Jakie elektrolity wybrać? Podpowiadamy!

Elektrolity – co to za preparaty? 

Elektrolitem nazywamy roztwór glukozy i soli w proporcjach określonych przez światowe organizacje na podstawie wieloletnich badań. 

Elektrolity znajdziesz również pod nazwami doustny płyn nawadniający (DPN) lub Oral Rehydration Solution (ORS). 

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF) w 1969 roku zatwierdziły ORS i zaleciły do stosowania jako lek nawadniający. Miało to na celu zmniejszenie śmiertelności w wyniku odwodnienia podczas pandemii cholery. Ten krok traktowano jako najważniejszy postęp medyczny stulecia.  

Aktualnie cholera występuje głównie w najbiedniejszych rejonach świata, które nadal walczą z zapewnieniem odpowiednich warunków sanitarnych i higienicznych. Mimo to biegunki infekcyjne (obok wypadków samochodowych, nowotworów, malarii czy chorób cywilizacyjnych) są jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie. 

W Europie najczęstszym patogenem odpowiedzialnym za ostrą biegunkę u dzieci (zwłaszcza u niemowląt i dzieci do 2. roku życia) jest rotawirus (RSV). Zakażenia bakteryjne są rzadsze, ale nie powinniśmy ich bagatelizować. 

Dzieci stanowią grupę, która jest najbardziej narażona na odwodnienie i śmierć w wyniku biegunki lub wymiotów, którym często towarzyszy również gorączka. Jak temu zapobiegać? Odpowiedź jest prosta: poprzez odpowiednie nawodnienie. Pomocne będą tutaj elektrolity.

Elektrolity – skład 

Według WHO i UNICEF elektrolit powinien składać się z czterech składników:  

• glukozy – jej zadaniem jest ułatwienie wchłaniania zwrotnego sodu i wody, 
• chlorku sodu i chlorku potasu – sód i potas są niezbędne do uzupełnienia straty jonów w wyniku biegunki i/lub wymiotów, 
• cytrynianu trójsodowego – wyrównuje gospodarkę kwasowo-zasadową, która została zaburzona przy odwodnieniu. Początkowo elektrolity zawierały wodorowęglany. Zamiana na sól cytrynianową wynikała przede wszystkim z konieczności uzyskania większej stabilności płynu w krajach tropikalnych. Temperatura ok. 60°C zmieniała właściwości preparatu, który przybierał inny kolor. 

Roztwór elektrolitów powinien być hipoosmolarny. Osmolarność jest parametrem, który oznacza ilość rozpuszczonych substancji osmotycznie czynnych w roztworze.  

Preparaty o niższej osmolarności są lepiej tolerowane przez nasz układ pokarmowy, zwłaszcza drażniony przez czynniki infekcyjne. 

Preparat hipoosmolarny zmniejsza objętość stolca, częstotliwość wymiotów i konieczność nawadniania dożylnego. 

Stanowisko WHO i UNICEF różni się od zaleceń Grupy Roboczej Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN). Według niego w krajach wysoko rozwiniętych, w których nie odnotowujemy zachorowania na cholerę, stężenie sodu podane przez WHO i UNICEF w roztworach ORS jest za wysokie. Może to powodować działania niepożądane związane z leczeniem (hipernatremię). ESPGHAN zaleca zatem stosowanie roztworów o niższej zawartości sodu. 

Składy elektrolitów zalecane przez światowe organizacje znajdziesz w poniższej tabeli: 

Jakie elektrolity wybrać? 

Na rynku występuje wiele preparatów, m.in.:  

• dla diabetyków (pozbawione glukozy), 
• mniej słone, aby dziecko chętniej je wypiło, 
• z dodatkami polepszającymi smak, np. o smaku bananowym, malinowo-cytrynowym, pomarańczowym, limonkowym, 
• z zawartością dodatkowych składników, m.in. magnezu, cynku, gumy guar, probiotyków, 
• ze składnikami podnoszącymi kaloryczność (polimery glukozy, skrobia ryżowa),  
• ze składnikami zwiększającymi wchłanianie płynów (aminokwasy), 
• ze składnikami uwalniającymi krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (skrobia oporna na działanie amylazy). 

Przy wyborze preparatu kieruj się przede wszystkim zawartością sodu, glukozy i chlorków. Glukoza sprzyja wydzielaniu chlorków w świetle jelita, a więc i ich utracie. W związku z tym wytyczne zalecają konkretny stosunek sodu do glukozy. Jeśli wybierzesz preparat uboższy w sól (chlorek sodu), glukoza nasili wydalanie niezbędnych chlorków i sodu, a dodatkowo nie uzupełnisz ich niedoboru, który wzrasta przy biegunce lub wymiotach.  

