Drętwienie rąk i stóp? To może być polineuropatia

Układ nerwowy można podzielić na dwie części. Pierwsza to ośrodkowy układ nerwowy (OUN), czyli mózg i rdzeń kręgowy. Nerwy, które pozwalają nam na odbieranie bodźców z otaczającego świata oraz przekazywanie sygnałów do poszczególnych narządów to obwodowy układ nerwowy. Główne elementy budujące nerwy w naszym ciele to aksony (włókna nerwowe) i otaczająca je osłonka mielinowa. Jeżeli któraś z tych części zostanie uszkodzona, rozwijają się neuropatie. 

Polineuropatia – co to jest?

W przebiegu polineuropatii mamy do czynienia z uszkodzeniem wielu nerwów obwodowych. Zwykle dzieje się to symetrycznie, a zmiany są bardziej nasilone w najdalej położonych częściach ciała – stopach i dłoniach. 

W zależności od tego, które włókna są zajęte, możemy mówić o różnych rodzajach polineuropatii. Gdy uszkodzenie dotyczy włókien ruchowych, mamy do czynienia z polineuropatią ruchową. Zajęcie włókien czuciowych leży u podstaw polineuropatii czuciowej. Neuropatia dotycząca włókien autonomicznych, czyli odpowiedzialnych za unerwienie narządów wewnętrznych, takich jak serce, żołądek czy jelita, to polineuropatia autonomiczna. Najczęściej możemy się spotkać jednak z mieszaną polineuropatią, czyli uszkodzeniem różnych typów włókien nerwowych. 

Wiele chorób, nie tylko neurologicznych, może leżeć u podstaw polineuropatii. Nie jest to rzadkie schorzenie. Szacuje się, że może dotykać nawet 8% osób. 

Polineuropatia – przyczyny 

Najważniejsze przyczyny polineuropatii to: 

• zespół Guillaina-Barrégo rozwijający się zwykle po infekcji górnych dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego, 
• przewlekła zapalna polineuropatia demielinizacyjna (CIDP), 
• cukrzyca, 
• choroby nerek, 
• niedoczynność tarczycy, 
• alkohol, 
• niedobory witamin, głównie z grupy B, 
• toczeń rumieniowaty układowy (SLE) i zespół Sjögrena,
• zapalenia naczyń, np. guzkowe zapalenie tętnic i ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, 
• zakażenia – HIV, borelioza, półpasiec, 
• choroby nowotworowe – szpiczak mnogi, chłoniak, rak płuca, żołądka czy piersi, 
• działanie niepożądane wielu leków, zwłaszcza stosowanych w leczeniu onkologicznym, np. winkrystyny, 
• zatrucie arsenem, ołowiem, rtęcią, 
• choroby genetyczne, np. choroba Charcota, Mariego i Tootha. 

Cukrzyca, przewlekła choroba nerek i nadużywanie alkoholu to podstawowe przyczyny polineuropatii u dorosłych. U dzieci u podstaw tego schorzenia leżą choroby genetyczne i zaburzenia neurologiczne. 

Polineuropatia – objawy 

Uszkodzenie włókien czuciowych może powodować: 

• parestezje (drętwienia, mrowienia), 
• osłabienie czucia lub całkowity jego brak, 
• nadwrażliwość na dotyk,  
• ból spowodowany dotykiem, 
• ból neuropatyczny (opisywany jako palenie czy pieczenie). 

Objawy te zazwyczaj dotyczą stóp i dłoni. Z tego powodu są nazywane „skarpetkami i rękawiczkami”. 

Przy zajęciu włókien ruchowych występują: 

• osłabienie siły mięśni (niedowład), 
• całkowity brak możliwości wykonania ruchu jakimś mięśniem lub grupą mięśni (porażenie), 
• zanik mięśni, który można zaobserwować jako zeszczuplenie kończyny, 
• trudności z samodzielnym poruszaniem się, 
• niezgrabne ruchy, 
• skurcze mięśni. 

