Choroba popromienna. Czy jest uleczalna? 

Czym jest choroba popromienna? 

Choroba popromienna wynika z nadmiernej ekspozycji organizmu na promienie jonizujące, które przyczyniają się do obumierania komórek. Jest to ciężka choroba, która zagraża życiu. Śmiertelność zależy od przyjętej dawki promieniowania, którą wyrażamy w Grey’ach (Gy).  

Najłagodniejsze, lecz nadal szkodliwe postacie choroby popromiennej mogą wystąpić już przy 0,3 (Gy), natomiast ekspozycja na promieniowanie o wartości 10 Gy prowadzi niemal zawsze do śmierci.

W zależności od czasu ekspozycji chorobę popromienną możemy podzielić na: 

• przewlekłą – najczęściej jest związana z terapią nowotworową lub przedłużoną diagnostyką; do źródeł takiego promieniowania wykorzystywanych w medycynie zaliczamy zdjęcia rentgenowskie (RTG), tomografię komputerową, a także radioterapię w nowotworach; 
• ostrą – występuje, gdy w krótkim czasie jesteśmy narażeni na bardzo duże ilości promieniowania; najczęściej wiąże się z wybuchami bomby atomowej lub katastrofami w elektrowniach jądrowych (np. katastrofa w elektrowni jądrowej w Czarnobylu czy Fukushimie). 

Ostra choroba popromienna – objawy 

W ostrej chorobie popromiennej (ARS) występuje wiele różnych objawów. Dotyczą one różnych narządów. Ich nasilenie zależy głównie od dawki promieniowania przyjętej przez osobę poszkodowaną. 

Wyróżniamy trzy postacie ARS: 

• hematologiczną – pełnoobjawowa postać hematologiczna występuje przy promieniowaniu 0,7-10 Gy; im wyższa dawka, tym większe ryzyko śmierci; promieniowanie jonizujące prowadzi do zniszczenia szpiku kostnego, co z kolei może powodować krwotoki oraz ciężkie, zagrażające życiu infekcje; 
• jelitową – pełnoobjawowa postać występuje przy dawkach rzędu 10 Gy, choć łagodne objawy mogą wystąpić już przy 6 Gy; w przypadku tej postaci przeżywalność jest znikoma; promieniowanie prowadzi do zniszczenia komórek przewodu pokarmowego, co z kolei przyczynia się do ciężkiego odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i w zestawieniu z uszkodzeniem szpiku kostnego do infekcji; 
• mózgową/naczyniową – ta postać występuje przy promieniowaniu rzędu 50 Gy, choć niektóre objawy mogą wystąpić już przy 20 Gy; pojawia się stan zapalny w obrębie naczyń i tkanek mózgu, który powoduje m.in. ciężki obrzęk mózgu; przy tej postaci dochodzi do śmierci w ciągu 3 dni. 

Objawy związane z napromieniowaniem nie występują zaraz po ekspozycji. Nie pojawiają się one jednocześnie. Do rozwinięcia się kolejnych objawów choroby popromiennej dochodzi z czasem.  

Przebieg samej choroby możemy podzielić na kilka etapów: 

1. etap prodromalny (zwiastujący lub nieswoisty) – w trakcie tego etapu osoba, która przyjęła dużą dawkę promieniowania, doświadcza nudności i wymiotów, czasami pojawia się biegunka; ten etap może trwać do kilku dni; 
2. faza utajona – dochodzi do poprawy stanu zdrowia, co jest subiektywnym odczuciem pacjenta; ten etap może trwać od 1 do 6 tygodni; 
3. etap manifestacji choroby – objawy różnią się w zależności od postaci choroby – od gorączki i wycieńczenia w postaci hematologicznej, przez nasiloną biegunkę, odwodnienie, gorączkę i zaburzenia elektrolitowe w postaci jelitowej, po wodnistą biegunkę, drgawki i śpiączkę w postaci mózgowej; 
4. wyzdrowienie lub śmierć. 

Większość pacjentów, u których nie zaobserwujemy procesu zdrowienia, umiera w ciągu kilku miesięcy. Największe szanse na przeżycie mają osoby z hematologiczną postacią choroby, co wynika m.in. z mniejszej dawki promieniowania. Proces zdrowienia trwa od kilku tygodni do dwóch lat. 

Choroba popromienna – leczenie 

Leczenie choroby popromiennej musi odbywać się w warunkach szpitalnych. Powinno być prowadzone przez zespół lekarzy, w skład którego wchodzą hematolodzy i eksperci z dziedziny radioterapii. 

Po ekspozycji na promieniowanie jonizujące konieczne jest przeprowadzenie dekontaminacji (zdjęcie noszonych ubrań i dokładne umycie ciała). Bardzo ważne są też dokładna dokumentacja występujących objawów i regularne wykonywanie morfologii krwi. 

Wstępna pomoc w dużej mierze opiera się na: 

• leczeniu objawowym,  
• wyrównywaniu poziomu elektrolitów,  
• leczeniu oparzeń, 
• w niektórych przypadkach zastosowaniu jodku potasu, aby zapobiegać rozwinięciu się raka tarczycy.  

Ważna jest także skuteczna terapia bólu. 

Dodatkowo trzeba zapobiegać i leczyć potencjalne infekcje oraz stymulować wzrost komórek szpiku kostnego przy użyciu specjalistycznych leków. W niektórych przypadkach wykonuje się również przeszczep szpiku kostnego lub transfuzję płytek krwi. 

Pamiętajmy, że wydarzenia prowadzące do wystąpienia u pacjenta choroby popromiennej mogą wiązać się z traumą. W takich sytuacjach ważne jest zapewnienie choremu wsparcia psychologicznego lub psychiatrycznego. 

Choroba popromienna a odczyn popromienny 

Odczyn popromienny to działanie niepożądane radioterapii, którą stosuje się w leczeniu niektórych nowotworów. Charakter zmian i objawów różni się w zależności od miejsca i czasu ekspozycji na promienie jonizujące. Naświetlane są nie tylko chore tkanki, ale także zdrowe. Rozpad tych komórek prowadzi do pojawienia się objawów. 

Przeczytaj również:
Radioterapia – jakie skutki uboczne wywołuje?