Naukowcy przeprowadzili badanie, na podstawie którego udowodnili, że można zastosować roztwór o większej osmolarności, a dodatkowo glukozę zamienić na aminokwasy. Skutecznie zmniejszą one wydzielanie chlorków i zwiększą powrót sodu.  

Do tych aminokwasów zaliczamy:  

• lizynę,  
• kwas asparaginowy,  
• glicynę,  
• izoleucynę,  
• treoninę,  
• tyrozynę,  
• walinę, 
• serynę. 

Dodatek probiotyków jest jak najbardziej wskazany, zwłaszcza tych o udokumentowanym działaniu, czyli zawierających szczepy Lactobacillus GG i Sacharomyces boulardii. 

UNICEF I WHO w leczeniu biegunki u dzieci zalecają także suplementację cynku. Jego dodatek nie zaszkodzi, a jedynie może pomóc podczas choroby. 

Elektrolity powinniśmy wybierać przede wszystkim w zależności od tego, po co chcemy je wypić.  

WHO podkreśla, że leczenie odwodnienia w wyniku biegunki powinno przebiegać według ściśle określonych wytycznych.  

Odwodnienie szybko postępuje i zwiększa konieczność hospitalizacji, zwłaszcza u dzieci. Jeśli odwodnienie wynika z choroby, zastosuj preparat, który spełnia normy zalecane przez ESPGHAN lub WHO/UNICEF. 

Elektrolity możesz stosować nie tylko w leczeniu odwodnienia, ale także jako profilaktykę. Po wysiłku fizycznym możesz uzupełnić sól i wodę za pomocą zmodyfikowanych elektrolitów, które nie muszą spełniać aż tak rygorystycznych standardów. 

Jak uzupełnić elektrolity? Praktyczne wskazówki 

• Wybieraj preparaty, które są lekami. 
• Możesz także postawić na produkty, na których opakowaniu producent umieścił informację „Stosowanie i dawkowanie płynu nawadniającego zostało opracowane w oparciu o zalecenia ESPGHAN, WHO/UNICEF”, a dodatkowo ich wytwórcą jest instytut biotechnologiczny. 
• Wartościowe będą również preparaty, które nie mają takiej informacji na opakowaniu, ale po przeanalizowaniu ich składu uznasz, że jest on zgodny z wytycznymi ESPGHAN, WHO/UNICEF. 
• Przestrzegaj ilości płynu, którą producent wskazał w ulotce. Tylko użycie dokładnej ilości umożliwi powstanie soli w odpowiednich stężeniach. 
• Do przygotowania elektrolitu wykorzystaj wodę źródlaną. Woda mineralna ma swoje sole, których obecność wpłynie na końcowy skład elektrolitu.  
• Jeśli nie masz pewności, czy woda w butelce jest źródlana, czy mineralna, użyj wody z kranu. Przegotuj ją i ostudź. 
• Elektrolit możesz schłodzić w lodówce, by poprawić jego smak. Pamiętaj jednak, by nie pić go po upływie 24 godzin od rozpuszczenia saszetki/tabletki. 
• Zalecana ilość elektrolitu w ciągu pierwszych 4 godzin to 50-100 ml/kg mc. oraz dodatkowo 5-10 ml/kg mc. po każdym biegunkowym stolcu i/lub wymiotach. Po 4 godzinach spożywaj płyny jak na co dzień i uzupełniaj straty po każdym stolcu i/lub wymiotach. Dzieci zazwyczaj są wypisywane ze szpitala, gdy objętość przyjmowanych płynów jest podobna do wydalanych. Możemy przyjąć, że taka proporcja nie stanowi już zagrożenia. 
• Niemowlętom elektrolity możesz podawać łyżeczką. 
• Jeśli pacjent nie może jeść i pić, możesz podać mu elektrolit przez sondę nosowo-żołądkową. 
• Glukoza zastosowana w preparacie powinna być bezwodna, aby w cieplejsze dni zawartość saszetki w obecności soli nie uległa upłynnieniu. 

Szeroki asortyment elektrolitów może utrudnić nam wybór odpowiedniego produktu. W przypadku choroby najlepiej kierować się normami WHO/UNICEF i ESPGHAN. Przy potreningowym nawodnieniu mamy większą dowolność. Szczególną uwagę na skład elektrolitów powinniśmy zwrócić w przypadku biegunki lub wymiotów u małych dzieci, zwłaszcza poniżej 3. roku życia oraz u dorosłych, którzy są osłabieni, np. w wyniku choroby nowotworowej. Pamiętajmy, że osoby starsze odczuwają mniejsze pragnienie i zazwyczaj są odwodnione jeszcze zanim zachorują. 

Przeczytaj również:
Odwodnienie. Rodzaje, objawy, leczenie