Jak rozmawiać z nastolatkiem?

Jak rozmawiać z nastolatkiem – dojrzewający mózg nastolatka 

Za zmianę zachowania i samopoczucia nastolatka odpowiadają zarówno zmiany hormonalne (aktywacja hormonów płciowych), jak i przeobrażenia w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, który podlega intensywniej przebudowie. Część istniejących połączeń neuronalnych zanika, inne dopiero się tworzą. Poszczególne części mózgu i kory mózgowej dojrzewają niesymetrycznie, w różnym czasie i tempie. Jako ostatnia dojrzewa kora przedczołowa – odpowiedzialna za umiejętność podejmowania racjonalnych decyzji, dokonywania oceny ryzyka oraz przewidywania konsekwencji i skutków własnych działań. W okresie dojrzewania dochodzi również do intensyfikacji funkcjonowania układu limbicznego i układu nagrody, co skutkuje wzrostem emocjonalności i impulsywności nastolatka oraz skłonnością do eksperymentowania i podejmowania zachowań ryzykownych [1].

Typowy nastolatek – czyli jaki? 

Zachowanie nastolatka ma przyczyny biologiczne i psychologiczne. Choć każdy człowiek jest inny, to można wskazać kilka cech charakterystycznych dla przeciętnego młodego człowieka w okresie dorastania, takich jak: 

• zmienność nastrojów; 
• impulsywność i drażliwość; 
• złość i agresja słowna; 
• nadwrażliwość na krytykę i ocenę swojej osoby; 
• przeciwstawianie się dorosłym, ich poleceniom i zasadom;  
• nieprzewidywalność; 
• skłonność do eksperymentowania, prowokowania i ryzykowania;  
• obniżona koncentracja uwagi i motywacja; 
• potrzeba prywatności, niezależności oraz swobody w wyrażaniu siebie i decydowaniu o sobie; 
• izolowanie się i wycofywanie z kontaktu z osobami dorosłymi, 
• wzrost zainteresowania rówieśnikami.  

Jak rozmawiać z nastolatkiem?  

Relacje z nastolatkiem bywają trudne i złożone. Towarzyszy im napięcie oraz wiele różnych i skrajnych emocji. Rodzice powinni pamiętać, że niestabilne zachowanie dorastającego dziecka nie jest skierowane przeciwko nim, a stanowi wynik zmian zachodzących w jego mózgu i organizmie. Przeciwstawiając się dorosłym, nastolatek buduje swoją autonomię i tożsamość. Jak zatem stworzyć atmosferę sprzyjającą porozumieniu i zachęcającą do szczerej komunikacji?  

• Szczera rozmowa jest jednym z najważniejszych czynników sprzyjających budowaniu prawidłowej relacji z dorastającym dzieckiem. Podczas rozmowy skup się na swoim nastoletnim rozmówcy i nie zajmuj niczym innym. Przerwij wykonywane prace domowe, wyłącz telewizor i odłóż telefon. Unikaj zwrotów: „bo tak”, „nie bo nie”, „a nie mówiłem”. 
• Uważne słuchanie jest tak samo ważne jak rozmowa. Spokojnie wysłuchaj tego, co ma do powiedzenia nastolatek. Pokaż mu, że szanujesz jego zdanie, nawet jeśli się z nim nie zgadzasz. Dyskutuj, ale powstrzymaj się od komentowania, upominania, krytykowania, wyśmiewania, porównywania i udzielania niechcianych rad. Jeżeli sytuacja tego wymaga, to oceń niewłaściwe zachowanie, a nie osobę. 
• Zadawaj pytania, ale nie przesłuchuj. Jeśli w danej chwili nastolatek nie chce rozmawiać, to odpuść i nie wywieraj na nim presji. 
• Zrozumienie i akceptacja. Pokaż nastolatkowi, że akceptujesz go takim, jakim jest. Nie oceniaj i nie bagatelizuj jego problemów. Zapewnij, że bez względu na wszystko może liczyć na twoje wsparcie i pomoc. 
• Nie zawiedź zaufania nastolatka. Zachowaj dla siebie treść zwierzeń swojego dorastającego dziecka. W przeciwnym razie poczuje się zdradzony i straci do ciebie zaufanie. 
• Zachowaj spokój. Pamiętaj, że to ty jesteś dorosły, a twoje dorastające dziecko dopiero rozwija umiejętność kontroli emocji. Jeśli jesteś zbyt zdenerwowany, aby kontynuować rozmowę, przerwij ją i oddal się, żeby się uspokoić. Do tematu wróć za jakiś czas.  
• Potrzeba autonomii i stopniowe ograniczanie kontroli. Nastolatek wykazuje silną potrzebę swobodnego podejmowania decyzji i ponoszenia konsekwencji swoich dobrych lub złych wyborów. Pomaga mu to poznawać siebie i świat oraz kształtować osobowość. Okaż mu zaufanie oraz pozwól samodzielnie rozwiązywać problemy i gromadzić doświadczenia. Stopniowo ograniczaj kontrolę rodzicielską do tych sytuacji, w których grozi mu realne zagrożenie.  
• Bycie razem. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, nastolatek potrzebuje bliskiej relacji ze swoimi rodzicami. Wspólne spędzanie czasu, np. jedzenie razem posiłków, gra w planszówki, oglądanie seriali lub wycieczki rowerowe, stwarzają doskonałą okazję do swobodnej rozmowy i zacieśniania rodzinnych więzi. 

Pamiętaj! Każdy młody człowiek, pokonujący drogę od dzieciństwa do dorosłości, potrzebuje bezwarunkowej miłości, akceptacji, zrozumienia i poczucia bezpieczeństwa. Zadaniem rodziców jest wspieranie go w tym trudnym i przełomowym momencie życia.

Przeczytaj również:
Depresja u dzieci i młodzieży – jak ją rozpoznać?