Objawy, jakie mogą pojawić się, gdy neuropatia dotknie włókien autonomicznych, to: 

• zawroty głowy, 
• zbyt duży spadek ciśnienia tętniczego krwi po gwałtownej zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą (hipotonia ortostatyczna), 
• zaburzenia rytmu serca, 
• biegunki lub zaparcia, 
• nudności i wymioty związane z nieprawidłową pracą mięśni żołądka, 
• wypadanie włosów, 
• intensywne pocenie się lub brak potu, 
• trudności z funkcjami seksualnymi, np. impotencja u mężczyzn czy suchość pochwy u kobiet, 
• nieopróżnianie do końca pęcherza podczas oddawania moczu, czego skutkiem może być większe ryzyko zakażenia układu moczowego. 

Niektóre objawy, np. osłabienie siły mięśniowej w obrębie nóg czy rąk, zwłaszcza gdy pojawią się nagle, mogą wskazywać na udar mózgu. W tym przypadku jak najszybciej wezwij pomoc medyczną. 

Polineuropatia – diagnoza 

Co zrobić, gdy zauważysz u siebie oznaki polineuropatii, np. drętwienia, mrowienia czy uporczywe piekące bóle? Pierwszy krok to wizyta u lekarza pierwszego kontaktu (POZ, lekarz rodzinny). Jeśli wysunie on podejrzenie tej choroby, najpewniej skieruje Cię do neurologa. 

Lekarz zapyta Cię nie tylko o obecne objawy, ich czas trwania czy nasilenie. Istotne są również wszelkie informacje, które mogą być pomocne w odnalezieniu przyczyny polineuropatii, np. choroby współistniejące, przyjmowane leki, nadużywanie alkoholu, przebyte w ostatnim czasie infekcje czy zatrucia.   

Następnie lekarz zbada Twoją siłę mięśniową, czucie i odruchy neurologiczne, np. poprzez uderzenie młoteczkiem neurologicznym tuż pod kolanem. 

Kolejny krok w diagnostyce to zwykle badania elektrofizjologiczne, czyli elektroneurografia (ENG) i elektromiografia (EMG). Zwykle dają one odpowiedź na pytanie, które typy włókien są bardziej dotknięte chorobą – ruchowe czy czuciowe. 
Podczas elektroneurografii (ENG) do skóry przykłada się specjalne elektrody – jedną (pobudzającą) w okolicę nerwu, a drugą (odbiorczą) na mięsień przez niego unerwiany lub nad badanym nerwem. Następnie pierwsza elektroda pobudza nerw, który przewodzi impulsy dalej, dzięki czemu na specjalnym ekranie lekarz może je ocenić. Elektromiografię (EMG) stosuje się głównie w celu oceny pracy mięśni. Po umieszczeniu tzw. elektrody igłowej w badanym mięśniu lekarz przeprowadza badanie kolejno w spoczynku, a następnie podczas wysiłku (skurczu).  

Czasami, szczególnie przy podejrzeniu przewlekłej zapalnej polineuropatii demielinizacyjnej (CIDP), wykonuje się nakłucie lędźwiowe z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego na badania. Typowo stwierdza się w nim duże stężenie białka. 

W celu ustalenia przyczyn polineuropatii lekarz decyduje zwykle o wykonaniu różnych badań laboratoryjnych.  

Niektóre z nich to: 

• morfologia krwi obwodowej, 
• odczyn Biernackiego (OB) i CRP, 
• poziom witaminy B12, 
• glukoza, 
• enzymy wątrobowe, 
• parametry nerkowe, np. kreatynina, 
• hormony tarczycy, 
• przeciwciała charakterystyczne dla chorób tkanki łącznej, np. czynnik reumatoidalny, 
• badania w kierunki zakażeń (np. HIV, wirusowego zapalenia wątroby czy boreliozy). 

U każdego pacjenta powinno się również wykonać RTG klatki piersiowej (rentgen), a w przypadku podejrzenia dziedzicznych przyczyn polineuropatii, można przeprowadzić badania genetyczne. 

