Oponiak. Czy ten guz mózgu jest uleczalny?

Oponiak mózgu – co to jest? 

Oponiak to nowotwór opon mózgowo-rdzeniowych, czyli ochronnych błon, które wyścielają czaszkę i kanał kręgowy od wewnątrz.  

Oponiak jest najczęstszym łagodnym nowotworem mózgu u dorosłych. Stanowi ponad jedną trzecią wszystkich pierwotnych guzów w mózgu.

Jest to zmiana, która może się pojawić w każdym miejscu na zewnętrznej powierzchni mózgu. Dwa razy częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem. Najwięcej zachorowań ma miejsce między 40. a 60. rokiem życia.  

Oponiaki mogą być:  

• łagodne – ta grupa to zdecydowana większość oponiaków; 
• atypowe (około 5% wszystkich oponiaków) – rosną znacznie szybciej niż łagodne i częściej nawracają po leczeniu chirurgicznym; z tego względu mogą wymagać dodatkowego leczenia; 
• złośliwe (anaplastyczne) – bardzo rzadkie (1-3% wszystkich oponiaków), jednak o niezwykle agresywnym przebiegu choroby, co wiąże się z dużo gorszym rokowaniem. 

Oponiak mózgu – czynniki ryzyka 

• Uraz głowy – szczególnie przy przerwaniu ciągłości opon mózgowych, 
• promieniowanie jonizujące – oponiaki są wtedy częściej mnogie i bardziej agresywne, 
• zespoły genetyczne – wśród nich najczęstsza jest nerwiakowłókniakowatość typu 2, 
• otyłość, 
• hormonalna terapia zastępcza (estrogen i progesteron).  

Badacze analizowali również możliwy związek telefonów komórkowych z nowotworami mózgu, w tym z oponiakami. Jednak nie wykazali między nimi zależności przyczynowo-skutkowej. 

Oponiak – objawy 

Gdy oponiak rośnie, uciska mózg. Może jednak nie dawać żadnych objawów, dlatego guzy te są często przypadkowo odkrywane w badaniach obrazowych głowy. Oponiaki złośliwe częściej dają o sobie znać niż guzy łagodne.  

W zależności od lokalizacji nowotwór może powodować różne objawy.  

Do najczęstszych zaliczamy:  

• ból głowy – niezwiązany typowo z żadną lokalizacją zmiany, jednak występuje najczęściej ze wszystkich symptomów, 
• napady padaczkowe, 
• osłabienie siły mięśniowej lub zaburzenia czucia po jednej stronie ciała – to objaw najczęstszy w grupie chorych w podeszłym wieku. 

Ponadto mogą wystąpić m.in.: 

• zmiany zachowania (oponiak w okolicy czołowej), 
• pogorszenie widzenia aż do utraty wzroku (oponiak w pobliżu skrzyżowania nerwów wzrokowych), 
• porażenia obu nóg lub rąk i nóg (oponiak rdzenia kręgowego). 

Oponiak – diagnoza 

Przy podejrzeniu nowotworu lekarz przeprowadza wywiad chorobowy i kieruje na dokładne badanie neurologiczne. Następnym krokiem diagnostycznym jest skierowanie na badanie obrazowe głowy. Oponiaki dają dość typowy obraz w badaniu tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego, dlatego jest to istotny punkt prowadzący do postawienia diagnozy.  

Jeśli lekarz ma wątpliwości, konieczne może być wykonanie biopsji zmiany i jej dokładnej oceny pod mikroskopem.  

Oponiak mózgu – jak szybko rośnie? 

Z reguły oponiaki rosną wolno. Guzy, które nie dają żadnych objawów, powiększają się średnio o 2-4 mm na rok, a jedna trzecia guzów nie rośnie wcale. Niekiedy jednak, szczególnie oponiaki złośliwe, rosną agresywnie i szybko.  

Zarówno oponiaki łagodne, jak i złośliwe, mogą też zmniejszyć się, a nawet zniknąć. Największe szanse na „samoistne wyleczenie” mają oponiaki wykryte przypadkowo.  

Mechanizmy, które mogą tłumaczyć zniknięcie oponiaka, to m.in.: 

• aktywność układu odpornościowego prowadząca do obumierania komórek nowotworu, 
• krwawienie i inne procesy zachodzące wewnątrz samego guza, 
• odstawienie przyjmowanych hormonów. 

Oponiak – leczenie 

Sposób leczenia jest dobierany indywidualnie, aby dać jak największe szanse na wyleczenie przy możliwie niskim ryzyku wystąpienia powikłań i zapewnieniu dobrej jakości życia.  

Przy wyborze metody leczenia pod uwagę bierze się przede wszystkim: wiek pacjenta i jego inne obciążenia chorobowe, objawy, lokalizację, wielkość i stopień złośliwości guza. 

Obserwacja 

Podejście wyczekujące jest podejmowane, gdy oponiak został wykryty przypadkowo, nie daje przykrych objawów i jest mały (o średnicy 3 cm lub mniej). Zaleca się wówczas regularne monitorowanie zmiany w badaniach rezonansu magnetycznego (MRI) głowy. 

Leczenie chirurgiczne 

Jeśli oponiak powoduje objawy lub jest duży, najpewniejszą metodą terapii jest operacja. Leczenie chirurgiczne w większości przypadków zapewnia całkowite wyleczenie. Jednak u niektórych pacjentów doszczętne wycięcie oponiaka czy nawet próba operacji wiąże się z dużym ryzykiem uszkodzenia ważnych dla jakości życia struktur. Z tego powodu niekiedy przeprowadzenie operacji okazuje się być niemożliwe.  

Radioterapia 

Jest to pierwsza linia terapii, gdy oponiak nie może zostać usunięty operacyjnie. Pooperacyjną radioterapię zaleca się również po niecałkowitym usunięciu łagodnego guza lub jako kolejny punkt terapii u chorych na oponiaki złośliwe.  

Farmakoterapia 

Leki mają za zadanie złagodzić objawy choroby. Przykładem mogą być kortykosteroidy zmniejszające obrzęk wokół guza czy leki przeciwpadaczkowe zapobiegające napadom.  

Z powodu niewielu skutecznych możliwości leczniczych dla oponiaków złośliwych, naukowcy szukają nowych rozwiązań terapeutycznych w chemioterapii, hormonoterapii i immunoterapii. Dotychczas jednak nie są znane bezpieczne i skuteczne środki, które mogłyby być stosowane w standardowym postępowaniu. 

Oponiak – rokowanie i śmiertelność 

U większości chorych oponiak nie wiąże się ze strukturami mózgu, dzięki czemu może być łatwo usunięty. Ryzyko wznowy oponiaka jest większe, jeśli zmiana nacieka mózg.  

Oponiaki mogą mieć trzy różne stopnie złośliwości. Klasyfikacja WHO grupuje nowotwory w zależności od ich agresywności. Im wyższy stopień złośliwości, tym gorsze rokowanie i większe ryzyko wznowy. W przypadku oponiaków łagodnych przeżywalność wynosi 10 lat od momentu diagnozy (statystycznie w ok. 85% przypadków). Przy rozpoznaniu guza wysoce złośliwego śmiertelność jest bardzo wysoka pomimo stosowania różnych form terapii.  

Szanse na wyleczenie są zależne od: 

• wielkości oponiaka, 
• lokalizacji guza,  
• dostępności chirurgicznej i możliwości wykonania zabiegu, 
• stopnia złośliwości oponiaka ocenianej pod mikroskopem. 

Przeczytaj również:
Zespół rakowiaka. Czy jest uleczalny?