Endometrioza. Jakie są jej objawy?

Endometrioza – przyczyny 

Endometrioza to przewlekła choroba ginekologiczna, która polega na nieprawidłowym rozroście komórek endometrium poza jamą macicy. Jest powiązana z cyklami owulacji, menstruacji i zmianami hormonów, głównie estrogenów.  

Pomimo licznych badań nadal nie ustalono, dlaczego endometrium rozrasta się w innych miejscach niż jama macicy. Obecnie wskazuje się na kilka teorii przyczyn powstawania endometriozy: 

• wsteczna menstruacja – sugeruje, że podczas krwawienia menstruacyjnego niektóre komórki złuszczającego się endometrium cofają się do jajowodów, a stamtąd przenikają do jamy miednicy;  
• teoria indukcji – tkanka endometrium jest rozprowadzana z macicy do innych obszarów ciała poprzez system krwionośny i limfatyczny; 
• teoria metaplazji – zakłada, że komórki otrzewnej mają możliwość przekształcania się w komórki endometrium poza jamą macicy; 
• teoria implantacji – przemieszczenie komórek endometrium poza jamę macicy podczas zabiegu chirurgicznego, np. cięcia cesarskiego, operacji macicy.  

Pojawienie się endometriozy jest związane z pewnymi czynnikami ryzyka. Choroba może pojawić się pod wpływem czynników genetycznych, epigenetycznych i środowiskowych. Najistotniejszymi czynnikami są uwarunkowania genetyczne. Kobiety z historią endometriozy w rodzinie mają nawet 15 razy większe prawdopodobieństwo zachorowania. Kobiety z chorobami o podłożu immunologicznym np. reumatoidalnym zapaleniem stawów, chorobą Hashimoto, także mają wyższe ryzyko endometriozy.  

Na częstotliwość występowania endometriozy mogą wpływać również: 

• krótkie cykle menstruacyjne, 
• obfite krwawienie menstruacyjne, 
• wczesne rozpoczęcie miesiączkowania, 
• upośledzony odpływ krwi menstruacyjnej z macicy, 
• zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Rodzaje endometriozy 

Endometrioza może mieć różne objawy, które mogą zmieniać się w czasie. Wyróżniamy trzy rodzaje endometriozy, które charakteryzują się różnym przebiegiem choroby. 

Endometrioza otrzewnowa – najczęściej występujący rodzaj endometriozy. Zmiany chorobowe lokalizują się na powierzchni otrzewnej i mogą przybierać różne zabarwienie. 

Endometrioza jajnikowa – w tym typie tworzą się torbiele endometrialne wypełnione ciemnym, zabarwionym krwią płynem. Od tej barwy są nazywane torbielami czekoladowymi. Torbiele tworzą przewlekły stan zapalny, co może prowadzić do blokady i niedrożności jajowodu, jednego z głównych czynników niepłodności.  

Endometrioza głęboka – wcześniej znana jako endometrioza głęboko naciekająca. Zmiany pojawiają się poza otrzewną, mogą pojawić się na narządach miednicy mniejszej, np. odbytnicy, moczowodach, pęcherzu moczowym. Rzadziej pojawia się podtyp pozamiedniczny, gdzie zmiany lokalizują się w jamie klatki piersiowej czy bliźnie pooperacyjnej (np. po cięciu cesarskim). W endometriozie głębokiej zmiany często są guzkowate i zwłókniałe. Mogą wywoływać objawy, które są mniej specyficzne np. wzdęcia, bóle brzucha, pleców, ból w klatce piersiowej, zmęczenie, duszność.  

Endometrioza – objawy

Trudności w rozpoznaniu choroby są związane z jej niejednoznacznymi objawami. Zdarza się, że kobiety, które nigdy nie narzekały na bolesne miesiączki, mają zaawansowaną postać choroby, natomiast kobiety, które podczas okresu niemalże mdlały z bólu, są zupełnie zdrowe. Z tego powodu endometrioza jest często diagnozowana przypadkowo, np. podczas leczenia operacyjnego innych schorzeń. Pamiętajmy, że wnikliwe obserwowanie swojego organizmu oraz wizyta u dobrego specjalisty na pewno poskutkują postawieniem trafnej diagnozy.

Na endometriozę mogą wskazywać poniższe objawy:

• bolesne i obfite miesiączki,
• problemy z zajściem w ciążę,
• odczuwanie bólu podczas kontaktów intymnych,
• bolesne oddawanie moczu oraz bolesna defekacja,
• ból w okolicy krzyżowej kręgosłupa,
• krótkotrwałe i przewlekłe bóle brzucha z niewiadomych przyczyn,
• wzdęcia i biegunki,
• krwawienie z odbytu lub dróg moczowych,
• obecność zmian, np. torbieli w obrębie układu rozrodczego.

Endometrioza a trądzik 

Endometrioza – diagnostyka

Aby postawić właściwą diagnozę, ginekolog powinien zebrać od pacjentki szczegółowy wywiad lekarski i wykonać USG przezpochwowe oraz przez powłoki brzuszne. W niektórych przypadkach konieczna może być laparoskopia – uznana przez Zespół Ekspertów Towarzystwa Ginekologicznego za najlepsze narzędzie diagnostyczne i lecznicze. Pomaga ona określić stadium choroby, zlokalizować ogniska zapalne i usunąć ewentualne blizny, zrosty oraz torbiele. Lekarz może zlecić również wykonanie rezonansu magnetycznego, chociaż nie jest to popularna metoda wykorzystywana w diagnostyce endometriozy.