Niestety nawet po dokładnych badaniach u niektórych pacjentów przyczyna polineuropatii pozostaje nieznana.  

Polineuropatia – leczenie 

Najlepszym rozwiązaniem w przypadku polineuropatii jest leczenie przyczynowe.  

W tym celu przy chorobach zapalnych stosuje się np. sterydy i inne leki immunosupresyjne oraz immunoglobuliny. Czasem może okazać się konieczne przeprowadzenie plazmaferezy, czyli specjalnego zabiegu usuwającego z osocza krwi białek odpowiedzialnych za rozwój choroby.  

Jeśli polineuropatia rozwinęła się jako skutek uboczny zastosowanego leku, ważne jest, aby w miarę możliwości i po konsultacji z lekarzem prowadzącym, odstawić ten preparat. W przypadku niedoborów niezbędna jest suplementacja witamin z grupy B.

Niezwykle istotna jest również odpowiednia terapia choroby, która leży u podstaw polineuropatii, np. cukrzycy. 

Jeśli leczenie przyczynowe nie jest możliwe, pozostaje nam łagodzenie objawów. 

Polineuropatia – leki 

W walce z uporczywym bólem pomagają:  

• niektóre leki przeciwdepresyjne, np. duloksetyna, 
• leki przeciwpadaczkowe – gabapentyna, pregabalina i karbamazepina,  
• preparaty przeciwbólowe na receptę, np. tramadol. 

Tradycyjne leki przeciwbólowe dostępne bez recepty zwykle nie są skuteczne na ból występujący przy polineuropatii. 

Polineuropatia – zioła i preparaty bez recepty 

Jako dodatek do leczenia, np. w polineuropatii cukrzycowej, zastosowanie znalazły preparaty ziołowe zawierające olej z wiesiołka, kwas α-liponowy i witaminy z grupy B. Na ból mogą pomóc też maści i plastry z kapsaicyną naturalnie występującą w papryczkach chili oraz medyczna marihuana. 

Pamiętaj, że zioła i suplementy mogą wpływać na działanie przyjmowanych leków. Ich stosowanie skonsultuj z lekarzem. 

Polineuropatia – fizjoterapia i styl życia 

W leczeniu objawowym polineuropatii duże znaczenie ma odpowiednio dobrana fizjoterapia, a szczególnie: 

• klasyczne masaże, 
• masaż wirowy (hydromasaż), 
• ćwiczenia wzmacniające mięśnie, 
• terapia z powierzchniami o różnej strukturze. 

Czasami stosuje się ortezy, których zadaniem jest stabilizacja stawów. 

Pamiętaj, że ważnym elementem walki z polineuropatią jest zmiana stylu życia. Unikaj spożywania alkoholu, zażywaj leki zgodnie ze wskazówkami lekarza i wykonuj ćwiczenia zalecone przez fizjoterapeutę.  

Jeżeli polineuropatia pojawiła się u Ciebie jako powikłanie cukrzycy, zmień swoją dietę. Polecane są głównie posiłki o niskim indeksie glikemicznym (IG), po zjedzeniu których nie dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu glukozy. Zwróć też uwagę na obuwie, które nosisz. Warto wybrać nieuciskające buty z miękką wkładką i bawełniane skarpetki.  

W każdym przypadku pomocna może być również codzienna dawka spacerów w umiarkowanym tempie. 

Czy polineuropatia jest uleczalna? 

W wielu przypadkach polineuropatia jest przewlekłą chorobą, której nie można całkowicie wyleczyć. Leczenie skupia się jedynie na łagodzeniu objawów i niedopuszczaniu do postępu choroby. 

Jednak objawy niektórych polineuropatii, szczególnie polekowych czy w przebiegu zespołu Guillaina-Barrégo, po odpowiednio zastosowanym leczeniu mogą całkowicie ustąpić. 

Przeczytaj również:
Drętwienie rąk. O czym może świadczyć?