Kwashiorkor. Jak objawia się niedożywienie białkowe?

Czym jest kwashiorkor? 

Kwashiorkor to określenie jednego z dwóch głównych typów niedożywienia. Jest to niedożywienie białkowe, przebiegające ze znaczną hipoalbuminemią (niskim stężeniem białka albuminy we krwi), zaburzeniami wodno-elektrolitowymi oraz obrzękami, które maskują głębokie niedożywienie.  

Pojęcie to zaczerpnięto z języka jednego z plemion na terenie dzisiejszej Ghany. Oznacza „dziecko odstawione od piersi” (z powodu kolejnej ciąży). Wystąpienie tego stanu jest bowiem często związane z zaprzestaniem karmienia piersią i wprowadzeniem diety bogatej w węglowodany, a ubogiej w białka i inne składniki odżywcze.  

Kwashiorkor dotyka głównie niemowlęta i dzieci w wieku od odstawienia od piersi do około 5. roku życia. Może również wystąpić u dorosłych, w tym w postaci subklinicznej dającej jeszcze skąpe objawy.  

Kwashiorkor to problem przede wszystkim biednych rejonów świata, gdzie często panuje głód. Najczęściej występuje w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Południowo-Wschodniej i Ameryce Środkowej.

Na ten typ niedożywienia cierpi nawet 25% dzieci. 

Kwashiorkor – przyczyny 

Dokładny mechanizm powstawania kwashiorkoru nie jest znany.  

Wśród przyczyn i czynników przyspieszających rozwój tego zaburzenia możemy wymienić:  

• dietę opartą głównie na kukurydzy, manioku lub ryżu (dieta skrobiowa), 
• niedobór białka w diecie, 
• niski poziom przeciwutleniaczy w żywności (witaminy E, C, glutation), 
• niedawne odstawienie od piersi,  
• choroby infekcyjne (biegunka, zapalenie płuc, malaria, odra, HIV),  
• obecność aflatoksyn w żywności (toksyny pleśni), 
• czynniki społeczne (śmierć rodziców, ubóstwo). 

Kwashiorkor – objawy 

Objawy kliniczne niedożywienia typu kwashiorkor to: 

• obrzęki obwodowe, 
• zanik i osłabienie mięśni,
• duży wystający brzuch (powiększenie wątroby, rozdęcie pętli jelitowych, wodobrzusze),
• okrągła twarz z wydatnymi policzkami („księżycowa twarz”) związana z obrzękiem i odkładaniem tkanki tłuszczowej,
• cienka, sucha, łuszcząca się skóra z przebarwieniami, owrzodzeniami, zaburzeniami pigmentacji (najczęściej w obrębie nóg, pośladków i krocza),
• suche, odbarwione, wypadające włosy. 

Masa ciała pacjentów w niedożywieniu białkowym wynosi zwykle 60-80% wartości właściwej dla płci i wieku. Obrzęki i zatrzymanie wody w organizmie mogą maskować głębokie niedożywienie.  

Kwashiorkor – diagnostyka 

Diagnostyka kwashiorkoru opiera się na wywiadzie (medycznym, rodzinnym i społecznym), objawach klinicznych pacjenta oraz odpowiednich pomiarach antropometrycznych i badaniach dodatkowych.

Mierzy się m.in.: 

• masę ciała, 
• wskaźnik masy ciała (BMI) i wskaźnik Cole’a (iloraz aktualnego i standardowego wskaźnika masy ciała), 
• obwód w środkowej części ramienia, 
• fałdy skórno-tłuszczowe. 

Wśród badań dodatkowych istotne znaczenie diagnostyczne ma oznaczenie poziomu albumin w surowicy. 

Kwashiorkor – leczenie 

Nieleczony kwashiorkor może zagrażać życiu. Jeśli leczenie zostanie rozpoczęte na wczesnym etapie choroby, może to zapobiegać wystąpieniu poważnych powikłań, w tym trwałej niepełnosprawności fizycznej i psychicznej. Postępowanie w przypadku wyniszczenia typu kwashiorkor musi być kompleksowe.  

Najważniejsze elementy obejmują: 

• leczenie lub zapobieganie niskiemu stężeniu wapnia we krwi, hipotermii, odwodnieniu, 
• korygowanie zaburzeń równowagi elektrolitowej, 
• leczenie lub zapobieganie infekcjom, 
• uzupełnianie niedoborów mikroelementów, 
• rozpoczęcie ostrożnego karmienia, 
• osiągnięcie odpowiedniego wzrostu, 
• zapewnienie stymulacji sensorycznej i wsparcia emocjonalnego, 
• obserwację po wyzdrowieniu. 

Leczenie żywieniowe w niedożywieniu jest procesem długotrwałym. Polega na dostarczaniu wszystkich składników odżywczych w celu wyrównania niedoborów żywieniowych, normalizacji zaburzonych procesów metabolicznych i zapewnienia prawidłowego rozwoju. 

Kwashiorkor – powikłania 

• Powiększenie (hepatomegalia) i stłuszczenie wątroby, 
• wstrząs (zapaść układu sercowo-naczyniowego), 
• zaburzenia trawienia i wchłaniania pokarmu (wynikające z zaniku błony śluzowej jelita cienkiego, niedoboru enzymu laktazy, niedrożności jelit, zaniku trzustki), 
• zaburzenia odporności, 
• przerost flory bakteryjnej jelit, który może prowadzić do sepsy bakteryjnej, 
• infekcje dróg moczowych, 
• zaburzenia hormonalne (obniżony poziom insuliny, wzrost poziomu hormonu wzrostu), 
• zaburzenia metabolizmu i obniżenie temperatury ciała, 
• zaburzenia elektrolitowe, 
• śpiączka.  

Kwashiorkor a marasmus 

Marasmus to zespół wyniszczenia wywołany niedostateczną liczbą dostarczanych kalorii i wszystkich składników pokarmowych.

Porównanie tych 2 typów niedożywienia przedstawia poniższa tabela:

Przeczytaj również:
Awitaminoza. Czym skutkuje niedobór witamin?