W praktyce często okazuje się, że nawet klasyczne palpacyjne badanie ginekologiczne okolic przydatków może okazać się niezwykle skuteczne w wykryciu torbieli endometrialnych. Torbiele endometrialne nazywane są czekoladowymi ze względu na wypełniającą je krew. Obecnie zalecane jest laparoskopowe usuwanie tych zmian, ale tylko w przypadku średnicy powyżej 3 cm. Niestety zdarza się, że podczas zabiegu musi być także usunięty cały zmieniony chorobowo jajnik lub trzeba dokonać jego częściowej resekcji.

Dane statystyczne dotyczące ponownego pojawiania się torbieli czekoladowych nie są optymistyczne. Wznowy dotyczą nawet do 30% pacjentek po przebytej laparoskopii. Chociaż pojawiające się w czasie choroby zmiany nie mają charakteru nowotworu, występowanie endometriozy zwiększa ryzyko wystąpienia nowotworu. Szczególnie narażone na niego są kobiety w trakcie menopauzy.

Endometrioza – jak wygląda leczenie?

Choć laparoskopia uważana jest za złoty standard w diagnostyce i leczeniu endometriozy, część specjalistów decyduje się na wprowadzenie farmakoterapii bez ingerencji chirurgicznej.

Ponieważ tkanka endometrialna jest wrażliwa na działanie hormonów, lekarze przepisują pacjentkom:

• preparaty estrogenowo-progestagenowe,
• preparaty progestagenowe w postaci doustnej lub systemu wewnątrzmacicznego,
• uśmierzające ból niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Stosowany dawniej danazol wywoływał uciążliwe skutki uboczne takie jak: przybieranie na wadze, spadek libido, trądzik, uderzenia gorąca, a nawet zmiana barwy głosu. Obecnie w leczeniu endometriozy przyjmuje się najczęściej dienogest – pochodną progesteronu. Preparat ten skutecznie uśmierza ból towarzyszący endometriozie, ograniczając jednocześnie ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej w porównaniu z innymi lekami.

Leczenie endometriozy na NFZ

​Ministerstwo Zdrowia ogłosiło, że od 1 lipca 2025 roku leczenie endometriozy będzie finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Planowane jest również utworzenie wyspecjalizowanych centrów leczenia endometriozy, które rozpoczną udzielanie świadczeń w drugiej połowie 2025 roku. Ośrodki te zapewnią kompleksową opiekę, obejmującą diagnostykę, kwalifikację do zabiegu, operację oraz monitorowanie stanu pacjentki po leczeniu. 

Ministerstwo Zdrowia przyznało, że obecnie brakuje wyspecjalizowanych ośrodków finansowanych przez NFZ, które mogłyby zajmować się leczeniem zaawansowanej endometriozy. Obecna opieka opiera się głównie na poradniach ginekologicznych, które diagnozują i leczą niezaawansowane przypadki tej choroby za pomocą terapii hormonalnej refundowanej przez NFZ. ​

W celu poprawy diagnostyki i leczenia endometriozy, planowane są również szkolenia dla lekarzy specjalistów oraz działania mające na celu zwiększenie wiedzy na temat tej choroby wśród przyszłych medyków. Minister zdrowia zapowiedziała wystosowanie pisma do rektorów uczelni medycznych z prośbą o uwzględnienie tematyki endometriozy w programach nauczania.

Endometrioza a markery biochemiczne

Markery biochemiczne to substancje znajdujące się we krwi. Ich obecność lub zwiększone stężenie świadczy o występowaniu określonej choroby, w tym endometriozy. Są pomocne w szybkiej i w miarę taniej diagnostyce. Obecnie w laboratoriach diagnostycznych wykonywana jest analiza stężenia czynników Ca-125 oraz Ca 19-9. Nie potwierdzają one ostatecznie endometriozy, ale uzupełniają specjalistyczne badania ginekologiczne i umożliwiają podjęcie decyzji o ukierunkowanym leczeniu.

Do niedawna prowadzono także analizy w aspekcie wykorzystania w diagnostyce laboratoryjnej kilku czynników angiogennych, czyli wpływających na powstawanie naczyń krwionośnych podczas implantacji fragmentów endometrium poza obrębem macicy. Badaniu zostały poddane takie substancje jak angiogenina, czynnik wzrostu śródbłonka (VEGF) oraz czynnik wzrostu fibroblastów (FGF). Uzyskane wyniki nie były jednak satysfakcjonujące, a więc badania nad biochemicznymi markerami diagnozującymi endometriozę wciąż trwają.

Endometrioza nie jest chorobą zagrażającą życiu, ale skutecznie może obniżyć jego jakość. Ból i niepokojące krwawienia to niestety częsta codzienność pacjentek dotkniętych tą chorobą. Dodatkowo endometrioza istotnie obniża płodność kobiety, utrudniając tym samym starania o potomstwo. Laparoskopia i leczenie preparatami hormonalnymi mogą pomóc w walce z uciążliwymi dolegliwościami.

Przeczytaj również:
Test na endometriozę. Co warto o nim wiedzieć?