Jod – właściwości, dawkowanie i skutki niedoboru pierwiastka jodu

Czym jest jod? 

Jod jest to pierwiastek chemiczny, którego nazwa pochodzi od greckiego słowa ioeides, co oznacza fioletowy. Został odkryty w 1811 roku przez Bernarda Courtois. Obecnie jest określany symbolem I, dawniej zapisywany był jako J [1]. W organizmie człowieka jod jest zaliczany do grupy mikroelementów – pierwiastków, których zapotrzebowanie na dzień wynosi mniej niż 100 mg na dobę [2]. 

Właściwości jodu – jaką rolę odgrywa jod w organizmie? 

Pierwiastek jodu jest niezbędnym elementem do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego największe stężenie w organizmie człowieka znajduje się w tarczycy. Szacuje się, że około 70-80% całego jodu jest magazynowane właśnie w tym gruczole. Poza gruczołem tarczowym jod można znaleźć w jajnikach kobiet, gruczołach mlekowych, mięśniach szkieletowych, śliniankach i błonie śluzowej żołądka [3]. Z jodu w organizmie syntetyzowane są hormony tarczycy – tyroksyna (T4) oraz jej aktywna forma – trójjodotyronina (T3). Hormony tarczycy uczestniczą w regulacji metabolizmu witamin, kwasów nukleinowych, przemian węglowodanów, lipolizy. Odpowiadają za prawidłowy przebieg procesów: oddychania komórkowego, wytwarzania energii, syntezy białek i enzymów. Hormony tarczycy regulują wzrost i dojrzewanie komórek w organizmie oraz kontrolują temperaturę ciała [4]. Jod jest pierwiastkiem o właściwościach przeciwutleniających, dlatego wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwnowotworowe [5]. 

Jak uzupełniać niedobory jodu? 

W Polsce od 1997 roku (z przerwą w latach 2003-2005) Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu wprowadziła profilaktykę niedoborów jodu za pomocą obowiązkowego jodowania soli kuchennej. Postępowanie to jest stale monitorowane pod kątem odpowiedniej efektywności. Według przeprowadzonych badań zmniejszył się odsetek dzieci z występującym wolem tarczycy, kobiet w ciąży z wolem tarczycy oraz odnotowano spadek wartości TSH u noworodków. Warto jednak mieć świadomość, że aby dostarczyć odpowiednią dawkę jodu wraz z solą należałoby spożyć jej około 6,5 g – co jest niezgodne z aktualnymi wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Według tych zaleceń powinno się ograniczyć podaż soli do maksymalnie 5 g na dzień, aby zapobiec rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. Trwają badania nad biofortyfikacją warzyw jodem lub dostarczeniem jodu do przewodu pokarmowego zwierząt trzody chlewnej i bydła [5].  

Jod można znaleźć także w innych produktach spożywczych. Bogate w ten pierwiastek są skorupiaki morskie, a także ryby morskie (takie jak: dorsz, halibut, śledź bałtycki). Innymi produktami zawierającymi pierwiastek jodu są jaja oraz mleko i jego przetwory [4].  

Jak dawkować jod? 

Według Norm Żywienia dla populacji Polskiej osoba dorosła oraz dzieci w wieku powyżej 13 lat powinny przyjmować dziennie 150 mikrogramów jodu. Zapotrzebowanie na jod wzrasta u kobiet w okresie ciąży (220 mikrogramów) i karmienia piersią (290 mikrogramów) [4]. W ramach profilaktyki niedoboru jodu, zwłaszcza w przypadku kobiet w okresie ciąży i karmienia piersią, lekarz może zalecić stosowanie preparatów dostępnych na receptę zawierających jod. Jod w tabletkach występuje w formie jodku potasu w dawce 100 mikrogramów oraz 200 mikrogramów. W razie konieczności tabletka posiada linię podziału umożliwiającą uzyskanie dwóch równych dawek [6].  

Niedobór jodu – objawy i skutki 

Niedobór jodu w diecie może doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jego niedostateczna ilość może wywołać zaburzenia z niedoboru jodu (IDD, Iodine Deficiency Disorders). Zaburzenia te objawiają się niedoczynnością tarczycy, powiększeniem owego gruczołu i rozwojem charakterystycznego wola w okolicy szyi. Niedoczynność tarczycy jest poważnym schorzeniem, które objawia się: 

• spowolnieniem umysłowym,  
• ospałością, 
• obniżoną zdolnością intelektualną, 
• obniżeniem temperatury ciała, 
• podwyższeniem masy ciała, 
• suchością skóry. 

Niedobór jodu u dzieci może doprowadzić do opóźnienia rozwoju psychicznego i fizycznego. Dzieci mogą mieć obniżony poziom IQ, a ich zachowanie może być apatyczne. Szczególnie niebezpieczna jest niedostateczna podaż jodu w okresie ciąży. Brak odpowiedniej ilości jodu może doprowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia i zaburzenia rozwoju mózgu płodu oraz noworodka. Kobiety z niedoborem jodu częściej doświadczają poronień i wcześniejszych porodów [3, 4]. 

Czy warto suplementować jod? 

W przypadku ograniczonej podaży soli w diecie oraz w przypadku stosowania diety wegańskiej (która eliminuje spożywanie ryb, owoców morza, jaj oraz mleka i jego przetworów), warto wprowadzić suplementację jodu. Uprzednio jednak trzeba skonsultować ten zamiar ze swoim lekarzem rodzinnym, który na podstawie badań krwi dobierze odpowiednią dawkę tego mikroelementu. Suplementację jodu powinny wprowadzić do swojej diety kobiety w okresie ciąży i karmienia piersią. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje dawkę 150-200 mikrogramów [4].  

Czy każdy może suplementować jod? 

Przeciwwskazaniem do suplementowania jodu jest stwierdzona obecnie lub w przeszłości nadczynność tarczycy lub obecność wola guzkowego. Nadmierne spożycie jodu może doprowadzić do powstania autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. Wskazuje się, że spożywanie w nadmiarze pierwiastku jodu może być także przyczyną rozwoju raka tarczycy. 

Jod jest jednym z pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto zadbać o jego odpowiednią podaż w diecie, zwłaszcza w okresie ciąży i karmienia piersią. Przed zastosowaniem preparatów zawierających jod należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym.  

Przeczytaj również:
Suplementacja jodu w ciąży