 godzin przed badaniem i jest to wystarczający czas, który nie przyczyni się do zafałszowania wyników. Posiłek nie powinien zawierać pokarmów o dużej zawartości tłuszczów a 2-3 dni przed badaniem zalecane jest niespożywanie alkoholu.  

Przed badaniem należy unikać intensywnego wysiłku fizycznego i w miarę możliwości wyeliminować czynniki stresujące. Bezpośrednio przed badaniem wskazany jest 15-minutowy odpoczynek. Należy także zrezygnować z badania podczas infekcji. Pewne leki wpływają na poziom cholesterolu, przez co wyniki mogą być zafałszowane. O zażyciu leków, suplementów czy ziół warto też poinformować osobą pobierającą próbkę, bo mogą one wpłynąć na wyniki badania.  

Interpretacja wyników cholesterolu LDL 

Interpretując wyniki, należy wziąć pod uwagę zarówno choroby współistniejące, jak i parametry osobiste, takie jak płeć, wiek oraz ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.  Podwyższone stężenie frakcji LDL może wskazywać na ryzyko występowania chorób sercowo-naczyniowych. Natomiast niski poziom cholesterolu LDL nie jest zazwyczaj powodem do niepokoju i nie musi być monitorowany. Czasami występuje on u osób z dziedzicznym niedoborem lipoprotein lub przy marskości wątroby, nadczynności tarczycy, infekcjach lub stanach zapalnych. 

Normy cholesterolu LDL w surowicy – jakie są?  

Według wytycznych normy cholesterolu LDL ustalone są na podstawie przynależności do określonej grupy ryzyka sercowo-naczyniowego i wynoszą: 

• dla niskiego ryzyka sercowo-naczyniowego: <116 mg/dl 
• dla umiarkowanego ryzyka-sercowo naczyniowego: <100 mg/dl 
• dla wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego: <70 mg/dl 
• dla bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego: <55 mg/dl 
• dla osób z chorobą niedokrwienną serca z drugim zdarzeniem sercowo-naczyniowym w ciągu 2 lat: <40 mg/dl.

Wysoki LDL – czy wpływa na powstanie chorób? 

Wyniki przekraczające powyższe normy dla odpowiednich grup zwiększają ryzyko wystąpienia epizodów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu, często będących przyczyną śmierci lub trwałego kalectwa.

Wysokie stężenie LDL i cholesterolu całkowitego w osoczu krwi przyczyniają się do odkładania nadmiaru cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych i miażdżycy.

W konsekwencji dochodzi do zmniejszenia światła w tętnicach oraz zaburzonego przepływu krwi, na skutek czego dochodzi do niedokrwienia organizmu, a w „sprzyjających” warunkach (np. gwałtowny, nagły stres) do pęknięcia blaszki miażdżycowej i stanów zagrażających życiu (np. udar mózgu, zawał mięśnia sercowego). 

Wysoki cholesterol – leczenie. Jaki ma przebieg? 

Przy nieprawidłowych wynikach cholesterolu, niezależnie od przynależności do grupy ryzyka, przede wszystkim należy wprowadzić modyfikację stylu życia. Po indywidualnej interpretacji, lekarz podejmuje decyzję o wdrożeniu leczenia farmakologicznego. Przy nieprawidłowych wynikach lipidogramu przede wszystkim należy zmodyfikować dietę oraz zwiększyć aktywność fizyczną. Wprowadzenie leków regulujących profil lipidowy zalecane jest w momencie, jeśli przez okres maksymalnie 6 miesięcy wdrożona zmiana stylu życia nie przynosi oczekiwanych efektów. Bardzo często zastosowanie leków regulujących poziom cholesterolu LDL jest wskazane w przypadku występowania któregoś z czynników ryzyka miażdżycy (są to m.in. cukrzyca, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze) a także chorób, które są następstwem miażdżycy naczyń: choroba wieńcowa, zawał serca, udar.   

Farmakoterapię rozpoczyna się od zastosowania statyn (lowastatyna, atorwastatyna, simwastatyna, rosuwastatyna) lub fibratów (fenofibrat, gemfibrozil, ciprofibrat, bezafibrat). Działanie statyn polega na obniżeniu poziomu cholesterolu, dodatkowo mogą one powodować wzrost poziomu HDL oraz umiarkowane zmniejszenie poziomu trójglicerydów. Są to leki z reguły dobrze tolerowane a działania uboczne występują rzadko. Skutek ich działania jest zauważalny po kilku tygodniach i nie należy ich odstawiać. Fibraty to leki, których działanie jest wielokierunkowe, jednak przede wszystkim stosuje się je w zaburzeniach lipidowych z niskim poziomem HDL i wysokim poziomem trójglicerydów.  

Jeśli stosowanie statyn nie przynosi rezultatów, stosuje się farmakoterapię żywicami jonowymiennymi (kolestypol, cholestyramina, kolesewelam) lub ezetymib. Żywice jonowymienne poprzez wiązanie się z kwasami żółciowymi, które zawierają cholesterol, zwiększają ich wydalanie, przez co obniżają poziom LDL. Ezetymib zmniejsza wchłaniania cholesterolu w jelitach, przez co w znacznym stopniu obniża poziom LDL. 

