Inhibitory kalcyneuryny w leczeniu AZS. Czy są bezpieczne?

Czym są inhibitory kalcuneuryny?

Inhibitory kalcuneuryny (IK) to stosunkowo nowa grupa leków o właściwościach immunomodulujących i przeciwzapalnych.

Należą do nich:

• takrolimus – produkowany przez grzyby z rodzaju Streptomyces tsucabaenisi,
• pimekrolimus – wytwarzany przez fermentację produktów Streptomyces hygroscopius.

Wskazaniem do terapii inhibitorami kalcyneuryny jest profilaktyka i leczenie odrzucania przeszczepów oraz atopowe zapalenie skóry (AZS). Leki z tej grupy dostępne są wyłącznie na receptę. 

Inhibitory kalcyneuryny a glikokortykosteroidy w leczeniu AZS

Począwszy od lat 50. XX wieku do leczenia zmian skórnych w przebiegu AZS stosowane były glikokortykosteroidy (GKS). Chociaż dają one dobre efekty lecznicze, nadużywane stanowią poważne zagrożenie. Specjaliści zalecają zatem, by jak najkrócej stosować jak najniższą działającą dawkę.

Przewlekłe leczenie z zastosowaniem miejscowych GKS prowadzi do:

• uszkodzenia bariery naskórkowej,
• przebarwień,
• poszerzenia naczyń krwionośnych,
• rozstępów,
• zapalenia mieszków włosowych. 

Tymczasem badania wykazały, że długotrwała terapia inhibitorami kalcyneuryny nie powoduje atrofii skóry, a nawet cofa niekorzystne zmiany. Dzięki temu leki te można stosować nawet na skórę twarzy i szyi już od 2. roku życia (w odpowiednio niższej dawce). Istotną wadą jest natomiast podwyższone ryzyko zakażeń skóry (bakteryjne, grzybicze, pierwotniakowe). 

Takrolimus to silny lek immunosupresyjny podawany w postaci maści na atopowe zapalenie skóry. Znalazł zastosowanie w leczeniu AZS o średnim i ciężkim nasileniu. Pacjenci mogą go przyjmować również doustnie. Wówczas zapobiega on odrzuceniu przeszczepów.

Dostępne są preparaty zawierające dwa stężenia:

• 0,1% dla młodzieży od 16 lat i dorosłych,
• 0,03% stosowane w leczeniu dzieci. 

Pimekrolimus to krem na atopowe zapalenie skóry. Działa nieco słabiej niż takrolimus, dlatego jest zalecany w leczeniu AZS o łagodnym lub średnim nasileniu. Możesz go stosować przy pierwszych epizodach zaostrzeń, aby zahamować rozwój schorzenia. Poprawia on właściwości bakteriobójcze chorej skóry. Ma to duże znaczenie ze względu na częstą kolonizację bakterii Staphylococcus aureus u osób cierpiących na AZS. Pimekrolimus jest też z reguły lepiej tolerowany przez pacjentów i rzadziej wywołuje reakcje niepożądane. 

W standardowym leczeniu maść lub krem na atopowe zapalenie skóry z substancją leczniczą pacjent nanosi na chorobowo zmienione miejsca dwa razy dziennie aż do ustąpienia objawów.  

Inhibitory kalcyneuryny znalazły także zastosowanie w innowacyjnym leczeniu AZS według tzw. terapii proaktywnej. Jej założeniem jest stała kontrola subklinicznych postaci AZS w okresie remisji przy pomocy podtrzymujących dawek miejscowych leków przeciwzapalnych. Pacjent nakłada wówczas maść lub krem na atopowe zapalenie skóry przez kilka lub kilkanaście miesięcy z mniejszą częstotliwością (np. dwa razy w tygodniu) na miejsca, które były objęte procesem zapalnym. Pozwala to zredukować stan zapalny w głębszych warstwach skóry, czego nie widać gołym okiem. Dowiedziono, że takie podejście daje bardzo dobre rezultaty leczenia.

Badacze zaobserwowali następujące korzyści: 

• mniej i krótsze epizody zaostrzeń choroby, 
• poprawa komfortu życia, 
• mniejsza ilość stosowanego leku i niższy koszt terapii w porównaniu do glikokortykosteroidów, 
• dobra tolerancja leku u pacjentów, 
• wysoki profil bezpieczeństwa leczenia. 

Inhibitory kalcyneuryny – działania niepożądane

Inhibitory kalcyneuryny minimalnie wchłaniają się przez skórę do krążenia ogólnego, dlatego zwykle nie wywołują działań ogólnoustrojowych.

Po miejscowym zastosowaniu mogą jednak wystąpić skutki uboczne takie jak: 

• pieczenie, 
• świąd, 
• uczucie ciepła, 
• ból i podrażnienie, 
• parestezje (mrowienie, drętwienie), 
• miejscowe wysypki, 
• nadkażenie wirusem Herpes Simplex, 
• zapalenie mieszków włosowych, 
• zła tolerancja alkoholu (przejawia się podrażnieniem skóry). 

Inhibitory kalcyneuryny – przeciwwskazania

Istnieje kilka przeciwwskazań oraz środków ostrożności związanych ze stosowaniem inhibitorów kalcyneuryny:

Nie stosuj tej grupy leków, jeśli:

• Nie stosuj tej grupy leków, jeśli jesteś w ciąży, karmisz piersią albo stwierdzono u Ciebie niedobory odporności,
• Nie aplikuj ich na zakażoną skórę.
• Nie łącz podawania doustnego takrolimusu (pacjenci po przeszczepach) z terapią miejscową lekiem z tej grupy. 
• Nie stosuj tych leków w przypadku chorób przebiegających z uszkodzeniem bariery naskórka (zespół Nethertona, rybia łuska blaszkowata, erytrodermia) ze względu na ich zwiększone wchłanianie do krążenia ogólnego. 
• Ponieważ leki te mają właściwości immunosupresyjne, długotrwałe stosowanie teoretycznie może mieć związek z ryzykiem powstawania nowotworów skóry. Na razie jednak nie ma na to dowodów. Jeżeli podczas leczenia powiększą Ci się węzły chłonne, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem. 
• W czasie leczenia unikaj ekspozycji na promieniowanie UV (opalanie, solarium, fototerapia) i chroń skórę przed słońcem za pomocą kremów z wysokim filtrem UV. 

Inhibitory kalcyneuryny to dobra alternatywa dla glikokortykosteroidów w leczeniu AZS. Ich skuteczność została potwierdzona w wielu badaniach naukowych. Główną zaletą tych leków jest brak charakterystycznych dla GKS poważnych działań niepożądanych i wysoki profil bezpieczeństwa. 

Przeczytaj również:
Świąd i zmiany skórne? Atopowe zapalenie skóry (AZS)