Gaz rozweselający. Czy jego stosowanie jest bezpieczne?

Gaz rozweselający to mieszanina tlenu i podtlenku azotu, wykorzystywana w medycynie. Jest wskazany w krótkotrwałym leczeniu bólu o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu. Stosuje się go szeroko w stomatologii, w trakcie porodu czy zmiany opatrunków. Gaz rozweselający jest także stosowany jako nośnik innych środków znieczulających, wykorzystywanych przy znieczuleniu ogólnym.

Historia gazu rozweselającego

Podtlenek azotu został odkryty w 1772 r. przez Josepha Priestleya, jednak jego właściwości nie były wówczas w pełni zrozumiane. Dopiero pod koniec XVIII wieku Humphry Davy, brytyjski chemik, dokładnie zbadał ten gaz i opisał jego działanie euforyzujące oraz łagodzące ból. To właśnie on jako pierwszy zasugerował możliwość zastosowania podtlenku azotu w leczeniu bólu chirurgicznego.

Na początku XIX wieku gaz rozweselający zyskał popularność jako forma rozrywki. Był używany podczas publicznych pokazów, w trakcie których ochotnicy doświadczali euforii po jego inhalacji. Przez dłuższy czas był traktowany raczej jako ciekawostka niż narzędzie medyczne.

Przełom nastąpił w 1844 r., kiedy amerykański dentysta Horace Wells zaobserwował, że osoba pod wpływem gazu nie odczuwała bólu przy skaleczeniu. Zainspirowany tym zjawiskiem, poddał się eksperymentowi i pozwolił wyrwać sobie ząb po wcześniejszym wdychaniu podtlenku azotu. Nie odczuł bólu, co uznał za dowód skuteczności gazu jako środka przeciwbólowego. Choć jego publiczna prezentacja tej metody zakończyła się niepowodzeniem z powodu niewłaściwego dawkowania, zapoczątkowało to szersze zainteresowanie medyczne.

Gaz rozweselający – jak działa? 

Gaz rozweselający działa przeciwbólowo, podnosi próg odczuwania bólu spowodowanego różnymi bodźcami. Pacjent pod wpływem działania gazu rozweselającego jest lekko oszołomiony, jego reakcja na strach jest łagodniejsza. Pomimo pozostawania przytomnym, pacjent może być nieświadomy, jego zdolności percepcyjne są znacząco osłabione. Może wystąpić lekki efekt nasenny.  

Gaz rozweselający działa bardzo szybko, jego efekty są widoczne już po kilku minutach. Po zaprzestaniu inhalacji gazem jego działanie również ustępuje bardzo szybko. Aby znieczulenie i uczucie odprężenia było odczuwane przez cały zabieg, pacjent cały czas musi inhalować się gazem.  

Zastosowanie gazu rozweselającego 

• Stomatologia – gaz najczęściej stosowany jest w stomatologii, zwłaszcza w leczeniu dzieci i pacjentów lękliwych. Pomaga zmniejszyć strach i napięcie, przy zachowaniu komfortu w trakcie zabiegu. Gaz rozweselający jest często stosowany w połączeniu z miejscowym znieczuleniem. 
• Położnictwo – w niektórych krajach gaz rozweselający jest używany jako środek przeciwbólowy w trakcie porodu.  
• Anestezjologia – tlenek azotu może występować jako składnik mieszanek znieczulających lub jako nośnik innych gazów. 
• Medycyna ratunkowa – gaz rozweselający może być stosowany w karetkach w przypadku złamań lub innych bolesnych urazów, gdzie szybkie działanie przeciwbólowe jest pożądane. 

Czy gaz rozweselający jest bezpieczny? 

Podawanie samego tlenku azotu może prowadzić do niedotlenienia tkanek. Dlatego gaz rozweselający jest mieszaniną tlenku azotu i tlenu. Bezpośrednio po zabiegu pacjent otrzymuje czysty tlen do oddychania, aby pozbyć się resztek tlenku azotu z organizmu. Podawanie mieszaniny tlenu i tlenku azotu w odpowiednich proporcjach pozwala pacjentowi zachować świadomość przy jednoczesnym stanie odprężenia.  

Warto wspomnieć również o niefarmakologicznym zastosowaniu gazu rozweselającego – rekreacyjnym. Niektóre osoby wdychają gaz w celu odurzenia. Jego nadużywanie może wiązać się ze skutkami ubocznymi: 

• uszkodzeniem układu nerwowego, 
• niedotlenieniem, 
• uzależnieniem psychicznym, 
• poważnymi niedoborami witaminy B12. 

Gaz rozweselający – przeciwwskazania do stosowania 

Preparaty z gazem rozweselającym są bezpieczne do stosowania, nawet u małych dzieci. Istnieją jednak pewne przeciwwskazania do podawania gazu rozweselającego: 

• objawy chorób takich jak odma opłucnowa, odma osierdziowa, ciężka rozedma, zatory gazowe czy urazy głowy, 
• niewydolność serca, zaburzenia czynności serca, 
• objawy splątania, zmiany funkcji poznawczych, ograniczona świadomość, 
• niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego oraz genetyczne zaburzenia tego systemu, 
• głębokie nurkowanie w niedalekiej przeszłości, z ryzykiem choroby dekompresyjnej, 
• urazy twarzy, które uniemożliwiają stosowanie maski twarzowej, 
• I trymestr ciąży.  

Gaz rozweselający – skutki uboczne 

Jak każdy lek, także gaz rozweselający może wywołać skutki uboczne u niektórych pacjentów. Należą do nich: 

• nudności i wymioty, 
• bóle głowy, 
• senność, 
• zawroty głowy, 
• uczucie dezorientacji. 

W rzadkich przypadkach może dojść do niedotlenienia.  

Gaz rozweselający to skuteczny i stosunkowo bezpieczny środek przeciwbólowy i odprężający stosowany w medycynie. Jednak, jak każda substancja medyczna, powinien być stosowany rozważnie, pod opieką specjalisty.