Jak skutecznie obniżyć cholesterol LDL? 

Poza obciążeniem genetycznym oraz wpływem niektórych chorób na wzrost frakcji LDL oraz cholesterolu całkowitego, na które nie mamy wpływu, istnieją pewne czynniki, których zmiana może korzystnie modyfikować stężenie poszczególnych frakcji cholesterolu. Należy więc zadbać o właściwe nawyki żywieniowe oraz prawidłową wagę (właściwy wskaźniki BMI), systematyczne ćwiczenia fizyczne oraz ograniczyć takie negatywne czynniki, jak stres oraz palenie papierosów. 

Mimo, że cholesterol w organizmie wytwarzany jest w wyniku wewnętrznej syntezy a z pokarmem jest dostarczany w  mniejszej ilości, to nasz sposób odżywiania ma ogromny wpływ na tą biosyntezę. Dieta jest więc niezwykle ważnym czynnikiem regulującym poziom cholesterolu oraz zawartość poszczególnych frakcji lipoprotein. U osób z nadwagą lub otyłością obserwuje się podwyższony poziom cholesterolu. To także zalecenie do wykonywania regularnych badań profilu lipidowego. Z tego powodu tak istotna jest redukcja wagi, osiągnięcie parametru BMI w zakresie 18,5-24,9 oraz zapobieganie otyłości brzusznej. Prawidłowa dieta to nie tylko zmniejszenie kaloryczności posiłków. Powinna opierać się na prawidłowej ilości oraz dobrej jakości makroskładników. Tłuszczy nie należy wykluczać, ale nie powinny one przekraczać 25-30%. Przede wszystkim należy ograniczyć spożywanie tych nasyconych, które występują w żywności pochodzenia zwierzęcego na rzecz jedno- i wielonienasyconych.  

Wskazane jest wyeliminowanie przetworzonej żywności (np. margaryny, słodycze, przetworzone mięso, żywność typu fast food itp.), zawierające izomery trans kwasów tłuszczowych, która przyczynia się do zaburzeń poziomu cholesterolu. Przede wszystkim przygotowywana żywność powinna być duszona, pieczona lub gotowana.  Najlepiej wprowadzić „zdrową zasadę”, aby każdy posiłek zawierał warzywa lub owoce.  Niektóre związki chemiczne (występujące przede wszystkim w warzywach i owocach) oraz witaminy także regulują poziom cholesterolu.

Są to:   

• Witamina C – ma właściwości przeciwutleniające, chroni ściany tętnic, zapobiegając odkładaniu się na nich cholesterolu, przez co zmniejsza ryzyko tworzenia się blaszki miażdżycowej; 
• Witamina E – ma właściwości angioprotekcyjne, wzmacnia ściany naczyń krwionośnych oraz zapobiega tworzeniu się skrzepów; 
• Karotenoidy – są to naturalne związki chemiczne, które wykazują działanie antyoksydacyjne, przyczyniając się do hamowania procesów utleniania lipidów; 
• Polifenole – są to związki chemiczne, które występują w roślinach. Wykazują właściwości antyoksydacyjne, czyli biorące udział w eliminowaniu wolnych rodników. 

Na rynku aptecznym istnieją także preparaty wspomagające obniżenie cholesterolu, które zawierają: fitosterole, monakolinę K, kwasy omega oraz jedne z nowszych – bergamotę i jej frakcję polifenoli.  

Aktywność fizyczna to kolejny niezwykle istotny element wpływający zarówno na poziom LDL, jak i cholesterolu całkowitego. Siedzący tryb życia wpływa zarówno na wysoki poziom „złego” cholesterolu oraz przyczynia się do zwiększenia ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Systematyczny, umiarkowany wysiłek fizyczny stanowi naturalną metodę regulującą pracę układu krążenia oraz wpływa na ogólną sprawność fizyczną.

Palenie papierosów to także czynnik, który poza wieloma innymi negatywnymi właściwościami, przyczynia się do zaburzenia gospodarki lipidowej. Dlatego jednym z zaleceń jest zaprzestanie palenia tytoniu. Długotrwały, nadmierny stres także wpływa negatywnie na profil lipidowy a dodatkowo może doprowadzić do pęknięcia blaszki miażdżycowej. Warto więc ograniczyć jego źródła oraz nauczyć się metod radzenia sobie z nim.  

W oparciu o wyniki uzyskiwane w badaniach, zarówno tych naukowych, jak i populacyjnych, pewne jest, że zaburzony poziom cholesterolu całkowitego oraz lipoprotein, w tym przede wszystkim frakcji LDL, stanowi decydujący czynnik występowania miażdżycy oraz chorób sercowo-naczyniowych, co w konsekwencji stanowi przyczynę zawałów serca i udarów mózgu. To także najczęstszy powód śmiertelności w Polsce i Europie. Ponad połowa Polaków ma zaburzenia lipidowe, stąd zalecana jest regularna i wczesna diagnostyka, która umożliwia wdrożenie odpowiedniej profilaktyki zapobiegającej powstawaniu nieodwracalnych zmian i rozwojowi chorób układu krążenia. 

Przeczytaj również:
Cholesterol całkowity – co to jest? Badanie, wyniki, normy i interpretacja